Héraðsdómur Reykjaness Dómur 22. desember 2020 Mál nr. E - 1362/2014 : Elísa Finnsdóttir Gísli Finnsson ( Oddur Þórir Þórarinsson lögmaður ) db. Finnborg ar Bettý jar Gísladótt u r Hansína Sesselja Gísladóttir ( Sigurður G. Guðjónsson lögmaður ) Guðmundur Gíslason Margrét Margrétardóttir (Guðjón Ólafur Jónsson lögmaður) Karl Lárus Hjaltested Sigurður Kristján Hjaltested ( Sigmundur Hannesson lögmaður ) Markús Ívar Hjaltested Sigríður Hjaltested ( Valgeir Kristinsson lögmaður ) g egn Kópavogsbæ ( Guðjón Ármannsson lögmaður ) og til vara dánarbúi Þorstein s Hjaltested (Gísli Guðni Hall lögmaður) og til réttargæslu Kristján i Þór Finnss yni , Kristrún u Ólöf u Jónsdótt u r, Martein i Þ . Hjaltested, Sigurð i Kristján i Hjaltested og Vilborg u Björk Hjaltested Dómur Mál þetta var höfðað 28. apríl 2014 af stefnendum, Elísu Finnsdóttur, Naustabryggju 11, Reykjavík, Finnborgu Bettýju Gísladóttur, Austurbrún 6, Reykjavík, Gísla Finnssyni, Álfko nuhvarfi 31, Kópavogi, Guðmundi Gíslasyni, Heiðargerði 5, Vogum , Hansínu Sesselju Gísladóttur, Tryggvagötu 6, Reykjavík, Karli Lárusi Hjaltested, Ósabakka 19, Reykjavík, Margréti Margrétardóttur, Rauðagerði 16, Reykjavík , Markúsi Ívari Hjaltested, Þrúðvang i 36, Hellu, Sigríði Hjaltested, 2 Godthabsveg 6, Nörre Snede, Danmörku , og Sigurði Kristjáni Hjaltested, Marargötu 4, Vogum. Stefnandi Finnborg lést í nóvember 2015 og hefur dánarbúið tekið við aðild í málinu. Aðalstef ndi er Kópavogsbær, Digranesvegi 1 , Kópavogi. Varastefndi er Þorsteinn Hjaltested, Vatnsenda, Kópavogi , en hann lést 12. desember 2018. Dánarbú hans hefur tekið við aðild í málinu. Réttargæslustefndu eru Kristján Þór Finnsson, Brekkutúni 1, Kópavogi, Kristrún Ólöf Jónsdóttir, Vatnsenda, Kópavogi, Marteinn Þ. Hjaltested, Hestheimum, Hellu, Sigurður Kristján Magnússon Hjaltested, Logasölum 9, Kópavogi, og Vilborg Björk Hjaltested, Logasölum 7, Kópavogi. Dómkröfur stefnenda eru þær að aðalstefndi Kópavogsbær verði dæmdur til að greiða dánar búi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 74.811.389.954 kr. , auk vaxta samkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38 / 2001 frá 3. maí 2013 til 5. nóvember 2014, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Ti l vara er þess krafist að aðalstefndi verði dæmdur til að greiða dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 47.558.500.000 kr. , auk vaxta samkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38 / 2001 frá 23. janúar 2007 til 5. nóvember 2014, en dráttar vaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags . Þá er þess í báðum tilvikum krafist að aðalstefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum málskostnað. Til þrautavara var gerð krafa um að varastefndi yrði dæmdur til að greiða dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 2.250.000.000 kr., auk vaxta samkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38 / 2001 frá 30. janúar 2007 til 5. nóvember 2014, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Þá var gerð krafa um m álskostnað. Stefnendur gera engar kröfur á hendur réttargæslustefndu. Aðalstefndi krafðist þess aðallega að máli þessu yrði vísað frá dómi. Til vara var þess krafist að hann yrði sýknaður af öllum kröfum s tefnenda. Í báðum tilvikum krafðist aðalstefndi málskostnaðar úr hendi stefnenda. Varastefndi gerði aðallega kröfu um að dómkröfum stefnenda á hendur honum yrði vísað frá dómi og að stefnendum yrði gert in solidum að greiða varastefnda málskostnað. Til var a krafðist varastefndi sýknu af dómkröfum stefnenda og að stefnendum yrði gert in solidum að greiða honum málskostnað. Réttargæslustefndu Kristrún Ólöf , Marteinn , Sigurður Kristján og Vilborg Björk Hjaltested tóku undir kröfu um að máli þessu yrði vísað f rá dómi . Þingsókn réttargæslustefnd u féll niður í þinghaldi 9. maí 2019, en í greinargerð þeirra, sem var 3 lögð fram 22. apríl 2015, er tekið undir dómkröfur og málatilbúnað varastefnda. Einnig er gerð krafa um málskostnað. Við upphaf aðalmeðferðar 1. dese mber 2020 féllu stefnendur frá kröfum á hendur varastefnda. II. Mál þetta var þingfest 5. nóvember 2014 en úthlutað dómara 12. maí 2015. Frávísunarkröfu aðalstefnda og varastefnda var hafnað með úrskurði 23. september 2015. Í þinghaldi 2. október 2015 var ákveðið, með vísan til 1. mgr. 31. gr. laga nr. 91/1991, sbr. lög nr. 78/2015, að skipta sakarefni málsins þannig að fyrst yrði dæmt sérstaklega um greiðslu - og bótaskyldu aðalstefnda og varastefnda. Aðalmeðferð fór fram 7. janúar 2016 í fjölskipuðum dómi og var málið dómtekið. Dómurinn vísaði málinu frá dómi með úrskurði 29. s.m. Með dómi Hæstaréttar 16. mars 2016 í máli nr. 121/2016 var úrskurðurinn felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Í dómi Hæstaréttar var tekið fram að eins og málið væri vaxið yrði ekki séð að sú ákvörðun héraðsdóms 2. október 2015 að skipta sakarefni þess á grundvelli undantekningarákvæðisins í 1. mgr. 31. gr. laga nr. 91/1991 myndi hafa í för með sér hagræði við úr lausn þess. Í þinghaldi 11. apríl 2016 ákvað dómurinn því að falla frá fyrri ákvörðun um skiptingu sakarefnis og myndi málið því sæta efnismeðferð óskipt. Stefnendur lögðu fram matsbeiðni í þinghaldi 6. maí 2016 (matsbeiðni A) þar sem þess var óskað að dóm kvaddir matsmenn legðu mat á tiltekin atriði. Aðalstefndi lagði einnig fram matsbeiðni, í þinghaldi 11. júlí 2016 (matsbeiðni B). Í þinghaldi þann dag kvaddi dómsformaður til þá Jason Guðmundsson, héraðsdómslögmann og löggiltan fasteignasala, og Daða Má Kr istófersson hagfræðing, sem aðilar höfðu komið sér saman um sem hæfa og óvilhalla matsmenn, til að framkvæma umbeðið mat samkvæmt matsbeiðni stefnenda. Varastefndi lagði fram matsbeiðni í þinghaldi 17. ágúst 2017 (matsbeiðni C). Hinn 31. ágúst 2016 var söm u matsmönnum, Jason Guðmundssyni og Daða Má Kristóferssyni, falið að framkvæma umbeðið mat samkvæmt matsbeiðni aðalstefnda og matsbeiðni varastefnda. Í þinghaldi 6. september 2016 lögðu stefnendur fram viðbótarmatsbeiðni (matsbeiðni D) en varastefndi mótmæ lti því að matsmenn yrðu dómkvaddir samkvæmt viðbótarmatsbeiðni. Málinu var frestað til 18. október 2016 til þess að stefnendur og aðalstefndi gætu tekið afstöðu til mótmælanna. Í þinghaldi þann dag kvaddi dómari til sem matsmenn vegna matsbeiðni aðalstefn da, varastefnda og stefnenda lögmanninn og löggilta fasteignasalann Ólaf Björnsson, þar sem Jason Guðmundsson hafði sagt sig frá verkinu, og Daða Má Kristófersson. Dómsformaður ákvað að svo stöddu að dómkveðja ekki matsmenn samkvæmt viðbótarmatsbeiðni stef nanda. Var málinu frestað ótiltekið eða þar til matsgerðir lægju fyrir. Dómsformaður boðaði til þinghalds 6. júlí 2017 að beiðni Valgeirs Kristinssonar lögmanns og Sigmundar Hannessonar lögmanns vegna fyrirliggjandi viðbótar matsbeiðni. Í því 4 þinghaldi ko m fram að stefnendur Elísa Finnsdóttir og Gísli Finnsson stæðu ekki lengur að viðbótarmatsbeiðni sem hafði verið lögð fram í málinu og að þau óskuðu þess að málinu yrði frestað þar til niðurstaða lægi fyrir í máli nr. E - 428/2017, þar sem varastefndi höfðað i meðalgöngusök í máli því sem hér er til úrlausnar, E - 1362/2014. Í þinghaldi 12. júlí 2017 mótmælti varastefndi viðbótarmatsbeiðni og krafðist þess að fram færi munnlegur málflutningur í málinu og að dómsformaður úrskurðaði um ágreininginn. Munnlegur málf lutningur fór fram 22. september 2017. Með úrskurði 20. október 2017 var fallist á að umbeðin viðbótarmatsbeiðni færi fram að tilteknu atriði undanskildu. T il að framkvæma umbeðið mat voru dómkvaddir sem matsmenn Ólafur Björnsson, lögmaður og löggiltur fas teignasali, og Daði Már Kristófersson hagfræðingur. Var málinu frestað ótiltekið þar til matsgerð lægi fyrir. Varastefndi kærði framangreindan úrskurð til Hæstaréttar sem með dómi 23. nóvember 2017, í máli nr. 689/2107, staðfesti að dómkveðja matsmenn í sa mræmi við viðbótarmatsbeiðni stefnenda, með þeirri takmörkun sem greindi í hinum kærða úrskurði. Með úrskurði dómara 8. nóvember 2017 í máli nr. E428/2017 var málinu og kröfu varastefnda um meðalgöngu í aðalsök í máli nr. E - 1362/2014 vísað frá dómi. Frávís un var staðfest m eð dómi Hæstaréttar 14. desember 2017 í máli nr. 711/2017 . Dómkvaddir matsmenn höfðu boðað að þeir myndu skila matsgerð 20. desember 2018, gegn greiðslu matsbeiðenda, en vegna andláts varastefnda skömmu áður, 12. desember, gekk það ekki eftir. Lögmaður varastefnda fór fram á að málinu yrði frestað þar til réðist hvernig færi með skipti á dánarbúi varastefnda. Með bréfi Valgeirs Kristinssonar lögmanns 20. febrúar 2019 var krafist úrskurðar dómara um framkvæmd matsgerðar samkvæmt 1. mgr. 6 6. gr. laga nr. 91/1991. Að kröfunni stóðu allir stefnendur nema Elísa og Gísli. Málið var tekið fyrir 8. apríl 2019 en þá upplýsti Sigurbjörn Ársæll Þorbergsson lögmaður að dánarbú varastefnda væri ennþá á forræði sýslumanns og skipti þess væru ekki hafin . Sýslumanni var tilkynnt um þinghaldið en ekki var mætt af hálfu sýslumanns. Málið var tekið fyrir á ný í þinghaldi 9. maí og 4. júní 2019 til að reyna að ná samkomulagi um afhendingu matsgerðar. Í þinghaldi 12. ágúst 2019 var matsgerð lögð fram í málinu. Af hálfu stefnenda Elísu og Gísla var óskað eftir því að málið yrði dómtekið á varastefnda , en dómari féllst ekki á það . Ákveðið var að taka málið næst fyrir 16. september 2019 en fyrirhuguðu þinghaldi var frestað utan réttar. Með úrskurði Héraðsdóms Rey kjaness 23. október 2019 var dánarbú varastefnda tekið til opinberra skipta að beiðni sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, sem hafði borist dóminum 18. s.m. Var Gísli Guðni Hall lögmaður skipaður skiptastjóri. Málið var tekið fyrir 31. janúar 2020 en því h afði verið frestað utan réttar til þess dags að ósk skiptastjóra dánarbús varastefnda. Í þinghaldi þann dag var málinu frestað til 27. febrúar 2020 til að ljúka gagnaframlagningu. Í þinghaldi þann dag voru lögð fram 5 frekari gögn og bókun af hálfu varastefn da. Málinu var frestað til 26. mars 2020 en þá óskuðu stefnendur eftir frekari fresti þar sem óskað hefði verið eftir gjafsókn í málinu. Var málinu frestað til 21. apríl 2020 en þá voru lögð fram gögn og aðalmeðferð málsins ákveðin 8. september 2020. Vegna forfalla dómsformanns var fyrirhugaðri aðalmeðferð frestað. Aðalmeðferð fór fram 1. og 2. desember 2020 en málið var þá dómtekið. I I. Mál þetta er að rekja til erfðaskrár sem Magnús Einarsson Hjaltested úrsmiður gerði hinn 4. janúar 1938 um jörðina Vatnse nda. Magnús var ókvæntur og barnlaus en hann átti þrjá bræður, Georg Pétur Einarsson Hjaltested, Ólaf Zophanías Einarsson Hjaltested og Sigurð K. Einarsson Hjaltested. Bræður Magnúsar eignuðust ekki börn, utan Georg Pétur sem átti börn, þ. á m. Lárus Hjalt ested. Lárus eignaðist sex börn. Þar af voru þrír synir, Sigurður Kristján, Georg Pétur og Jón Einar. Sigurður var þeirra elstur. Magnús Einarsson Hjaltested arfleiddi Sigurð Kristján Lárusson Hjaltested að öllum eignum sínum með erfðaskránni, sem er svohl jóðandi : Ég undirritaður Magnús Einarsson Hjaltested fyr úrsmiður í Reykjavík, en nú bóndi á Vatnsenda í Seltjarnarneshreppi, sem ekki á neitt afkvæmi, lýsi hér með yfir því, sem síðasta vilja mínum, að með eignir mínar lausar og fastar allar undantekningarlaust skal fara á þann hátt, er hér eftir segir, að mér látnum. 1. gr. Allar eignir mínar fastar og lausar skulu ganga að erfðum til Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, með þeim nánari takmörkunum og skilyrðum er nú skal greina. a/ - Hann má ekki selja fasteign þá er ég nú á Vatnsenda í Se ltjarnarneshreppi er hann fær að erfðum með þessari arfleiðsluskrá, né heldur veðsetja hana fyrir meiru en sem nemur 50% af fasteignamati jarðarinnar og þó aðeins til greiðslu erfðafjárskatts ef með þarf, eða nauðsynlegra, varanlegra endurbóta á húsum ja rðarinnar eða henni sjálfri. b/ - Hann skal búa á eigninni sjálfur sbr. þó það er síðar segir um föður hans undir tölulið 2. c/ - Arftaki má selja á leigu lóðir undir hús, leikvelli eða annað, úr óræktuðu landi jarðarinnar, gegn árlegu afgjaldi er hæfilegt þykir á hverjum tíma, og skulu þær leigur goldnar á tilteknum gjalddaga til ábúenda hver sem hann verður, og má ekki veðsetja þær neinum fremur en jörðina, fyr en þær eru greiddar ábúenda. 2. gr. Meðan Lárus Hjaltested faðir Sigurðar lifir, má hann búa en durgjaldslaust á fyrrnefndri jarðeign, að öðru en því, að hann svarar til vaxta og afborgana af skuldum þeim, er á eigninni hvíla. Allar bætur fyrir landspjöll, sem þegar eru orðin eða kunna að verða á jörðinni, af annara völdum, og jörðinni ber, hefir Lá rus Hjaltested eða næsti ábúandi rétt, til að krefja um og semja um, með lögsókn ef með þarf, sem tilheirandi jörðinni að mér látnum, ef ekki hefir verið fullkomlega um það samið áður. 6 Sömuleiðis hefir Lárus Hjaltested eða næsti ábúandi allan rétt þann, e r um ræðir í gr. 1 tölulið c/ - . 3. gr. Að Sigurði látnum gengur jarðeignin að erfðum til elsta sonar hans, og svo til hans niðja í beinan karllegg, og sé sá leggur útdauður, þá til næstelsta sonar Sigurðar og hans niðja í beinan karllegg o.s.fr. Koll af ko lli, þannig að ávalt fær aðeins einn maður allan arfinn, sá elsti í þeim legg, er að réttu ber arfinn samkvæmt því er nú hefir sagt verið. Sé enginn erfingi réttborinn til arfs frá Sigurði á lífi samkvæmt framanskráðu, þá gengur arfurinn til Georgs Péturs Hjaltested næst elsta sonar Lárusar, og hans niðja í beinan karllegg, eftir sömu reglum. Sé enginn til í legg Péturs, sem uppfylli skilyrðin, þá skal arfurinn ganga til Jóns Einars Hjaltested sonar Lárusar og niðja hans í beinan karllegg, eftir sömu regl um og svona koll af kolli, meðan til er eitthvert afkvæmi í karllegg frá Lárusi Hjaltested, sem uppfylli erfðaskilyrði þau er margnefnd eru. 4. gr. Skildi einhver erfingjanna hætta búskap á Vatnsenda, missir hann rétt sinn samkvæmt erfðaskrá þessari, og sá sem næstur er í röðinni tekur við. 5. gr. Ef viðkomandi erfingi er ómyndugur skal fjárhaldsmaður hans ráðstafa ábúðinni þar til hann er myndugur. 6. gr. Sérhver erfingi, sem fær erfðarétt samkvæmt þessum arfleiðslugjörningi, er skyldugur til þess, að hald a öll þau skilyrði, sem Sigurði eru sett með honum og gæta þeirra takmarkana, er samningurinn hefir inni að halda. Vanrækji einhver það, varðar það tafarlaust réttinda missi fyrir hlutaðeigandi. 7. gr. Ef afkvæmi Lárusar Hjaltested í karllegg deyr út, ska l taka eignir þær er að framan getur og selja þær, og af andvirði stofna sjóð er beri nafnið: Styrktarsjóður Magnúsar Einarssonar Hjaltested á Vatnsenda. Sjóður þessi ávaxtist í ríkisskuldabréfum, bankavaxta bréfum er beri það með sér, að þau tilheyri sj óðnum eða sparisjóði Landsbankans. ¾ hlutar vaxta útborgist árlega, sem styrktarfé, en ¼ hluti leggist við sjóðinn honum til aukningar. Tilgangur sjóðsins skal vera sá, að styrkja ungmenni af ættlegg Lárusar Hjaltested til framhaldsmenntunar hvenær sem e r. Skipulagsskrá viðvíkjandi sjóði þessum, ef til kemur, fel ég Stjórnarráði Íslands að semja, með þessum skilyrðum er nú voru nefnd. Arfleiðslugjörningi þessum skal þinglýsa á varnarþingi jarðarinnar Vatnsenda í Seltjarnarneshreppi, og hann hvíla sem æva randi kvöð á þeirri eign. Til staðfestu framanritaðri arfleiðsluskrá í öllum greinum, hefi ég undirritað hana í viðurvist tveggja sérstaklega tilkvaddra vitundarvotta. Magnús Einarsson Hjaltested lést 31. október 1940 og Sigurður Kristján Lárusson Hjaltested tók arf í samræmi við erfðaskrána. Henni var þinglýst 9. janúar 1941 sem 7 eignarheimild Sigurðar að jörðinni Vatnsenda. Sigurður lést 13. nóvember 1966 og var dánarbú hans tekið til opinberra skipta 25. september 1967. Ágreiningur reis við opinber skipti á dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested um framangreinda erfðaskrá og ráðstöfun Vatnsenda. Var rekið mál fyrir skiptadómi Kópavogs þar sem Margrét, eftirl ifandi maki Sigurðar, og ófjárráða börn þeirra kröfðust þess að öllum eignum dánar - og félagsbús Sigurðar og eftirlifandi maka, Margrétar, yrði skipt eftir almennum skiptareglum erfðalaga, þar sem brostnar forsendur væru fyrir gildi og framkvæmd erfðaskrár Magnúsar Einarssonar Hjaltested umfram það er segi í upphafi erfðaskrárinnar um að allar eignir hans, fastar og lausar, skyldu ganga að erfðum til Sigurðar. Magnús Sigurðsson Hjaltested, sem var elsti sonur Sigurðar og varnaraðili í málinu, krafðist þess að erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested yrði Vatnsenda í Kópavogi með öllum gögnum og gæðum, þar á meðal rétt til leiguafgjalda af sumarbústaðarlöndum jarðarinnar . Í greinargerð í málinu, sem lögð var fram fyrir skiptadómi af hálfu Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested, sagði meðal annars eftirfarandi: sjálfseignarstofnun úr öllum eignu m arfláta. Og það er aðeins umráðarétturinn og rétturinn til að njóta arðs af eignunum, sem erfist, en ekki óskoraður eignaréttur. Er ljóst að með þessu vildi arfláti tryggja það að eignirnar tvístruðust ekki og yrðu að engu og jafnframt að elzti sonurinn í ætt Lárusar frænda hans hefði örugga fjárhagslega afkomu jörðinni Vatnsenda . Sigurðssyni Hjaltested, er áskilinn réttur eftir látinn föður sinn til að taka við til ábúðar og hagnýtingar jörðina Vatnsenda í Kópavogskaupstað með þeim takmörkunum og skilmálum, sem settir eru í ar fleiðsluskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltesteds, dagsettri 4. greinargerð sem þar var lögð fram af hálfu Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested voru röksemdir hans í héraði ítr jörðinni Vatnsenda, sem erfist, heldur ábúðar og afnotarétturinn. ... Umbj. m. sækir ekki rétt sinn til jarðarinnar til föður síns, Sigurðar, heldur beint til arfleifanda, Magnúsar Einarssonar úrskurður skiptadóms staðfestur. Á skiptafundi í dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sem haldinn fnot 1969 í máli nr. 99/1968. 8 Sama dag, 30. maí 1969, kvað Hæstiréttur upp dóm í máli nr. 117/1968, þar sem staðfestur var úrskurður um að Margrét yrði samkvæmt kröfu Ma gnúsar Sigurðssonar Hjaltested borin út af jörðinni Vatnsenda. Skiptaráðandi ritaði skattstjóra bréf 15. ágúst 1969 í tilefni af kröfu um skil á skattframtali fyrir dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested þar sem vikið var að réttindum sem það ha jarðarinnar Vatnsenda, en hann féll til eins erfingja búsins samkvæmt erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested, dags. 4. janúar 1938. Skiptaráðandi afhenti áðurgreindum erfingja, Magnúsi Sigurð fylgdu að sjálfsögðu tekjur jarðarinnar svo sem leigugjöld og endurgjöld veiðileyfa ... Landseti tók við greiðslu fyrir veiðileyfi seld á sumrinu 1968 ... Deilt er um, hvort sú fjárhæð á að renna til dánarbús ins eða til rétthafa jarðarinnar samkvæmt áðurnefndri Dómi Hæstaréttar í máli nr. 99/1968 var þinglýst 25. febrúar 1971 á jörðina Vatnsenda. Samkvæmt veðbókarvottorði 22. september 1976 var Magnús Sigurðsson Opinber skipti á dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested munu hafa verið tekin fyrir í skiptarétti Kópavogs á tímabilinu frá 25. febrúar 1967 til 26. maí 1970, en þar á ef tir í einu þinghaldi, 15. maí 1972. Opinber skipti á dánarbúinu virðast ekki hafa verið tekin fyrir eftir 15. maí 1972, en eina skjalið varðandi skiptin eftir það tímamark mun vera fyrirspurn innheimtumanns ríkissjóðs til skiptaráðanda 12. apríl 1973 um þa ð hvenær vænta mætti að skiptum lyki. Magnús Sigurðsson Hjaltested lést 21. desember 1999. Eftirlifandi maki hans er Kristrún Ólöf Jónsdóttir, en börn þeirra eru Þorsteinn Hjaltested, Vilborg Björk Hjaltested, Marteinn Þ. Hjaltested og Sigurður Kristján H jaltested. Kristrún Ólöf fékk leyfi til setu í óskiptu búi 19. janúar 2000. Í leyfisbréfi sýslumanns var jörðin Vatnsendi talin meðal eigna búsins. Þinglýsingar vottorði að leyfisbréfi frá sýslumanni var þinglýst á jörðina Vatnsenda sem eignarheimild henna r. Hinn 21. nóvember 2000 gerðu þau svohljóðandi skipta færð af nafni Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested ... yfir á nafn Þorsteins Magnússonar Hjaltested ... á grundvelli erfðaskrár Magnúsar Einarssonar Hjaltested, dags. 4. janúar 1938. Undanskilin er 90,5 ha. spilda sem Kópavogsbær hefur tekið eignarnámi skv. samningi dags. 24. nóv. 1999, en er óþinglýst á jörðina. Þessi spilda fellur undir réttindi og skyldur skv. eignarnámssátt við Kópavogs bæ sem talin er meðal eigna í búsetuleyfi ekkju Magnúsar Hjaltested, Kristrúnar Ólafar Jónsdóttur. Samkvæmt erfðaskránni gengu allar eigur Magnúsar Einarssonar Hjaltested að erfðum til Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Að Sigurði látnum á jarðeigni n að ganga að erfðum til elsta sonar hans og svo 9 til hans niðja í beinan karllegg. Sigurður Lárusson Hjaltested lést 13. nóvember 1966 og gekk þá eignin til elsta sonar hans, Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested. Magnús lést 21. desember 1999 og á eignin þá sk v. erfðaskránni að ganga til elsta sonar hans Þorsteins Magnússonar Hjaltested. Erfingjar lýsa því yfir að enginn ágreiningur er meðal þeirra um að jörðin, skv. ofanskráðu falli óskipt til Þorsteins Hjaltested, og hafi engin áhrif á arfstilkall hans úr hin u óskipta búi. Jafnframt er þess óskað að þinglýstu leyfi Kristrúnar Ólafar Jónsdóttur, dags. 19. janúar 2000, til setu í óskiptu búi á jörðina Vatnsenda, verði aflýst í fullu samræmi við skiptayfirlýsingu þessa. Búsetuleyfi ekkju Magnúsar Hjaltested, Kris trúnar Ólafar Jónsdóttur skal leiðrétt til samræmis við þessa kvöð skv. Þessari yfirlýsingu var þinglýst 12. desember 2000 og var Þorsteinn Hjaltested vottorði frá 11. janúar 2012. Margrét Guðmundsdóttir Hjaltested lést á árinu 2004. Til lögerfða eftir hana stóðu synir hennar og Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, þeir Sigurður Kristján og Karl Lárus, svo og önnur börn hennar, Hansína Sesselja Gís ladóttir, Finnborg Bettý Gísladóttir, Guðmundur Gíslason og Margrét Margrétardóttir, ásamt börnum látins sonar hennar, Finns Gíslasonar, þeim Gísla Finnssyni, Elísu Finnsdóttur og Kristjáni Þór Finnssyni. Á árinu 2007 höfðuðu stefnendur Sigurður Kristján og Karl Lárus mál á hendur Þorsteini Hjaltested og kröfðust þess að erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested frá 4. janúar 1938 yrði felld úr gildi þannig að eignum sem erfðaskráin kvæði á um yrði skipt eftir almennum skiptareglum erfðalaga. Málinu var ví sað frá dómi með úrskurði Héraðsdóms Reykjaness 5. október 2007, sem staðfestur var með dómi Hæstaréttar 6. nóvember sama ár í máli nr. 560/2007. Hinn 23. desember 2008 barst Héraðsdómi Reykjaness beiðni stefnenda Sigurðar Kristjáns, Karls Lárusar og Sigr íðar um að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested yrði tekið til opinberra skipta. Með úrskurði dómsins 29. september 2009 var þessari kröfu hafnað. Í dómi Hæstaréttar 13. nóvember sama ár, í máli nr. 599/2009, sagði að samkvæmt málatilbúnaði Sig urðar Kristjáns, Karls Lárusar og Sigríðar væri krafa þeirra reist á því að opinberum skiptum á dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sem hófust 25. febrúar 1967, hafi aldrei verið lokið. Væri sú ályktun rétt stæðu opinberu skiptin enn yfir og væri við svo búið útilokað að taka dánarbúið öðru sinni til opinberra skipta. Niðurstaðan í úrskurði héraðsdóms var því staðfest. Með beiðni til Héraðsdóms Reykjaness í febrúar 2011 fóru stefnendur Sigurður Kristján, Karl Lárus, Sigríður og Markús Ívar f ram á að skipaður yrði skiptastjóri til að ljúka opinberum skiptum á dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Með úrskurði héraðsdóms 26. maí 2011 var þeirri kröfu hafnað. Úrskurðurinn var kærður til 10 Hæstaréttar og í dómi réttarins 24. ágúst sama ár, í máli nr. 375/2011, sagði að ekki hefði verið sýnt fram á að skiptum á dánarbúinu væri lokið og bæri því að taka til greina kröfu um skipun skiptastjóra til að leysa það verk af hendi. Jafnframt sagði í dómi Hæstaréttar: þótt fyrir liggi að jörðin Vatnsendi er ekki lengur meðal eigna búsins, þar sem Magnúsi Sigurðssyni Hjaltested, elsta syni Sigurðar Kristjáns Hjaltested, var afhent jörðin á skiptafundi í dánarbúi Sigurðar 7. maí 1968 svo sem fram kemur og staðfest er í d ómi Hæstaréttar 30. maí 1969, sem birtur er á blaðsíðu 780 í dómasafni nóvember 2011. Skiptastjórinn hélt skiptafund 16. janúar 2012 og reis ágreiningur um það hvort jörðin Vat nsendi væri enn í eigu dánarbúsins. Á skiptafundi 9. febrúar sama ár lýsti skiptastjóri þeirri afstöðu að á grundvelli ummæla í dómi Hæstaréttar í máli nr. 375/2011 teldi hann að jörðin væri ekki lengur í eigu dánarbúsins, þar sem henni hafi verið ráðstafa ð til Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested á skiptafundi í búinu 7. maí 1968, svo sem staðfest hafi verið með dómi réttarins í máli nr. 99/1968. Ágreiningi um þetta var vísað til héraðsdóms 13. febrúar 2012. Héraðsdómur komst að þeirri niðurstöðu með úrskurði 16. nóvember 2012 að jörðin Vatnsendi, ásamt öllu því er eigninni fylgdi og fylgja bæri, skyldi vera meðal eigna dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested sem lést 13. nóvember 1966. Úrskurðurinn var kærður til Hæstaréttar, sbr. dóm 3. maí 2013 í m áli nr. 701/2012. Í dómi Hæstaréttar frá 3. maí 2013, í máli nr. 701/2012, sagði að dánarbúið væri enn til opinberra skipta, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 375/2011. Þá var tekið fram að ekki væri til úrlausnar hvort skilyrði hafi verið eða væru til að h inn beini eignarréttur yrði færður eftir lát Sigurðar 13. nóvember 1966 til Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested, heldur aðeins hvort það hafi í raun þegar verið gert við opinberu skiptin á dánarbúi Sigurðar þannig að sá réttur væri ekki lengur á hendi þess. H æstiréttur vísaði til þess að í dómsmálinu, sem lauk með dómi Hæstaréttar 5. apríl 1968, hafi Magnús Sigurðsson Hjaltested ekki krafist þess að kveðið yrði á um rétt hans til að taka jörðina Vatnsenda að arfi eftir föður sinn, heldur rétt hans til að taka við henni. Því til samræmis hafi dómkrafa hans verið tekin þar til greina með þeim orðum að hann nyti réttar til að taka við jörðinni til ábúðar og hagnýtingar, en ekki hafi þar verið kveðið á um afdrif beins eignarréttar að henni. Magnúsi hafi svo á skipt afundi verið afhent umráð og afnot jarðarinnar, sem staðfest hafi verið með dómi Hæstaréttar 30. maí 1969. Væri því ekki unnt að álykta að Magnús hafi með þessu öðlast beinan eignarrétt að jörðinni og því hafi ekki verið borið við í málinu að hann hafi á a nnan hátt tekið við slíkum rétti af dánarbúi föður síns. Samkvæmt þessu komst Hæstiréttur að þeirri niðurstöðu að við opinber skipti á dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested teldist beinn eignarréttur að jörðinni Vatnsenda enn vera á hendi þess. 11 Skiptastjóri í dánarbúinu leitaði eftir því 6. maí 2013 við sýslumanninn í Kópavogi að dómi Hæstaréttar í máli nr. 701/2012 yrði þinglýst, sem sýslumaður varð við, en þó þannig að eftir sem áður var varastefndi Þorsteinn Hjaltested skráður sem þinglýstur eigandi Vatnsenda í fasteignabók. Ágreiningur kom upp um þetta, sem leiddi til dóms Hæstaréttar 6. desember 2013 í máli nr. 740/2013, þar sem sýslumanni var gert að færa heiti dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested sem eiganda á blað í fasteign abók fyrir jörðina Vatnsenda í Kópavogi á grundvelli þinglýsingar á dómi Hæstaréttar í máli nr. 701/2012, jafnhliða því að gera þar að eigin frumkvæði nauðsynlegar leiðréttingar samkvæmt 1. mgr. 27. gr. þinglýsingalaga á eldri færslum um eignarheimildir yf ir jörðinni Vatnsenda, þannig að ekki ork að i tvímælis að réttindi á grundvelli fyrrnefnds dóms frá 30. maí 1969 væru óbein eignarréttindi og sá, sem f æ ri með þau, væri ekki þinglýstur eigandi hennar í skilningi 1. mgr. 25. gr. sömu laga. Skiptastjóri lagði til með frumvarpi, dags. 15. apríl 2014, að beinum eignarrétti að jörðinni Vatnsenda yrði úthlutað til varastefnda, Þorsteins Hjaltested. Á skiptafundi 30. apríl 2014 mótmæltu stefnendur frumvarpi að úthlutunargerð. Ágreiningi um frumvarpið var vísað til héraðsdóms sem með úrskurði 6. nóvember 2014 staðfesti frumvarpið, en með dómi Hæstaréttar 5. mars 2015, í máli nr. 751/2014, var frumvarpið fellt úr gildi. Í téðum dómi Hæstaréttar kemur fram að hinn beini eignarréttur gangi ekki að erfðum við skipti á dá narbúi Sigurðar eftir fyrirmælum erfðaskrár Magnúsar Einarssonar Hjaltested frá 4. janúar 1938, heldur eftir lögerfðareglum. Af dómum urði látnum eftir ákvæðum erfðaskrárinnar. Fleiri ágreiningsmál hafa verið rekin fyrir dómstólum vegna þinglýsingar jarðarinnar. Í dómi Hæstaréttar frá 12. mars 2015 í máli nr. 167/2015, var hafnað kröfu stefnenda Sigurðar Kristjáns og Karls Lárusar um að skiptayfirlýsingin frá 21. nóvember 2000, sem rakin var hér að framan, yrði afmáð úr fasteignabók. Þá var í dómi Hæstaréttar 12. nóvember 2015 í máli nr. 706/2015 til úrlausnar ágreiningur um ákvörðun sýslumanns um að afmá úr fasteignabók sáttargerð frá 30 . janúar 2007 um eignarnám á landi úr jörðinni Vatnsenda í Kópavogi. Í dómi Hæstaréttar var meðal annars vísað til þess að samkvæmt 32. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 væri réttarvernd eignarnámsgerða háð þinglýsingu og við mat á því hvort umrædd sáttarger ð teldist eignarnámsgerð í skilningi ákvæðisins yrði að horfa til efnis hennar. Taldi Hæstiréttur að ljóst væri að sáttargerðin væri staðfesting á réttindum varastefnda yfir hinu eignarnumda landi og því eignarnámsgerð í skilningi fyrrgreinds ákvæðis og he fði því varastefnda verið rétt að þinglýsa sáttargerðinni. Var ákvörðun sýslumanns því felld úr gildi. I I I. Frá árinu 1929 hefur landspildum úr landi jarðarinnar Vatnsenda verið ráðstafað til opinberra aðila, þ.e. Rafmagnsveitu Reykjavíkur, Reykjavíkurborg ar, Landsvirkjunar 12 og Kópavogsbæjar , aðalstefnda í máli þessu. Eignarnám sem mál þetta snýst um eru eftirfarandi: Hinn 8. maí 1992 tók aðalstefndi eignarnámi 20,5 hektara landsvæði norðvestan við Elliðavatnsstíflu og greiddi 31.000.000 kr. í bætur til Mag núsar Sigurðssonar Hjaltested. Hinn 27. apríl 1998 veitti umhverfisráðherra aðalstefnda heimild til að taka eignarnámi 54,5 hektara landspildu úr jörðinni Vatnsenda. Hinn 13. maí 1998 var undirrituð sátt milli aðalstefnda og Magnúsar Sigurðssonar Hjalteste d um téð eignarnám. Var samkomulag um að bætur skyldu nema 180.000.000 kr., auk byggingarréttar á ákveðnum svæðum til handa Magnúsi. Hinn 13. mars 2000 veitti umhverfisráðuneytið aðalstefnda heimild til að taka eignarnámi 90,5 hektara landspildu úr jörðin ni Vatnsenda. Hinn 1. ágúst 2000 var undirrituð sátt milli aðalstefnda og dánarbús Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested vegna eignarnámsins. Samkvæmt sáttinni voru bætur 290.000.000 kr., að frádregnum yfirteknum skuldum, að fjárhæð 52.529.993 kr., með skuldabr éfum. Í samkomulaginu var m.a. kveðið á um að aðalstefndi skipulegði og úthlutaði lóðum til framangreinds dánarbús, auk þess sem dánarbúið átti að fá heimild til að reisa ýmsar byggingar án greiðslu gatnagerðargjalda. Með beiðni til umhverfisráðuneytisins , dags. 29. nóvember 2006, óskaði aðalstefndi eftir heimild til eignarnáms á um 864,7 hekturum úr landi jarðarinnar Vatnsenda. Með bréfi, dags. 10. janúar 2007, veitti ráðuneytið aðalstefnda umbeðna heimild á grundvelli 1. mgr. 32. gr. þágildandi skipulags - og byggingarlaga nr. 73/1997 til að taka áðurgreindan hluta jarðarinnar Vatnsenda eignarnámi. Á fundi bæjarstjórnar aðalstefnda 23. janúar 2007 var tekin ákvörðun um beitingu heimildarinnar. Aðalstefndi óskaði eftir því með bréfi, dags. 25. janúar 2007, að matsnefnd eignarnámsbóta myndi meta hæfilegar bætur vegna eignarnámsins. Við fyrirtöku málsins 8. febrúar 2007 mætti lögmaður stefnenda Sigurðar Kristjáns og Karls Lárusar og setti fram kröfu um að Sigurður Kristján og Karl Lárus teldust aðilar matsmáls ins, en nefndin hafnaði því að þeir ættu aðild að málinu. Matsnefnd eignarnámsbóta kvað upp úrskurð 14. febrúar 2007 sem var bundinn við að ákvarða málskostnað þar sem búið var að semja um endurgjald aðalstefnda með sátt 30. janúar 2007. Fól sáttin í sér g reiðslu til varastefnda fyrir hið eignarnumda land og skyldi aðalstefndi m.a. greiða varastefnda 2.250.000.000 kr., auk hlutdeildar í skipulögðum lóðum, byggingarréttar o.fl. Hinn 12. maí 2011 höfðaði varastefndi mál á hendur aðalstefnda með kröfu um bætu r vegna vanefnda á eignarnámssátt aðila frá 30. janúar 2007. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjaness 17. janúar 2014, í máli nr. E - 971/2011, var kröfum varastefnda ð varastefndi væri handhafi beins eignarréttar að hinu eignarnumda. 13 Varastefndi höfðaði annað mál á hendur aðalstefnda 28. maí 2018 en það mál er til meðferðar fyrir dóminum. Eins og komið hefur fram var mál þetta dómtekið að lokinni aðalmeðferð sem fór f ram 1. og 2. desember 2020. I V . Stefnendur byggja málatilbúnað sinn á því að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested hafi verið réttmætur eigandi jarðarinnar Vatnsenda í Kópavogi frá 13. nóvember 1966, sbr. dóma Hæstaréttar frá 3. maí 2013, í máli nr. 701/2012, og 6. desember 2013 í máli nr. 740/2013. Byggja stefn endur á því að handhafi beins eignarréttar sé einn bær til að taka við bótum fyrir landspjöll eða eignarnám, enda beinist eignarnámið að sviptingu á eignarréttindum og beri eignarnemanum að greiða fyrir fullar bætur. Aðalstefnda sé þannig skylt að greiða e ignarnámsbætur til dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, en aðalstefndi hafi fjórum sinnum frá árinu 1992 með eignarnámsheimild lögum samkvæmt tekið umráð hluta lands jarðarinnar til skipulags og byggingar í bæjarfélaginu. Í eignarnámsheimild , sem veitt er samkvæmt lögum, felist skylda eignarnema til 72. gr. stjórnarskrár íslenska lýðveldisins nr. 33/1944. Byggist sú skylda ekki eingöngu á greindu stjórnar skrár ákvæði heldur einnig almennum meginreglum eigna r réttar, ákvæðum laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms, svo og 1. gr. 1. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994 um lögfestingu mannréttindasáttmála Evrópu. Yfirfærsla eignarréttinda til aðalstefnda hafi átt sér stað og aðalstefndi tekið umráð eignarinnar. Liðinn sé frestur sem aðalstefndi hefði haft til að hverfa frá eignarnámi, sbr. 15. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms. Beri aðalstefnda því skylda til að greiða fullar ei gnarnámsbætur, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands 11. júní 1985 í máli nr. 110/1983. Stefnendur telja að aðalstefndi verði ekki laus undan greiðsluskyldu eignarnámsbóta nema með greiðslu til réttmæts eiganda jarðarinnar, dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hj altested. Eignarnámsbætur séu í eðli sínu skaðabætur. Greiðsluskylda eignarnema stofnist þegar hann taki eign eignarnámsþola til umráð a eða fái til þess heimild samkvæmt lögum og kjósi að nota þá heimild. Að því loknu sé greiðsluskyldan óundanþæg. Réttars amband eignarnema og eignarnámsþola stofnist því þegar eignarnámsþolinn sé sviptur réttmætri eign sinni eða heimild um slíkt liggi fyrir samkvæmt lögum og tekin hafi verið ákvörðun um beitingu hennar. Greiðsluskylda eignarnema á fyrrnefndum eignarnámsbótu m samkvæmt lögum og stjórnarskrá stofnist því með sama hætti og aðrar kröfu r , t.d. vegna skaðaverks, þegar eignarnámsþolinn sé sviptur réttindum sínum eða tekin hafi verið ákvörðun um beitingu 14 sviptingar. Eignarnemi losni því ekki undan greiðsluskyldu sinn i á eignarnámsbótum nema með greiðslu til eiganda þeirrar eignar sem tekin er eignarnámi. Samkvæmt lögum sé handhafi beins eignarréttar eigandi að eign og beri honum að fá bætur fari fram eignarnám sem skerðir eignarréttindi hans. Það sé því aðeins handhaf i beins eignarréttar að landi sem sé til þess bær samkvæmt lögum að taka við eignarnámsbótum þegar land er tekið eignarnámi. Aðalstefndi geti því ekki losnað undan skyldu sinni til að greiða eignarnámsbætur til réttmæts eiganda jarðarinnar Vatnsenda, dánar bús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, með samningum eða greiðslum til annarra en lögmæts handhafa beins eignarréttar að jörðinni. Þá byggja stefnendur á því að réttindi Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested hafi Hæstaréttar Íslands 30. maí 1969 í máli nr. 99/1968 hafi honum verið fengin jörðin Hæstaréttar frá 3. maí 2013 og 6. desember 2013 hafi hér aðeins verið um að ræða óbein eignarréttindi. Varastefndi hafi aldrei notið beinna eignarréttinda að jörð dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Hann hafi því aldrei getað verið réttur viðtakandi eignarnámsbóta fyrir land jarðar dánarbúsin s sem tekið var eignarnámi af aðalstefnda Kópavogsbæ. Í stefnu málsins byggðu stefnendur á því að við andlát Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested 21. desember 1999 hafi hin óbeinu eignarréttindi fallið að nýju til handhafa beins eignarréttar að jörðinni, dán arbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, og þeim réttindum hafi aldrei verið ráðstafað úr dánarbúinu síðan, en við flutning málsins 7. janúar 2016 féllu stefnendur frá þessari málsástæðu, eins og fram kemur á yfirliti stefnenda yfir kröfur og málsás tæður, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 103. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Stefnendur byggja á því að aðalstefndi hafi frá öndverðu vitað eða í öllu falli mátt vita að Magnús Sigurðsson Hjaltested og varastefndi væru ekki réttmætir handhafar beins e ignarréttar að jörðinni Vatnsenda. Í fyrsta lagi sé til þess að líta að þinglýsingarvottorð jarðarinnar hafi borið með sér að heimildarskjölin að baki þinglýsingunni fælu aðeins í sér óbein eignarréttindi og gera verði þá kröfu til opinbers aðila í lögski ptum að hann kynni sér nauðsynleg heimildarskjöl að baki löggerningum. Í öðru lagi verði að hafa í huga að í öllum samskiptum aðalstefnda við meinta umráðamenn jarðarinnar allt frá 1992 sé ítrekað vísað til erfðaskrár Magnúsar Einarssonar Hjaltested frá 4 . janúar 1938. Þá hafi viðskipti aðila með land jarðarinnar Vatnsenda ávallt verið klædd í búning eignarnáms þar sem báðum hafi verið kunnugt um þær takmarkanir á ráðstöfunarrétti sem af erfðaskránni kynnu að leiða. Þar sem aðalstefnda hafi verið um þetta kunnugt hafi honum borið sérstök skylda til að kanna 15 hvers eðlis þau réttindi væru sem meintir umráðamenn jarðarinnar töldu sig hafa á grundvelli erfðaskrárinnar. Aðalstefnda hafi því ekki átt að geta dulist að meintir umráðamenn jarðarinnar væru ekki hand hafar beins eignarréttar að henni. Í þriðja lagi hafi aðalstefnda borið að sýna sérstaka varkárni um greiðslur fyrir eignarnumið land eftir að aðalstefnda hafi verið kunnugt um að vafi væri uppi um réttmæta eignarheimild varastefnda til jarðarinnar. Aðals tefndi hafi haft slíka vitneskju í síðasta lagi áður en greiðslur fóru fram vegna eignarnáms sáttarinnar 30. janúar 2007, milli aðalstefnda og varastefnda. Í þessu sambandi vísa stefnendur til úrskurðar Héraðsdóms Reykjaness frá 17. janúar 2014 þar sem seg Þá verður ekki á það fallist með stefnda að sveitarfélagið hafi enga vitneskju um það haft að brigður væru bornar á ætlað eignarhald stefnanda á jörðinni og má í því sambandi t.d. nefna að á fund matsnefndar eignarnámsbóta 8. febrúar 2007 mætti lögmaðu r og krafðist þess að tveir umbjóðendur hans, Sigurður K. Hjaltested og Karl Lárus Hjaltested, yrðu aðilar að matsmálinu. Stefnendur telja að framangreindur úrskurður hafi fullt sönnunargildi um málsatvik þar til hið gagnstæða sannist, sbr. 4. mgr. 116. g r. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í fjórða lagi sýni samskipti aðalstefnda og varastefnda að aðalstefndi hafi verið í stöðugu sambandi við varastefnda og fullkunnugt um þann vafa sem hafi leikið á réttmætri eignar heimild varastefnda. Óformlegar v iðræður milli bæjarstjóra aðalstefnda og réttargæslu stefndu um framtíð lands jarðarinnar hafi hafist þegar á árinu 2005. Þar báðir aðilar hafi litið á hina lögformlegu leið með eignarnámi sem eiginleg viðskipti. Þannig hafi lögmaður varastefnda sagt í rafpósti til starfsmanns aðalstefnda 2. janúar Þá vísa stefnendur til þess að í úrskurði matsnefn dar eignarnámsbóta vegna matsbeiðni aðalstefnda, dagsettrar 25. janúar 2007, segi að við ákvörðun um þóknun matsnefndarinnar á að hafa áhrif á þá viðmiðunarprósentu sem lögð er til grundvallar við lögbundnar eignarnámsbætur hafi verið greiddar til réttmæts eiganda landsins, dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Í fimmta lagi ver ði svo að horfa til þess að erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested hafi verið þinglýst á jörðina sem erfðaskiptayfirlýsingu og kvöð. Af dómi Hæstaréttar frá 3. maí 2013 í máli nr. 701/2012 verði ráðið að jörðin hafi ekki verið gerð að óðalsjörð eða að s jálfseignarstofnun. Erfðaskráin sé því aðeins hefðbundin kvöð í skilningi 50. 52. gr. erfðalaga nr. 8/1962. Samkvæmt 3. mgr. 50. gr. laganna, sbr. 1. mgr. 52. gr., falli kvöð á arfi í síðasta lagi niður við andlát erfingja. Kvöð sú sem leiddi af erfðaskr ánni hafi því fallið niður við andlát Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 16 13. nóvember 1966. Aðalstefnda hafi því mátt vera þetta ljóst án sérstakrar skoðunar á þinglýstum skjölum jarðarinnar og enn frekar við athugun á þeim. Stefnendur byggja á því að þeir séu óbundnir af samningum aðalstefnda við afnotaréttarhafa jarðarinnar um eignarnáms bætur. Varastefndi hafi verið í algjörri upprunalegri vanheimild um afhendingu landsins og aðalstefndi því með engu móti getað losnað undan skyldu sinni til greiðs lu eignarnámsbóta með greiðslu til varastefnda. Aðalstefnda hafi mátt vera vanheimild varastefnda ljós. Í öllu falli hafi aðalstefnda borið að gæta sérstakrar varkárni og kanna heimildarskjöl þau sem lágu meintum réttindum varastefnda til grundvallar, eink um og sér í lagi eftir að tveir stefnenda kröfðust aðildar að málsmeðferð fyrir matsnefnd eignarnámsbóta 8. febrúar 2007, áður en kom til greiðslu aðalstefnda til varastefnda samkvæmt eignarnámssátt þeirra í millum. Óhjákvæmilegt hafi verið fyrir aðalstefn da að kanna þinglýst heimildarskjöl jarðarinnar, enda erfðaskráin sem varastefndi telur sig ranglega mega leiða rétt sinn frá, svo og dómur Hæstaréttar Íslands 30. maí 1969, meðal skjala sem getið hafi verið um á þinglýsingarvottorði jarðarinnar Vatnsenda. Þá vísa stefnendur til þess að fyrir liggi yfirlýsing skiptastjóra dánarbúsins þess efnis að búið telji sig óbundið af sáttargerð aðila, dagsettri 30. janúar 2007, enda hafi dánarbúið ekki haft neina aðkomu að málinu á þeim tíma. Árétta stefnendur í þess u sambandi, varðandi grandsemi aðalstefnda, úrskurð Héraðsdóms Reykjaness frá 17. janúar 2014 í máli nr. E - 971/2011. Gildi að breyttu breytanda það sama um aðrar sáttagerðir milli aðalstefnda Kópavogsbæjar og viðsemjenda hans. Stefnendur halda því fram að dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 verði enginn sviptur eign sinni nema samkvæmt fyrirmælum í lögum og almannaþörf krefji, auk þess sem fyrir skuli koma fullar bætur. Fyrir liggi að aðalstefndi hafi ítrekað tekið eignarnámi á grundvelli lagaheimildar þar um spildur og jarðnæði úr landi jarðarinnar Vatnsenda án þess að greiða réttum og löglegum eiganda jarðarinnar, dán arbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, eignarnámsbætur þær sem lög kveða á um. Skipti þá ekki máli með hverjum hætti aðalstefndi hafi kosið að nýta landsvæði þessi. Verði fullt verð að miðast við sem verðmætasta og hagkvæmasta nýtingu landsins sem sé kjörlendi til íbúðabyggðar í fjölmennasta þéttbýli á Íslandi. Þá hafi landinu fylgt í ákveðnum tilvikum neysluvatnslindir eða aðgangur að þeim og aðgengi að eftirsóttum útivistar - og afþreyingarmöguleikum. Landið sé því eitt hið verðmætasta hér á landi . Stefnendur telja af því sem að framan greinir að ljóst sé að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested sé óbundið af fyrri sáttagerðum eða samningum um eignarnámsbætur milli aðalstefnda og varastefnda, eða föður hans, Magnúsar Sigurðssonar Hjalte sted. Leiði af því að dánarbúið eigi rétt á fullum bótum fyrir hið 17 eignarnumda land án tillits til þess með hverjum hætti aðalstefndi hafi kosið að ráðstafa landinu eða réttindum þess, þ.m.t. hvort einhverjum byggingarrétti, lóðum eða öðru kunni að hafa ve rið ráðstafað til varastefnda eða einhverra réttargæslu stefndu, enda hafi varastefndi verið í algjörri vanheimild um tilkall sitt til eignarinnar og aðalstefnda mátt vera það ljóst. verðmæti séu einkum þrjár leiðir viðurkenndar. Algengast sé að miða við markaðsverðmæti, þ.e. það verð sem fengist hefði fyrir eignina á frjálsum markaði. Sjónarmið um aðrar aðferðir, þ.e. að horfa til notagildis eignarinnar eða enduröflunarverðs, eigi ekk i við í því tilviki sem hér sé til úrlausnar. Við mat á markaðsverði hins eignarnumda lands verði að horfa til þess sem áður greinir um staðsetningu og gæði landsins, sem henti einkar vel til íbúðabyggðar, þjónustu við þéttbýli, verðmætrar afþreyingar og a nnars þess sem kjörlendi í þéttbýli sé notað til. Slík uppbygging hafi átt sér stað á landi dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að Vatnsenda eftir að aðalstefndi Kópavogsbær tók landið eignarnámi og hóf hagnýtingu þess. Við ákvörðun markaðsve rðmætis verði að horfa til þess að um sé að ræða fjögur aðskilin eignarnám aðalstefnda Kópavogsbæjar á landi úr jörð dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að Vatnsenda. Í stefnu málsins er síðan rakið nánar með hvaða hætti skuli ákvarða bætur v egna umræddra eignarnáma. Aðalstefndi Kópavogsbær hafi 8. maí 1992 tekið eignarnámi 20,5 hektara spildu úr landi jarðarinnar Vatnsenda, norðvestan við Elliðavatnsstíflu. Greiddar hafi verið þáverandi handhafa afnota og umráðar jarðarinnar, Magnúsi Sigurðs syni Hjaltested, 31.000.000 króna í eignarnámsbætur. Að mati stefnenda er ekkert komið fram sem bendir til annars en að sú fjárhæð hafi endurspeglað markaðsverðmæti hins eignarnumda á þeim tíma. Leggi stefnendur því til grundvallar að greind upphæð hafi fa fyrir hið eignarnumda land. Hinn 13. maí 1998 hafi aðalstefndi tekið eignarnámi 54,5 hektara spildu á grundvelli sáttar við þáverandi handhafa afnota og umráða jarðarinnar Vatnsenda. Samkvæmt sáttinni hafi verið samkomulag um að að alstefndi greiddi 180.000.000 kr., auk þess sem fyrrnefndur handhafi afnota jarðarinnar samkvæmt dómi Hæstaréttar Íslands frá 30. maí 1969 eignaðist enn fremur byggingarrétt að afmörkuðum hlutum landsvæðisins. Þar sem um gagnkvæman samning um viðskipti með land úr jörðinni Vatnsenda hafi verið að ræða, klæddan í búning eignarnáms, sé með engu móti hægt að svonefndra bóta. Verði að skoða hvert markaðsvirði landsins, sem sé byg gingarland í fjölmennasta þéttbýli landsins, hefði verið á þessum tíma. Stefnendur vísa í þessu samhengi til ákvörðunar matsnefndar eignarnámsbóta, sbr. 2. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms, frá 16. janúar 1998 í máli 18 Vegagerðarinnar gegn Féla gi sameigenda Lágafells í Mosfellsbæ. Nefndin hafi tekið þar ákvörðun um eignarnámsbætur fyrir land í Mosfellsbæ sem nýta hafi mátt sem byggingarland. F ullt verðmæti landsins hafi verið talið vera 4.444.444 kr. á hektarann. Stefnendur telja óhætt að fullyrða að lega og nýtingarmöguleika r þessa lands hafi ekki verið betri en þess lands sem aðalstefndi tók eignarnámi í maí 1998 úr jörð dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að Vatnsenda. Auk legu og nýtingarmöguleika þess lands sem aðalstefn di tók eignarnámi verði einnig að hafa til hliðsjónar úrskurð m atsnefndar eignarnámsbóta frá 11. apríl 1988 um land Teigs í Mosfellsbæ, þó tt það land hafi ekki legið eins vel við byggð og það land sem aðalstefndi tók eignarnámi 13. maí 1998. Þá eigi einnig að horfa til dóms Hæstaréttar 2. desember 1993 í máli nr. 325/1990, varðandi Brekku í Grafarvogi, og kaupsamninga um spildur úr landi Arnarness í Garðabæ og Smárahvamms í Kópavogi, svo og úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta frá 14. júlí 1997 í máli Vegag erðarinnar gegn Barnavina - heimilinu Sumargjöf. fullt verð og heildarverðmæti hins eignarnumda lands úr jörð dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 13. maí 1998 hafi verið 242.222.1 98 kr. (54,5 hektarar x kr. 4.444.444) á verðlagi þess dags. Þá byggja stefnendur á því að m eð sátt milli aðalstefnda og dánarbús fyrrnefnds afnota - og umráðamanns jarðarinnar, Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested, dagsettri 1. ágúst 2000, hafi aðalstefndi tekið umráð 90,5 hektara spildu úr landi jarðar dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltest ed að Vatnsenda í Kópavogi. Um fjölmarga bótaliði hafi verið að ræða í þessum viðskiptum, sem eins og áður hafi verið klædd í búning eignarnáms, þ.m.t. hafi verið greiðsla að fjárhæð 290.000.000 kr., auk úthlutunar á skipulögðum lóðum, byggingarréttar án g reiðslu gatnagerðargjalda og úthlutunar hesthúsalengja á Heimsenda. Eigandi jarðarinnar, dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sé óbundið af þessu samkomulagi og eigi rétt á fullum bótum frá eignarnema, aðalstefnda Kópavogsbæ, óháð fyrra samkom ulagi hans við Magnús Sigurðsson Hjaltested og ráðstöfun þeirra réttinda sem tekin voru eignarnámi. Með vísan til þess sem að framan greinir um eignarnámið 13. maí 1998 og notagildi og verðmætamat hins eignarnumda telja stefnendur rétt að leggja sama verð mæti til grundvallar á árinu 2000, að teknu tilliti til verðlagsþróunar en vísitala neysluverðs hafi hækkað um 8,4% á tímabilinu. Þyki því sannvirði hins eignarnumda við þetta eignarnám vera 436.008.845 kr. (90,5 hektarar x kr. 4.444.444 x 1,084) á verðlag i 1. ágúst 2000. Hvað varðar eignarnámið 2007 byggja stefnendur á því að samkvæmt heimild umhverfisráðherra, dagsettri 10. janúar 2007, hafi bæjarstjórn aðalstefnda tekið ákvörðun um eignarnám 864,7 hektara spildu úr landi jarðarinnar Vatnsenda í Kópavogi 23. janúar 19 2007. Svokölluð sáttagerð milli varastefnda, sem hafi verið í fullkomnu heimildarleysi um tilkall sitt til jarðarinnar, og aðalstefnda hafi verið undirrituð 30. janúar 2007. Bætur fyrir hið eignarnumda hafi verið ákvarðaðar í fjölmörgum liðum m eð peningagreiðslum, úthlutun byggingarréttar, úthlutun lóða o.fl. Stefnendur og réttmætur eigandi jarðarinnar, dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, séu með öllu óbundin af þessu samkomulagi. Við ákvörðun eignarnámsbóta fyrir hið eignarnumda land greint sinn verði að horfa til þess sem áður segi um staðsetningu landsins, nýtingarmöguleika og notagildi. Enn fremur verði að hafa í huga mikla þenslu sem hafi verið í fasteignaverði á höfuðborgarsvæðinu á þessum tíma. Verði að horfa til eigendaskip ta á sambærilegu landi sem hafi átt sér stað á umræddum tíma. Með úrskurði matsnefndar eignarnámsbóta 29. mars 2006 í máli Reykjavíkurborgar gegn Kjartani Gunnarssyni hafi verið ákveðnar bætur fyrir land sem áformað væri að færi undir gatnagerð og bygginga rframkvæmdir í Norðlingaholti í Reykjavík. Í úrskurðinum hafi verið komist að þeirri niðurstöðu að bætur væru hæfilega ákveðnar 5.500 krónur á hvern fermetra eignarnumins lands. Stefnendur telja enga ástæðu til annars en að leggja þá niðurstöðu til grundva llar varðandi eignarnám aðalstefnda í landi jarðarinnar Vatnsenda frá 23. janúar 2007, enda um sambærilegt land að ræða í næsta nágrenni. Ef eitthvað er myndi hið eignarnumda land á Vatnsenda teljast verðmætara að teknu tilliti til náttúrufegurðar, staðset ningar og möguleika til uppbyggingar . Heildarverðmæti hins eignarnumda landsvæðis teljist þannig vera 47.558.500.000 kr. (kr. 5.500 x 10.000 fm x 864,7) á verðlagi í janúar 2007. Stefnendur byggja enn fremur á því að þeim hafi verið ómögulegt að hafa uppi kröfur um eignarnámsbætur fyrr en eftir dóm Hæstaréttar 3. maí 2013 í máli nr. 701/2012. Ljóst sé að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sem lést 13. nóvember 1966, hafi verið til opinberra skipta frá 25. febrúar 1967. Dánarbúið hafi þó veri ð án skiptastjóra og formlegrar skiptameðferðar frá árinu 1972 til og með 2011. Hafi dánarbúið verið í opinberum skiptum og skiptin staðið óslitið yfir, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands frá 13. nóvember 2009 í máli nr. 599/2009. Leiði af því að enginn skiptast jóri hafi verið til staðar til að fara með hagsmuni búsins, sbr. 67. gr. laga nr. 20/1991. Dánarbúinu hafi því verið ómögulegt að halda uppi hagsmunum sínum og kröfum á hendur aðalstefnda. Leiði og af þessu að erfingjum hverjum og einum hafi verið ómöguleg t að hafa uppi kröfur í málinu, enda hafi hvorki legið fyrir staðfesting á því að búið væri til opinberra skipta né afstaða skiptastjóra, en hún sé nauðsynleg áður en erfingjar geti sjálfir farið með hagsmunina, sbr. 3. mgr. 68. gr. laga nr. 20/1991. Þá v erði ekki horft framhjá því að í dómi Hæstaréttar frá 25. ágúst 2011 í máli nr. að jörðin Vatnsendi er ekki lengur meðal eigna i Vatnsenda tilheyrði dánarbúinu. Dánarbúinu og erfingjum þess, þ.m.t. stefnendum, hafi 20 því verið ómögulegt að hafa uppi kröfu á hendur aðalstefnda fyrr en staðfesting Hæstaréttar á beinum eignarrétti dánarbúsins lá fyrir með dómi réttarins 3. maí 2013 í m áli nr. 701/2012. Stefnendur telja að eignarnámsbætur beri að miða við staðgreiðslu og almennt við það tímamark þegar eignarnáms mati lýkur, sbr. dóm Hæstaréttar frá 29. júní 1983 í máli nr. 89/1980. Kröfur um eignarnámsbætur fyrnist samkvæmt 4. gr. laga nr. 14/1905 um fyrningu kröfuréttinda, sbr. dóm Hæstaréttar frá 20. mars 2003 í máli nr. 388/2002. Eins og hér standi á verði að horfa til 1., 2. og 3. mgr. 10. gr. laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda og séu kröfur stefnenda á hendur aðalstefnda og varastefnda því ófyrndar. Stefnendur vísa sérstaklega til þess að með lögfestingu laga nr. 150/2007 hafi verið tekið fram að lagasetningin fæli í sér lögfestingu á gildandi rétti. Verði því að leggja til grundvallar að sambærilegar reglur og nú megi fi nna í ákvæðum 1., 2. og 3. mgr. 10. gr. laga nr. 150/2007 hafi á grundvelli almennra óskráðra meginregla kröfuréttar gilt í tíð laga nr. 14/1905 að því marki sem þær hafi ekki verið þar skráðar. Þar sem stefnendum hafi verið ómögulegt að hafa kröfur sínar uppi fyrr en eftir 3. maí 2013 leiði það til þess að kröfurnar beri ekki vexti fyrr en eftir þann tíma. Hins vegar verði að núvirða kröfurnar miðað við verðlagsþróun frá því að aðalstefndi tók hið eignarnumda land eignarnámi og hafi borið að greiða bæturn ar, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands 29. júní 1983, þar til þær hafi orðið gjaldkræfar og mögulegt verið að hafa þær uppi, enda eigi dánarbúið rétt á fullum bótum, sbr. ákvæði 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar. Að öðrum kosti hagnist aðalstefndi með óréttmætu m hætti á ómöguleika þeim sem uppi hafi verið við að halda kröfunum fram. Til viðbótar framangreindu, um ómöguleika dánarbúsins við að hafa uppi kröfur á hendur aðalstefnda, byggja stefnendur á því að kröfurnar séu ófyrndar með vísan til 7. gr. laga nr. 1 4/1905. Af atvikum málsins leiði að það hafi verið fyrst 3. maí 2013 sem dánarbúinu hafi verið mögulegt að hafa uppi kröfuna. Aðalstefndi hafi sýnt af sér sviksamlega háttsemi með því að þverbrjóta grundvallarreglur stjórnsýslu - og eigna r - réttar, með því a ð klæða viðskipti með land, sem að mati aðalstefnda og varastefnda hafi verið undirorpið sölubanni, í búning eignarnáms. Aðalstefnda hafi allan tímann mátt vera ljósir þeir alvarlegu ágallar sem hafi verið á svonefndum sáttum við varastefnda og aðra meinta umráðamenn um landið, svo og forsendum og eðli viðskiptanna. Þannig hafi viðskiptin í janúar 2007 m.a. verið komin til að frumkvæði varastefnda og undir miklum þrýstingi frá honum þar sem stefnendur hafi þá þegar verið búnir að hefjast handa við að hnekkj a ólögmætum ætluðum umráðum hans á jörðinni Vatnsenda. Samkvæmt framansögðu krefjast stefnendur þess að aðalstefnda verði gert að standa dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested skil á eignarnámsbótum vegna eignarnáms aðalstefnda í landi dánarbús ins fjórum sinnum á árunum 1992 - 2007. Með vísan til almennra meginreglna kröfuréttar stofnist krafa þegar eignar neminn hafi fengið 21 lagaheimild til eignarnámsins og tekið ákvörðun um að beita henni. Eftir það verði eignaryfirfærslunni og réttindasviptingu eignarnemans ekki snúið við bótalaust. Krafan sjálf verði hins vegar fyrst gjaldkræf þá er matsverð eignarnámsbóta liggi fyrir, sbr. og dóm Hæstaréttar Íslands 29. júní 1983 í máli nr. 89/1980. Fjárkrafa stefnenda og vaxtakrafa í aðalkröfu er nánar rökst udd og sundurliðuð í stefnu málsins með eftirfarandi hætti : Í fyrsta lagi sé um að ræða eignarnám aðalstefnda Kópavogsbæjar 8. maí 1992. Umsamdar eignarnáms bætur hafi verið 31.000.000 króna á þáverandi verðlagi. Til að eignarnámsþoli fái fullar bætur ein s og skýr lagafyrirmæli séu um verði að reikna kröfuna til verðlags 3. maí 2013. Vísitala neysluverðs hafi verið 160,5 stig 8. maí 1992, en 411,3 stig 3. maí 2013 þá er krafan hafi orðið gjaldkræf. Heildarfjárhæð fyrsta liðar kröfunnar sé því 79.441.121 kr . (kr. 31.000.000 x 411,3/160,5). Í öðru lagi sé um að ræða eignarnám aðalstefnda 13. maí 1998. Að framan hafi verið gerð grein fyrir mati á markaðsvirði hins eignarnumda á því tímamarki, 242.222.198 kr . Verði að leiðrétta þá fjárhæð miðað við verðlagsþró un til 3. maí 2013 svo að eignarnámsþoli fái fullar bætur. Vísitala neysluverðs hafi verið 183,7 stig 13. maí 1998, en 411,3 stig 3. maí 2013 þá er krafan hafi orðið gjaldkræf. Heildar fjárhæð annars liðar aðalkröfunnar sé því 542.329.831 kr. (kr. 242.222 .198 x 411,3/183,7). Í þriðja lagi er um að ræða eignarnám aðalstefnda 1. ágúst 2000. Áður hafi verið lýst að markaðsvirði hins eignarnumda hafi verið 436.008.845 kr. þegar eignarnámið átti sér stað. Til að eignarnámsþoli njóti fullra bóta eins og stjórna rskrá kveði á um verði að leiðrétta þá fjárhæð miðað við verðlagsbreytingar til 3. maí 2013 þá er fyrst hafi verið mögulegt að hafa kröfuna uppi. Vísitala neysluverðs hafi verið 199,1 stig 1. ágúst 2000, en 411,3 stig 3. maí 2013. Nemi fjárhæð þriðja liðar aðalkröfu því 900.705.364 kr. (kr. 436.008.845 x 411,3/199,1). Í fjórða lagi sé um að ræða eignarnám aðalstefnda 23. janúar 2007, en þá hafi aðalstefndi tekið eignarnámi 864,7 hektara af landi jarðar dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að V atnsenda. Að framan hafi verið lýst forsendum fyrir kröfu um fullar bætur á grundvelli markaðsvirðis hins eignarnumda. Markaðsvirðið hafi að mati stefnenda numið 47.558.500.000 kr. á verðlagi janúar 2007. Þá fjárhæð verði að leiðrétta til samræmis við brey tingar á verðlagi til 3. maí 2013 til að eignarnámsþolinn, dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, njóti fullra bóta. Vísitala neysluverðs hafi verið 266,9 stig 23. janúar 2007 en 411,3 stig 3. maí 2013. Nemi fjárhæð fjórða liðar aðalkröfunnar þv í 73.288.913.638 kr. ( kr. 47.558.500.000 x 411,3/266,9). Samkvæmt framansögðu sundurliðist aðalkrafa stefnenda svo: 1. Bætur vegna eignarnáms 8. maí 1992 kr. 79.441.121 2. Bætur vegna eignarnáms 13. maí 1998 kr. 542.329.831 22 3. Bætur vegna eignarná ms 1. ágúst 2000 kr. 900.705.364 4. Bætur vegna eignarnáms 23. janúar 2007 kr. 73.288.913.638 Samtals: kr. 74.811.389.954 Krafist sé vaxta samkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 af stefnufjárhæð inni frá 3. maí 2013 til þingfestingardags 5. nóvember 2014, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Í stefnu málsins kemur fram að stefnendur muni óska eftir dómkvaðningu matsmanns til að meta verðmæti eignarnumins lands dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að Vatnsenda til frekari stuðnings kröfum sínum. Verði ekki fallist á að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested eigi rétt á eignarnámsbótum frá aðalstefnda byggja stefnendur á því að dánarbúið eigi rétt á skaðabót um sömu fjárhæðar og krafist er. Vísa stefnendur í þeim efnum til þess sem áður greinir um grandsemi aðalstefnda um vanheimild varastefnda og annarra umráðamanna jarðarinnar. Aðalstefndi hafi sýnt af sér saknæma og ólögmæta háttsemi með því að virða að vet tugi skýr ákvæði stjórnsýsluréttar og eigna r réttar við ákvarðanatöku um eignarnám. Vísa stefnendur í þessum efnum m.a. til rannsóknar skyldu aðalstefnda og annarra grundvallarreglna stjórnsýsluréttar, s.s. um meðalhóf og andmælarétt, svo og sjónarmiða og s kyldna eignarréttar um mat á almannaþörf, mat á nauðsyn og fleira. Ekkert slíkt hafi átt sér stað. Þá árétta stefnendur að ákvörðun um eignarnámið 23. janúar 2007 hafi verið til komin að frumkvæði varastefnda, en ekki aðalstefnda á grundvelli nauðsynjar bæ jarins fyrir land samkvæmt aðalskipulagi. Eignarnámið hafi verið byggt á á ábyrgð aðalstefnda að greiddar hafi verið bætur fyrir eignarnám til annars aðila en réttmæts eiga nda. Verði aðalstefndi því að bæta réttmætum eiganda það tjón sem leiði af eignarsviptingu og yfirfærslu eignarréttinda til aðalstefnda. Fjárhæð skaðabótanna sé því jafnvirði eignarnáms bótanna sem áður var krafist. Að öðru leyti vísa stefnendur til fyrri umfjöllunar að breyttu breytanda. Verði ekki fallist á ómöguleika stefnenda og dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested við að halda fram kröfum sínum á hendur aðalstefnda Kópavogsbæ, byggja stefnendur á því að skylda aðalstefnda til að greiða dá narbúinu eignarnámsbætur hafi í öllu falli stofnast 23. janúar 2007. Þann dag hafi bæjarstjórn aðalstefnda tekið ákvörðun um að taka umráð þess lands sem það hafði fengið heimild umhverfisráðherra til að taka eignarnámi og beita fenginni eignarnámsheimild. Aðalstefnda hafi borið skýlaus skylda til að greiða eiganda beins eignarréttar að jörðinni fullar eignarnámsbætur að þeirri ákvörðun tekinni, sbr. ákvæði laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms og ákvæði 1. mgr. 72. gr. stjórnar skrárinnar. Aðalstefndi h afi ekki getað losnað undan þeirri skyldu sinni með því að semja við meintan handhafa 23 afnota og umráða jarðarinnar, enda viðkomandi í fullkominni vanheimild um réttindi sín. Bæði aðalstefnda og varastefnda hafi verið kunnugt um vanheimild þess síðarnefnda, sbr. það sem áður hefur verið rakið. Stefnendur telja í öllu falli að krafa vegna síðasta eignarnáms aðalstefnda frá 23. janúar 2007 sé ófyrnd, sbr. 4. gr. laga nr. 14/1905, sbr. dóm Hæstaréttar frá 20. mars 2003 í máli nr. 388/2002. Fjárhæð varakröfunna r miðist við markaðsvirði hins eignarnumda lands á því tímamarki sem eignarnámið hafi átt sér stað. Miðað sé við úrskurð matsnefndar eignarnámsbóta frá 29. mars 2006 um verðmæti sambærilegs lands í Norðlingaholti í Reykjavík. Nemi fjárhæð varakröfunnar því 47.558.500.000 krónum. Er á því byggt að krafan hafi stofnast við ákvörðun aðalstefnda um beitingu eignarnáms - heimildarinnar 23. janúar 2007 og krafan þá orðið gjaldkræf. Krafist sé vaxta frá þeim degi, en dráttarvaxta frá þingfestingu málsins. Verði ekk i fallist á að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested eigi rétt á eignarnámsbótum úr hendi aðalstefnda vegna síðastgreinds eignarnáms, er byggt á því að dánarbúið eigi rétt á skaðabótum úr hendi aðalstefnda að sömu fjárhæð. Vísa stefnendur í þess u sambandi til fyrri umfjöllunar að breyttu breytanda. Eins og áður hefur komið fram féllu stefnendur frá kröfum á hendur varastefnda, dánarbúi Þosteins Hjaltested, við upphaf aðalmeðferðar 1. desember 2020. Þótt stefnendur hafi fallið frá kröfum sínum á hendur varastefnda er ástæða til að gera grein fyrir hverjar þær kröfur voru og á hverju þær voru byggðar. Í stefnu málsins var byggt á því, ef dómurinn féllist ekki á aðal - eða varakröfu um skyldu aðalstefnda til greiðslu bóta til handa dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested , að varastefnd a bæri að skil a dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested því fé sem hann h afi þegar veitt viðtöku úr hendi aðalstefnda vegna eignarnáms á landi dánarbúsins 23. janúar 2007, en grei ði því ella skaðabætu r sömu fjárhæðar. Bygg ðu stefnendur á því að meint tilkall varastefnda til eignarréttar að jörðinni Vatnsenda h afi verið byggt á algjörri upprunalegri vanheimild. Þá hafi varastefndi einnig verið í vanheimild um tilkall sitt til umráða og afnota jarðarinn ar, enda h afi hann ekki leitt rétt sinn frá lögmætum handhafa beins eignarréttar að jörðinni. Varastefnda hafi hlotið að vera þetta ljóst eða mátt í öllu falli vera það ljóst. Varastefndi hafi ítrekað þrýst á aðalstefnda um að taka land jarðarinnar eignarn ámi og nýtt m.a. til þess persónuleg tengsl sín við fyrrverandi bæjarstjóra aðalstefnda. Tilurð svokallaðrar efði því alfarið verið að frumkvæði varastefnda og sérstök áhersla lögð á það af hans hálfu að gen gið yrði frá sáttinni eftir að hluti stefnenda hafi gert reka að því að hnekkja ólögmætri hagnýtingu varastefnda á jörðinni. Stefnendur héldu því fram að v arastefndi hafi ítrekað með aðstoð og atbeina lögmanns síns reynt að sölsa undir sig jörð dánarbús S igurðar Kristjáns Lárussonar 24 Hjaltested að Vatnsenda. Hafi hann bæði haldið því fram að hann væri eigandi jarðarinnar, sem hafnað hafi verið með dómi Hæstaréttar Íslands frá 3. maí 2013 í máli nr. 701/2012, og að því frágengnu að meint réttindi hans til ja rðarinnar jafnist á við lóðarleigu réttindi. Því hafi sömuleiðis verið hafnað með dómi Hæstaréttar Íslands frá 6. desember 2013 í máli nr. 740/2013. Varastefndi eigi að mati stefnenda ekkert tilkall til jarðarinnar og hann hafi enga heimild haft til ráðsta fana sem tengjast henni, hvorki í janúar 2007 né í annan tíma, eða til að taka við fé fyrir hönd dánarbúsins. Í eignarnáms - máls og dómum Hæstaréttar Íslands frá 3. maí 2013 og 6. desember 2013 að þær bætur hafi átt að greiðast til dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Verði einhverra hluta vegna talið að eignarnámssáttin frá janúar 2007 og greiðsla bóta til varastefnda sé á einhvern hátt bindandi fyrir d ánarbúið, sé í öllu falli ljóst að á varastefnda hvíli ótvíræð skylda til að skila til búsins því fé sem hann hafi tekið við sem bótum fyrir land þess. Með viðskiptum með land úr jörð dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sem klædd hafi verið í búning eignarnáms, hafi varastefndi látið af hendi land og tekið við eignarnámsbótum og réttindum í fullkominni vanheimild, meðvitaður um betri rétt dánarbúsins. Háttsemi varastefnda sé því bæði saknæm og ólögmæt í skilningi skaðabótaréttar. Ásetningur varastefnda hafi og staðið til þess að hagnýta eign dánarbúsins með ólögmætum hætti sér til hagsbóta, sem hann hafi og gert. Yrði ekki fallist á að á varastefnda hvíl d i skylda til að skila því fé til dánarbúsins sem hann tók við var byggt á því að varaste fnda b æri að greiða dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested skaðabætur að sömu fjárhæð vegna þess fjár sem renna átti til búsins en varastefndi hafi nýtt í eigin þágu. Óumdeilt væri að varastefndi hafi þegar tekið við 2.250.000.000 kr. úr hendi a ðalstefnda. Greiðsluskylda varastefnda væri að þessu leyti óháð því með hverjum hætti jörðinni Vatnsenda k ynni síðar að verða úthlutað úr dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Þar sem varastefndi hafi tekið við verðmætum á grundvelli samnings við aðalstefnda í algjörri upprunalegri vanheimild um eignarrétt sinn hafi stofn a st krafa dánarbúsins á hendur varastefnda þá er hann hafi tekið við verðmætunum. Krafist var vaxta frá þeim degi en dráttarvaxta frá þinfestingu málsins. Þá vísuðu stefnendur til þess að samkvæmt svonefndri eignarnámssátt aðalstefnda og varastefnda skyldi meðal annars greiða sem bætur skipulagt byggingarsvæði á 35 hekturum undir að lágmarki 300 íbúðir og 11% af öllum byggingarrétti á hinu eignarnumda landi. Í stefnu málsins áskil du stefnendur sér rétt til að auka við og gera frekari kröfur um afhendingu verðmæta eða greiðslu skaðabóta á grundvelli eig narnámssátt arinnar til handa dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested frá varastefnda og eftir atvikum aðalst efnda yrði dánarbúið einhverra hluta vegna talið bundið við sáttina. 25 Um lagarök vísa stefnendur til ákvæða laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl., einkum 67., 68., 122., 148. og 149. gr. laganna. Þá er vísað til 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Í slands nr. 33/1944, sbr. stjórnarskipunarlög nr. 97/1995. Einnig er vísað til 1. gr. 1. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, svo og ákvæða laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms. Stefnendur vísa einnig til meginreglna eignaréttar, s vo og meginreglna kröfuréttar, einkum um fyrningu krafna, greiðsluskyldu skuldara og gjalddaga. Er einnig í því sambandi vísað til laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda, einkum 10. gr., og 4., 5. og 7. gr. laga nr. 14/1905 um fyrningu kröfuréttinda. Enn fremur er vísað til ákvæða laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, einkum 19. gr., 21. gr. og 116. gr. laganna. Þá er vísað til 32. gr. skipulags - og byggingarlaga nr. 73/1997. Skaðabótakrafa er studd við almennar meginreglur skaðabótaréttar, einkum meg inregluna um sakarábyrgð. Þá er vísað til reglna kröfuréttar um brigðarétt og vanheimild. Vaxtakrafa stefnenda er studd við 4. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Dráttarvaxtakröfu sína styðja stefnendur við 1. mgr. 6. gr. sömu laga. Kröfu sí na um málskostnað styðja stefnendur við XXI. kafla laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Krafa um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun er studd við lög um virðisaukaskatt nr. 50/1988. V. Aðalstefndi m ótmælir öllum kröfum og málsástæðum stefnenda. Aðalste fndi telur málatilbúnað í stefnu óljósan og vanreifaðan. Í stefnu sé til að mynda ekki gerð minnsta tilraun til að skýra efnislegt inntak hins beina eignarréttar að jörðinni Vatnsenda og stefnendur hafi ekki rökstutt með nokkrum hætti að dánarbú Sigurðar K ristjáns Lárussonar Hjaltested hafi orðið fyrir fjárhagstjóni við eignarnám aðalstefnda. Málsókn stefnenda hafi verið reist á þeirri röngu forsendu að óbeinn eignarréttur hafi við andlát Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested fallið að nýju til dánarbúsins. Telu r aðalstefndi slíka ágalla á málinu að ekki verði úr þeim bætt undir rekstri málsins. Aðalstefndi telur ljóst að eignarnám aðalstefnda á árunum 1992, 1998, 2000 og 2007 hafi farið fram á grundvelli lagaheimildar og fullgildra eignarnámsheimilda. Aðalstefn di byggir á því að honum hafi borið að ráðstafa eignarnámsbótum hverju sinni til þess aðila sem í fasteignabók var tilgreindur sem þinglýstur eigandi Vatnsenda. Aðalstefndi hafi í öllum tilvikum verið í góðri trú um að ábúandi Vatnsenda væri hvort tveggja handhafi beins og óbeins eignarréttar að jörðinni Vatnsenda. Reglur um traustfang og jákvæðan áreiðanleika fasteignabókar leiði til þess að útilokað sé að taka til greina kröfur sem miði að því að aðalstefndi greiði að nýju bætur fyrir umrædd eignarnám. Þá telur aðalstefndi að allar kröfur vegna eignarnámanna séu fallnar niður fyrir tómlæti. Jafnframt telur aðalstefndi vafalaust að allar fjárkröfur sem eiga rætur að rekja til eignarnámanna 1992, 1998 og 2000 séu fyrir löngu fyrndar. Þessi sjónarmið 26 ásamt öð rum telur aðalstefndi að leiði til þess að sýkna eigi aðalstefnda af öllum kröfum stefnenda, eins og nú verður rakið. Um eignarnámið 2007 byggir aðalstefndi á því að greiddar hafi verið 2.250.000.000 króna í bætur til varastefnda en það hafi verið fullt markaðsverð fyrir þau verðmæti sem þá skiptu um hendur. Í þessu sambandi vísar aðalstefndi í fyrsta lagi til þeirrar grundvallarreglu eigna rréttar að sá sem hefur þinglýsta eignarheimild yfir eign sé talinn eiga tilsvarandi rétt yfir eigninni þangað til annað sannist. Þá hafi sú almenna regla verið sett fram að aðilum eigi að vera óhætt að ganga til samninga við þá sem þinglýsingabók tilgrein ir sem eiganda fasteignar. Þannig sé ekki síðar hægt að koma fram þeirri mótbáru gegn grandlausum aðila að annmarki hafi verið á eignarheimild framseljanda. Aðalstefndi kveðst hafa verið grandlaus og í góðri trú um að varastefndi væri raunverulegur eigan di að beinum eignarrétti jarðarinnar Vatnsenda. Með hliðsjón af því og þeirri staðreynd að varastefndi hafi verið ábúandi jarðarinnar samkvæmt erfðaskrá hafi aðalstefndi mátt treysta því að varastefndi væri réttur viðtakandi eignarnámsbóta. Við eignarnámi ð hafi verið liðin 38 ár síðan Margrét Hjaltested og börn hennar hafi síðast látið reyna á rétt sinn fyrir dómstólum. Jafnframt hafi fasteignabók í heil 36 ár borið með sér að Magnús Sigurðsson Hjaltested og síðar varastefndi væru þinglýstir eigendur Vatns enda, sbr. fyrirliggjandi þinglýsingar - og veðbókarvottorð. Þá hafi Reykjavíkurborg 19 árum áður ráðist í eignarnám á landi í 58/2000 bera ágreining um gildi eignarnáms sem tók til jarðarinnar undir dómstóla. Þá hafi það verið varaste fndi sem lýsti kröfum fyrir óbyggðanefnd vegna Vatnsenda, eftir áskorun nefndarinnar til rétthafa í Lögbirtingablaðinu. Dómsniðurstöður, lagasetning Alþingis, þinglýsingarframkvæmd og ráðstöfun ábúanda á landsréttindum Vatnsenda hafi því verið með 27 meginregla gildi við eignarnám að eignarnámsþolar eigi einungis rétt á bótum fyrir fjárhagslegt tjón. Um bætur fyrir ófjárhagslegt tjón sé ekki að ræða. Þá sé sú skoðun viðt ekin meðal fræðimanna að eignarnámsbætur skuli miðast við tjón eignarnámsþola en ekki þá auðgun sem eignarnemi kann að öðlast við eignarnámið. Þegar eignarnámið fór fram árið 2007 hafi umráðum og afnotum fasteignarinnar Vatnsenda verið úthlutað úr dánarbú i Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested . Í dómi Hæstaréttar frá 5. mars 2015 í máli nr. 751/2014 segi að þess verði hvergi fundinn staður í erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested að útlagning þessara réttinda geti af nokkurri ástæðu gengið til baka o g inn í dánarbúið að nýju. Við þetta bætist að í 2. gr. erfðaskrárinnar komi fram efnislega að ábúandi Vatnsenda á hverjum tíma skuli eiga rétt til að krefja eða semja um bætur fyrir landspjöll á jörðinni. Aðalstefndi tekur fram að það sé endanlega í hön dum dómstóla að ákvarða efnislegt inntak þeirra óbeinu eignarréttinda að jörðinni Vatnsenda sem ráðstafað hafi verið með varanlegum hætti úr dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Þá komi það í hlut dómstóla að ákvarða efnislegt inntak 2. gr. e rfðaskrárinnar sem mæli fyrir um að bætur fyrir landspjöll skuli vera á hendi ábúanda. Niðurstaða dómstóla um þau atriði muni þá ráða hvort og þá hvernig mögulegar eignarnámsbætur í framtíðinni eigi að skiptast milli handhafa beinna eignarréttinda annars v egar og handhafa óbeins eignarréttar hins vegar. Hvað sem því líður þá telur aðalstefndi að stefnendur hafi ekki fært fyrir því nein frambærileg rök að eignarnámsbætur skuli eingöngu renna til handhafa hins beina eignarréttar en ekki að neinu leyti til þe 3. maí 2013 í máli nr. 701/2013. 28 að samkvæmt kortagrunnum séu sprungur og misgengi á því svæði sem hér um ræðir. Þá liggi um landið gríðarstór háspennumöstur sem fari ekki saman við íbúabyggð. Á svæðinu sé jafnframt samningsbundin kvöð um skógrækt. Við þetta bætist að í nýju aðalski pulagi Kópavogs 2012 - 2024 sé lögð afar mikil áhersla á þéttingu byggðar í eldri hverfum. Vatnsverndarkvöðum hafi í kjölfar eignarnámsins verið aflétt í Vatnsendahlíð en það séu 92,5 hektarar af þeim 273 hekturum sem teknir voru eignarnámi neðan Heiðmerkur. Aðalstefndi hafi þó í samstarfi við nágrannasveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu unnið að frekari afléttingu vatnsverndarkvaða á svæðinu. Aðalstefndi telur að úrskurður matsnefndar eignarnámsbóta frá 29. mars 2006 í máli nr. 9/2005 eigi engan veginn við í þessu máli. Hið eignarnumda í því máli hafi verið að flatarmáli einungis 3,6 hektarar. Svæðið hafi frá náttúrunnar hendi verið vel fallið til íbúabyggðar og ekki verið háð kvöðum um vatnsvernd. Þá hafi um langt skeið legið fyrir samþykkt deiliskipulag sem hafi gert ráð fyrir íbúabyggð á landinu. Þannig sé útilokað að yfirfæra fermetraverð úr skipulagðri íbúabyggð yfir á 864,7 hektara lands í Vatnsenda sem að stærstum hluta sé óbyggilegt heiðarland. Aðalstefndi telur með hliðsjón af öllu framangreindu að þ að verð sem greitt var með peningum fyrir hið eignarnumda land í Vatnsenda árið 2007, 2.250.000.000 kr., hafi verið hærra en markaðsverðmæti landsins. Ekkert hafi verið byggt á svæðinu frá því að eignarnámið var framkvæmt og ekki sé útlit fyrir mikla uppby ggingu þar á næstu árum. Aðalstefndi telur því kröfu um bætur að fjárhæð rúm ir 73 milljarða r króna vegna eignarnámsins 2007 glórulausa. Þá 29 237.470.007 kr., auk þess sem dán arbúið hafi öðlast byggingarrétt í hinu eignarnumda landi auk annarra réttinda. Um hafi verið að ræða fullnaðargreiðslu fyrir hið eignarnumda land. Aðalstefndi telur ljóst að allar kröfur dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested vegna eignarnámsin s 2000 séu löngu fyrndar, sbr. 4. gr. laga nr. 14/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda, sbr. nánar það sem segir hér á eftir. Aðalstefndi vísar um eignarnámið 2000 til sömu málsástæðna og rakin hafa verið um eignarnámið 2007. Nánar tiltekið til þeirrar grundvallarreglu eignarréttar að sá sem hefur þinglýsta eignarheimild yfir eign sé talinn eiga tilsvarandi rétt yfir eigninni þangað til annað sannast. Aðalstefndi hafi verið grandlaus og í góðri trú um að Magnús Sigurðsson Hjaltested væri raunver ulegur eigandi að beinum eignarrétti jarðarinnar Vatnsenda og mátt treysta því að hann væri réttur viðtakandi eignarnámsbóta. Á þessum tímapunkti hafi verið liðnir rúmir þrír áratugir síðan Margrét Hjaltested og börn hennar (þrír stefnendur þessa máls) höf ðu síðast látið reyna á rétt sinn fyrir dómstólum. Við eignarnámið árið 2000 haf ð i Magnús Sigurðsson Hjaltested verið skráður þinglýstur eigandi Vatnsenda í tæpa þrjá áratugi. Þá hafi Reykjavíkurborg 12 árum áður ráðist í eignarnám á landi í Dómsniðurstöður, lagasetning Alþingis, þinglýsingarframkvæmd og ráðstöfun ábúanda Vatnsenda á landsréttindum jarðarinnar hafi verið með Sú meginregla gildi við eignarnám að eignarnámsþolar eigi einungis rétt á bótum fyrir fjárhagslegt tjón. Um bætur fyrir ófjárhagslegt tjón sé ekki að ræða. Þá sé sú skoðun viðtekin meðal fræðimanna að eignarnámsbætur skuli miðast við tjón eignarnámsþola en ekki þá auðgun sem eignarnemi kann að öðlast við ei gnarnámið. 30 Aðalstefndi telur að stefnendur hafi ekki sýnt fram á tjón dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested við eignarnámið árið 2000. Hvað sem öðru líður byggir aðalstefndi á því að hann hafi mátt ganga út frá því á árinu 2000 að Magnús S. Hj altested væri búinn að hefða beinan eignarrétt að jörðinni Vatsnenda. úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta frá 16. janúar 1998 í máli nr. 5/1995 þar sem hann eigi ekki við í þessu máli. Þar hafi heildarflatar mál hins eignarnumda einungis verið 4,4 hektarar. Sérstaklega sé tekið fram í úrskurðinum að landið megi nýta sem byggingarland. Telur aðalstefndi ekki tækt að yfirfæra hektaraverð úrskurðarins yfir á 90,5 hektara lands í Vatnsenda. Þá mótmælir aðalstefndi harðlega framreikningi Aðalstefndi hafnar fjárkröfu stefne nda vegna eignarnámsins 1998. Aðalstefndi kveðst hafa greitt Magnúsi Sigurðssyni Hjaltested við eignarnámið bætur að fjárhæð 180.000.000 kr., auk þess sem Magnús hafi öðlast byggingarrétt í hinu eignarnumda landi. Aðalstefndi byggir á því að um hafi verið að ræða markaðsverð landsins og um leið fullnaðargreiðslu til þinglýsts eiganda jarðarinnar sem jafnframt var ábúandi samkvæmt erfðaskrá. Aðalstefndi byggir á því að allar kröfur dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested vegna eignarnámsins 1998 s éu löngu fyrndar, sbr. 4. gr. laga nr. 14/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda. Þá vísar aðalstefndi með sama hætti og áður til þeirrar grundvallarreglu eignarréttar að sá sem hefur þinglýsta eignarheimild yfir eign er talinn eiga tilsvarandi r étt yfir eigninni þangað til annað sannast. Á árinu 1998 hafi bærinn verið grandlaus og í góðri trú um að Magnús Hjaltested væri raunverulegur eigandi að beinum eignarrétti jarðarinnar Vatnsenda og mátt treysta því að hann væri réttur viðtakandi eignarnáms bóta. Á þessum tímapunkti hafi verið liðnir tæpir þrír áratugir síðan Margrét Hjaltested og börn hennar þrjú (þrír stefnendur þessa máls) höfðu látið reyna á rétt sinn fyrir dómstólum. Við eignarnámið árið 1998 haf ð i Magnús Sigurðsson Hjaltested verið skrá ður sem þinglýstur eigandi Vatnsenda í 27 ár, sbr. fyrirliggjandi veðbókarvottorð. Þá hafi Reykjavíkurborg 10 árum áður ráðist í eignarnám á landi í Dómsniðurstöður, lagasetning Alþingis, þinglýsingar framkvæmd og ráðstöfun ábúanda á l andsréttindum hafi verið með 31 úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta frá 16. janúar 1998 í máli nr. 5/1995. Hvað varð ar eignarnámið 1992 byggir aðalstefndi á því að greitt hafi verið markaðsverð og um leið fullnaðargreiðsla til þinglýsts eiganda jarðarinnar vegna þess lands sem tekið var eignarnámi , 31.000.000 kr . Aðalstefndi vísar til sömu sjónarmiða og rakin hafa verið um eignarnámið 2007, 2000 og 1998, þ.e. að allar kröfur dánarbús Sigurðar K. Hjaltested vegna eignarnámsins 1992 séu löngu fyrndar, sbr. 4. gr. laga nr. 14/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda, einnig til þeirrar grundvallarreglu eignarrét tar að sá sem hefur þinglýsta eignarheimild yfir eign sé talinn eiga tilsvarandi rétt yfir eigninni þangað til annað sannast, auk grandleysis og góðrar trúar aðalstefnda um að Magnús Sigurðsson Hjaltested væri raunverulegur eigandi að beinum eignarrétti ja rðarinnar Vatnsenda. Á þessum tímapunkti hafi verið 23 ár síðan Margrét Hjaltested og börn hennar þrjú (þrír stefnendur þessa máls) höfðu látið reyna á rétt sinn fyrir dómstólum. Við eignarnámið árið 1992 haf ð i Magnús Sigurðsson Hjaltested verið skráður se m þinglýstur eigandi Vatnsenda í 21 ár, sbr. fyrirliggjandi veðbókarvottorð. Þá hafi Reykjavíkurborg fjórum árum áður ráðist í eignarnám á landi í Dómsniðurstöður, lagasetning Alþingis, þinglýsingarframkvæmd og ráðstöfun ábúanda á landsréttindum voru með 32 grandleysi og góða trú aðalstefnda við eignarnámið 1992, 1998, 2000 og 2007 segir aðalstefndi að ekkert hafi gefið honum tilefni til að ætla að skráning í fasteign a bók væri röng um eignarh ald Vatnsenda. Frá árinu 1971 til 2000 hafi Magnús Sigurðsson Hjaltsted verið þinglýstur eigandi Vatnsenda. Þá hafi varastefndi verið skráður sem þinglýstur eigandi jarðarinnar frá árinu 2000 til 2013. Aðalstefndi hafi verið í góðri trú um að eignarnámsbót um ætti að ráðstafa til þinglýsts eiganda Vatnsenda sem jafnframt var ábúandi jarðarinnar. Aðalstefndi segir að í fyrsta lagi virðist aldrei hafa verið ágreiningur um að beinn eignarréttur að Vatnsenda færðist, á grundvelli erfðaskrárinnar, frá Magnúsi Ei narssyni Hjaltested til Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Þá virðist ekki hafa verið um það ágreiningur að ábúandi jarðarinnar gæti tekið við bótum í tilefni eignarnáms og eignarskerðingar. Þannig hafi íslenska ríkið tekið 69,68 hektara land eignar námi úr jörðinni á grundvelli laga nr. 30/1941 til handa Landssímanum og greitt út bætur til Lárusar Hjaltested, þáverandi ábúanda Vatnsenda. Jafnframt hafi ábúandinn, Lárus, móttekið bætur vegna eignarnáms Reykjavíkurbæjar á landi Heiðmerkur sem talið var 689 hektarar að stærð, sbr. lög nr. 57/1942. Í öðru lagi byggir aðalstefndi á því að þinglýsingarframkvæmd hafi í heild sinni verið með þeim hætti að enginn hafi þurft að velkjast í vafa um þá afstöðu sýslumanns að beinn eignarréttur að jörðinni Vatnsend a væri á höndum ábúenda jarðarinnar, fyrst Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested og síðar varastefnda. Einstakar færslur og áritanir á skjöl hafi verið í samræmi við þetta og megi sem dæmi nefna áritaða athugasemd þinglýsingarstjóra á afsal frá 8. október 2001, 310/2000 er Þorsteinn Hjaltested kt. 220760 - 5619 þingl. eigandi Vatnsenda og telst því yfir áratugi. Komi því verulega á óvart að stefnendur skuli ekki beina kröfum sínum að íslenska ríkinu í stað aðalstefnda sem í góðri trú hafi gengið út frá því að þinglýsing réttinda í fasteignabók væri rétt. Í þriðja lagi bendir aðalstefndi á að í kjölfar eignarnáms Reykjavíkur borgar 1988 h afi hann hlotið að mega ganga út frá því að fasteignabók væri rétt og að eignarnámsbætur ættu að ganga til ábúanda Vatnsenda. Í ræðu félagsmálaráðherra sem mælti fyrir lögum um eignarnám Reykjavíkurborgar hafi sagt að Magnús Sigurðsson Hjaltested væri eiga ndi Vatnsenda. Önnur gögn tengd lagasetningunni séu á sama veg. Aðalstefndi vísar m.a. til lögfræðiálits Ásgeirs Thoroddsen hdl. og Ingólfs Hjartarsonar hdl., dags. 14. ágúst 1990, sem Finnur Gíslason aflaði, vegna Margrétar Hjaltested, Sigurðar Kristjáns Hjaltested og Karls Lárusar Hjaltested varðandi gildi erfðaskrárinnar frá 4. janúar 1938. Eignarnámsheimildir ráðherra hafi einnig byggst á þeirri forsendu að ábúandi Vatnsenda væri jafnframt eigandi jarðarinnar. Eignarnám Landsvirkjunar hafi einnig verið byggt á þeirri forsendu. Allar stofnanir þjóðfélagsins sem hafi komið að 33 málefnum Vatnsenda virðast því hafa litið svo á að beinn eignarréttur að jörðinni Vatnsenda væri á hendi ábúanda jarðarinnar. Í fjórða lagi bendir aðalstefndi á dóm Hæstaréttar frá 8 . mars 2001 í máli nr. 58/2000. Niðurstaða þess dóms hafi hlotið að vera til enn frekari styrkingar á því að eignarnámsbótum skyldi ráðstafað til ábúanda Vatnsenda. Í málinu, sem hafi snúist um eignarnám frá 1947, hafi Hæstiréttur hafnað sýknukröfu Landssí ma Íslands sem hafi verið byggð á aðildarskorti ábúanda Vatnsenda. Í fimmta lagi telur aðalstefndi að ekki verði betur séð en að lögerfingjar Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested hafi sjálfir álitið að þeir ættu ekki tilkall til bóta vegna eignarnáms á landi Vatnsenda. Fyrir liggi að þeir hafi leitað eftir framangreindu lögfræðiáliti árið 1990, en niðurstaða þess hafi verið sú að gild rök mæltu með því að allar eignarnámsbætur ættu að renna til ábúanda hverju sinni svo lengi sem hann uppfyllti skilyrði erfðaskrá rinnar þegar bætur væru greiddar. Það hafi svo ekki verið fyrr en 17 árum síðar þegar öll fjögur eignarnám aðalstefnda voru um garð gengin að stefnendur hafi leitað til dómstóla með kröfu um að erfðaskráin frá 1938 yrði dæmd ógild. Aðalstefndi mótmælir því að fundur í matsnefnd eignarnámsbóta hinn 8. febrúar 2007 geti haft þýðingu í þessu máli. Á því tímamarki hafi verið búið að undirrita eignarnámssátt o g greiða út bætur vegna eignarnámsins 2007. Hin góða trú aðalstefnda, traustfangsreglur og reglur um jákvæðan áreiðanleika þinglýsingarbókar leiði því til þess að hafna verður öllum kröfum stefnenda. Aðalstefndi segir nánar um fyrningu að aðalstefndi ha fi tekið við umráðum alls þess lands sem tekið var eignarnámi 1992, 1998, 2000 og 2007. Að því er varðar eignarnámið 1992 hafi aðalstefndi tekið ákvörðun um beitingu eignarnámsheimildar á fundi bæjarstjórnar 24. mars 1992. Aðalstefndi hafi svo tekið umráð hins eignarnumda í samræmi við ákvæði eignarnámssáttar frá 8. maí 1992. Við eignarnámið 1998 hafi þurft að afla eignarnámsheimildar umhverfis - ráðuneytisins. Heimildin hafi legið fyrir 27. apríl 1998. Samkvæmt eignarnámssátt frá 13. maí 1998 hafi landið ve rið afhent 15. febrúar 1999. Við eignarnámið 2000 hafi legið fyrir eignarnámsheimild umhverfisráðuneytisins frá 13. mars 2000. Samkvæmt eignarnámssátt frá 1. ágúst 2000 skyldu umráð afhendast við útgáfu skuldabréfa sem gefin voru út við undirritun sáttarin nar. Í 1. mgr. 5. gr. fyrningarlaga nr. 14/1905 komi fram sú meginregla, að fyrningarfrestur teljist frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf. Eindagi kröfu sé því upphaf fyrningarfrests. Samkvæmt 13. gr. laga um framkvæmd eignarnáms nr. 11/1973 geti eignarn emi tekið umráð eignarnumins verðmætis gegn greiðslu matsfjárhæðar og kostnaðar af mati. Kröfur þær sem deilt er um í máli þessu hafi því orðið gjaldkræfar þegar aðalstefndi tók umráð hins eignarnumda. 34 Samkvæmt 2. tl. 4. gr. fyrningarlaga nr. 14/1905 sé a ðalreglan sú að kröfur fyrnist á 10 árum og gildi sá fyrningarfrestur um allar kröfur sem ekki sé settur annar fyrningarfrestur fyrir. Skaðabótakröfur, sem og kröfur um greiðslu kaupverðs fasteigna, fyrnist því á 10 árum. Ljóst sé samkvæmt framansögðu að k röfur stefnenda sem rekja megi til eignarnáma 1992, 1998 og 2000 séu fallnar niður fyrir fyrningu, sbr. dóm Hæstaréttar frá 20. mars 2003 í máli nr. 388/2002. Í 13. kafla stefnu sé að finna sérstakan kafla um fyrningu, verðlagsbreytingar o.fl. Segi þar m. a. að kröfur á hendur aðalstefnda og varastefnda séu ófyrndar á grundvelli 1., 2. og 3. mgr. 10. gr. laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda. Í umræddum lagaákvæðum sé mælt fyrir um viðbótarfrest fyrir kröfuhafa til að sækja kröfu sína ef hann skortir nauðsynlega vitneskju um kröfuna eða skuldarann. Stefnendur vísi svo sérstaklega til þess að við lögfestingu laga nr. 150/2007 hafi verið sérstaklega tekið fram að lagasetningin fæli í sér lögfestingu á gildandi rétti. Verði því að leggja til grundvallar a ð sambærilegar reglur og nú megi finna í ákvæðum 1., 2. og 3. mgr. 10. gr. laga nr. 150/2007 hafi á grundvelli almennra óskráðra meginregla kröfuréttar gilt í tíð laga nr. 14/1905, að því marki sem þær voru ekki þar skráðar. Aðalstefndi vísar þessum vangav eltum stefnenda alfarið á bug. Aðalstefndi vísar til þess að í athugasemdum við 10. gr. í frumvarpi til laga nr. 150/2007 segi sérstaklega að í lagagreininni felist nýmæli frá því sem áður gilti. Segi auk þess að í 7. gr. gildandi laga, þ.e. laga nr. 14/1 905, sé að finna ákvæði sem mæli fyrir um það að krafan byggist á eða veldur því að hún verður gjaldkræf og skuldaranum bar skylda til að segja frá, þá fyrnist skuldin ekki fyrr en fjögur ár eru liðin frá þeim degi er kröfueigandinn fékk vitneskju um atvik þetta eða eitt ár er liðið frá dánardegi skuldara. Komi fram að skilyrði ákvæðisins séu ströng og því hafi sjaldan reynt á umrætt ákvæði í dómsmálum. Því hafi þótt þörf á því að setja í lög skýr ákvæði um viðbótarfrest fyrir kröfuhafa til að sækja kröfu sýna í ákveðnum tilvikum. Af umfjöllun í frumvarpi því er varð að lögum nr. 150/2007 sé ljóst að 10. gr. laganna hafi enga stoð átt í almennum óskráðum meginreglum kröfuréttar, lí kt og stefnendur halda fram, heldur hafi verið um að ræða nýtt ákvæði. Aðalstefndi mótmælir því harðlega að kröfur stefnenda á hendur aðalstefnda séu ófyrndar með vísan til 7. gr. laga nr. 14/1905 og að alstefndi hafi sýnt af sér sviksamlega háttsemi með því að þverbrjóta grundvallarreglur stjórnsýslu - og eignaréttar með því að klæða viðskipti með land í búning eignarnáms. Aðalstefnda hafi borið lagaskylda til að reyna að ná samkomulagi við þinglýsta eigendur Vatnsenda á hverjum tíma um fjárhæð eignarnámsb óta. Því sé ekkert óeðlilegt við það að aðalstefndi hafi þurft að standa í samningaviðræðum við hina þinglýstu eigendur Vatnsenda um fjárhæð bóta og fleira. Með því hafi menn ekki verið að klæða viðskipti með land í búning eignarnáms. 35 Skilyrði 7. gr. laga nr. 14/1905 um að fyrningarfrestur lengist sé að skuldari hafi sviksamlega annaðhvort dregið dul á eða vanrækt að skýra frá atvikum, sem krafan byggist á, eða vald ið því að hún verði gjaldkræf og honum var skylt að skýra frá. Launungin verði auk þess að v kunnugt um þessi atvik. Aðalstefndi hafnar því að hann hafi viðhaft sviksamlega háttsemi og telur ekkert fram um það komið er styður þá málsástæðu stefnenda að aðalstefndi hafi vanrækt að skýra frá atv ikum, er krafan byggist á, sbr. 7. gr. laga nr. 14/1905. Öllum málatilbúnaði stefnenda um hið gagnstæða er vísað á bug sem röngum og ósönnuðum. Þá segir aðalstefndi að hafa beri hugfast að regla 7. gr. laga nr. 14/1905 sé undanþága frá meginreglu laganna um fyrningarfrest og beri því að skýra þröngt. Aðalstefndi telur samkvæmt öllu framansögðu ekki sýnt fram á að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested hafi á grundvelli laga eða óskráðra meginregla kröfuréttar öðlast aukinn fyrningarfrest umfram þ ann sem kveðið er á um í 2. tl. 4. gr. fyrningarlaga nr. 14/1905, en fyrir því beri stefnendur sönnunarbyrði. Aðalstefndi byggir líka á því að kröfur um vexti fyrnist á fjórum árum. Að mati aðalstefnda fellur þar undir sú hækkun sem stefnendur hafa reikn að á kröfur sínar á grundvelli hækkunar á vísitölu neysluverðs. Aðalstefndi hafnar með öllu kröfu stefnenda að fjárhæð 47.558.500.000 kr. vegna eignarnámsins frá árinu 2007 og færir fyrir því sömu rök og fyrir sýknu af aðalkröfu stefnenda. Aðalstefndi á réttar að í kröfu hans um sýknu felist einnig krafa um stórkostlega lækkun á kröfum stefnenda. Í öllum tilvikum krefst a ðalstefndi málskostnaðar í málinu að skaðlausu úr hendi stefnenda. Um þá kröfu er vísað til 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkam ála. V I . Eins og áður segir féllu stefnendur frá kröfum á hendur varastefnda við upphaf aðalmeðferðar 1. desember 2020. Það er hins vegar ástæða til að gera hér grein fyrir greinargerð sem varastefndi Þorsteinn Hjaltested lagði fram í málinu. Þar er byggt á því að með dómi Hæstaréttar 5. apríl 1968 hafi því ekki aðeins verið slegið föstu að Magnús Einarsson Hjaltested hafi svo bindandi sé getað tekið ákvörðun um hvert réttindi yfir jörðinni Vatnsenda æt tu að renna að Sigurði Kristjáni Lárussyni Hjaltested látnum, heldur jafnframt að kvaðirnar skyldu áfram standa. Við þeim niðurstöðum verði ekki hróflað, sbr. 1. mgr. 116. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. og dóm Hæstaréttar í máli nr. 751/20 14. Af ákvæðum erfðaskrár Magnúsar Einarssonar Hjaltested verði skýrlega ráðið að vilji hans hafi staðið til þess að jörðin Vatnsendi yrði til afnota um ókominn tíma einum manni í senn af ætt hans fyrir búskap. Sá maður hefði að öðru leyti arð af jörðinni innan þeirra marka sem kvaðir samkvæmt erfðaskránni leyfðu. Í dómi Hæstaréttar í máli nr. 36 751/2014 sé því slegið föstu að þennan arfleiðsluvilja mætti framkvæma þótt rétthafi samkvæmt erfðaskránni hefði ekki á hverjum tíma beinan eignarrétt að jörðinni á s inni hendi. Af þessu leiði að enginn afnotaréttur fylgi beinum eignarrétti að jörðinni Vatnsenda og sé á því byggt af hálfu varastefnda. Eigandi beins eignarréttar ráði engu um það hver sé rétthafi að Vatnsenda heldur bindi fyrirmæli erfðaskrárinnar hendur hans um ókomna tíð. Þá eru í greinargerð va rastefnd a raktar skilgreiningar fræðimanna um beinan eignarrétt og afnotarétt. Varastefndi telur að hann, sem rétthafi samkvæmt erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested, hafi á sinni hendi afnotarétt sem veiti h onum einum rétt til fullra afnota Vatnsenda og hagnýtingar jarðarinnar. Þá er vísað til dóms Hæstaréttar í máli nr. 167/2015 þar sem því hafi verið slegið föstu að afnotaréttur varastefnda yfir Vatnsenda feli í sér víðtækan afnotarétt yfir jörðinni sem há ður sé þinglýsingu samkvæmt gagnályktun frá 1. mgr. 31. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Jafnframt er vísa ð til dóms Hæstaréttar í máli nr. 740/2013 þar sem Hæstiréttur hafi slegið því föstu að óbeinn eignarréttur varastefnda yfir Vatnsenda væri viðameiri og víðtækari en réttindi yfir fasteign samkvæmt lóðaleigusamningi. Varastefndi kveður að í afnotarétti Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested, föður varastefnda, og síðar varastefnda, felist að þeir hafi einir haft jörðina til afnota fyrir búskap og einir mátt hafa arð af jörðinni, þar með talið að leigja út lóðir undir hús, ekki leigurétt þar sem ekki sé greitt sérstakt endurgjald fyrir afnotaréttinn. Með búskap sé átt við hvers kyns landbúnað eins og slík starfsemi sé skilgreind á hverjum tíma, sbr. nú 15. mgr. 2. gr. jarðalaga nr. 81/2004. Þá er vísað til þess að í erfðaskránni sé sérstaklega kveðið á um að réttur til bóta fyrir landspjöll teldist fylgifé jarðarinnar og væ ri á hendi rétthafa afnotaréttar yfir Vatnsenda. Með landspjöllum sé átt við hvers kyns ásælni og yfirgang annarra sem leiði til þess að hlutar jarðarinnar, jörðin öll eða einstaka gæði hennar standi rétthafa jarðarinnar ekki lengur til hagnýtingar. Varast efndi telur að beinn eignarréttur dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested yfir Vatnsenda sé án sérstakra eignarheimilda (eignaraðilda) og sé í öllu falli án sérstaks verðgildis á hendi eigandans. Beinn eignarréttur dánarbús Sigurðar Kristjáns Lár ussonar Hjaltested að Vatnsendajörðinni sé í því ástandi að vera ekki eign sem hefur sérstakt verðgildi og að eigandi beins eignarréttar hafi ekki orðið fyrir fjártjóni af völdum eignarnáma aðalstefnda. Í þessu sambandi er vísað til dóms Hæstaréttar í máli nr. 20/2007, en þar hafi verið talið að þótt hluta jarðarinnar Kvía hafi verið ráðstafað með ótímabundum hætti á erfðafestu þá fylgdi grunneignarréttur að landi undir nýbýlinu (Kvíar II) áfram jörðinni Kvíum. Í þeim grunneignarrétti hafi falist réttur til að heimta umsamið eftirgjald (leigu) og að réttur til erfðafestulandsins félli aftur til jarðarinnar Kvía ef erfðafestan félli niður. 37 Beinum eignarrétti dánarbús Sigurðar Kristjáns fylgi ekki réttur til að heimta leigu úr hendi varastefnda. Afnotaréttur inn falli að varastefnda látnum til næsta rétthafa samkvæmt erfðaskránni, elsta sonar varastefnda, og geti ekki með nokkru móti fallið aftur til dánarbúsins eða eigenda beins eignarréttar. Afnotarétturinn sé varanlegur. Á þeim 75 árum sem liðin séu frá and láti Magnúsar Einarssonar Hjaltested hafi allir rétthafar afnotaréttarins notið hans ævina á enda. Stefnendur hafi freistað þess að fá varastefnda sviptan afnotarétti með dómi en ekki haft erindi sem erfiði, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 751/2014 og dóm Hæstaréttar í máli nr. 167/2015. Varastefndi vísar til þess að í norrænum rétti séu skaðabætur til eignarnámsþola taldar náskyldar bótum fyrir tjón sem valdið er í skjóli neyðarréttar. Þó skilji á milli að ekki þurfi í tilviki eignarnáms að vera yfirvof andi bráð hætta, heldur nægi að almenningsþörf krefjist inngrips í eignarrétt eignarnámsþola. Það sé einungis fjártjón sem sé bætt, en engar bætur séu greiddar fyrir ófjárhagsleg verðmæti. Eignarrétturinn njóti verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar og verði a ðeins skertur að almenningsþörf krefji. Það sé gert á grundvelli lagafyrirmæla og komi fullt verð fyrir. Afnotaréttur sá sem varastefnda hafi verið áskilinn samkvæmt erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested njóti lögverndar og hann verði ekki sviptur þess um víðtæku óbeinu eigna r réttindum án þess að fullt verð komi fyrir. Þá vísar varastefndi til 10. gr. laga nr. 61/1917 um framkvæmd eignarnáms, sem miðast við það gangverð sem eign myndi hafa í kaupum og sölum. Í 2. mgr. ákvæðisins endurgjaldið ákveðið með tilliti til þessa, og þeim ætlaðar sérstakar bætur, sem missa kunna réttindin að einhver Varastefndi segir að þessi lagafyrirmæli séu í samræmi við það sem hafi verið gildandi réttur um langa hríð, bæði hérlendis og í Skandinavíu. Eigandi sem verður fyrir tjóni skuli fá fjártjón sitt bætt og hafi óbeinn eignarréttur verið stofnaður yfir eign skuli eigandi hins óbeina eignarréttar fá fullt verð fyrir réttindi sín. Meta hafi átt gangverð beins eignarréttar með tilliti til þess að öðrum en eigandanum hafi borið greiðsla bóta fyrir óbein eigna r réttindi, en í því hafi falist að bótagreiðsla fyrir beinan eignarrétt sætti lækkun vegna sérstakra bóta til þeirra sem áttu verðmæt réttindi yfir eigninni. Núgildandi ákvæði 10. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms feli í sér sama efnisrétt til handa eiganda óbeinna eigna r réttin da. Í 2. mgr. 10. gr. laganna segi: greiddar til eiganda beins eignarréttar, þar sem e ignarnema sé ekki skylt að greiða öðrum fullt verð fyrir missi eigna r réttinda en þeim sem þurfi að láta þau af hendi og verða fyrir fjártjóni. 38 Þá telur varastefndi að þær kvaðir sem lagðar séu á beinan eignarrétt að jörðinni Vatnsenda séu kvaðir samkvæm t skýrum fyrirmælum erfðaskrár. Það sem rétthafanum sé heimilt sé eiganda beins eignarréttar bannað og að baki þessu fyrirkomulagi búi vilji arflátans Magnúsar Einarssonar Hjaltested. Þannig kveðst varastefndi byggja á því að hinum beina eignarrétti fylgi engar eigna r réttarlegar heimildir sem hafi fjárhagslegt gildi. Afnotaréttur rétthafa samkvæmt erfðaskrá Magnúsar Einarssonar Hjaltested sé svo víðtækur að hann taki til hvers kyns hagnýtingar á gæðum jarðarinnar innan takmarka erfðaskrárinnar, um skyldu ti l að búa á jörðinni, bann við framsali réttindanna og takmarkaðar heimildir til veðsetningar þeirra. Afnotarétturinn sé án sérstaks endurgjalds og hann geti ekki fallið aftur til dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Hinar íþyngjandi kvaðir se m hvíli á beinum eignarrétti yfir Vatnsenda séu hvorki dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested né erfingjum beins eignarréttar yfir Vatnsenda til tjóns. Um arf sé að ræða sem þessir aðilar hafi í engu fórnað eigin fjárhagslegum gæðum til að eigna st. Sjónarmið um vernd hagsmuna kröfuhafa eigi því ekki við. Arfurinn sé stefnendum ekki til nokkurs fjárhagslegs ávinnings og það sé fyllilega í samræmi við vilja arflátans, sem hafi ætlað ávallt einum manni af ætt sinni afnot og hagnýtingu jarðarinnar Va tnsenda um ókomna tíð. Varastefndi segir að samkvæmt fyrirmælum 2. mgr. 2. gr. erfðaskrár Magnúsar sem eru af annarra völdum. A rflátinn hafi með þessum fyrirmælum haft í huga hvers kyns skerðingar á jörðinni sem leiddu til þess að rétthafi samkvæmt erfðaskránni yrði sviptur rétti sínum til hagnýtingar jarðarinnar. Ákvæði 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar hafi verið túlkað með þessum hætti þegar eignarnámsbætur voru gr eiddar Lárusi Hjaltested fyrir land sem tekið var undir Heiðmörk og fyrir land sem tekið var undir starfsemi Landsímans, alls um 760 h ektara lands. Samkvæmt 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar skyldi Lárus Hjaltested eða næsti [eru] Tekið sé fram í ákvæðinu að Lárus Hjaltested eða næsti ábúandi skuli krefjast bóta með lögsókn ef með þarf. Þannig sé varastefndi samkvæmt fyrirmælum 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar einn réttur viðtakandi eignarnámsbóta vegna skerðinga á jörðinni og verði því að sýkna hann af dómkröfum stefnenda. Jafnframt segir varastefndi að óháð túlkun á fyrirmælum 2. mgr. 2. gr. er fðaskrárinnar þá eigi varastefndi rétt til bóta fyrir það tjón sem hann hafi orðið fyrir vegna eignarnáms Kópavogsbæjar á landi jarðarinnar Vatnsenda á árinu 2007, fjártjón hans fyrir missi umráða og afnotaréttar sé langtum hærra en sem nemi þeim 2.250.000 .000 kr. sem þegar hafi verið greiddar. Varastefndi telur að hann eigi 39 sjálfstæðan bótarétt fyrir tjón sem hann hafi orðið fyrir, með vísan til 2. mgr. 10. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms og 72. gr. stjórnarskrárinnar. Varastefndi telur að bæ tur vegna missis afnotaréttar hans beri að reikna út frá sjónarmiðum um tapað notagildi, fremur en markaðsvirði, enda leiði útreikningar á slíkum grundvelli til hærri niðurstöðu en markaðsvirði. Afnotaréttur varastefnda eigi ekkert skylt við ábúð samkvæmt ábúðarlögum heldur gildi fyrirmæli erfðaskrár Magnúsar E. Hjaltested. Varastefndi heldur því fram í greinargerð sinni að afnotaréttur hans sé svo víðtækur að hann sé jafnverðmætur og beinn eignarréttur, sé horft til notagildis afnotaréttarins á hans hendi . Um sé að ræða hreinan afnotarétt óháðan nokkrum takmörkunum af hálfu handhafa beins eignarréttar að jörðinni. Varastefndi hafi einn rétt til hagnýtingar jarðarinnar og sá hagnýtingar r éttur sé engum íþyngjandi takmörkum háður sem rýrt geti verðgildi hans. Það land sem tekið var eignarnámi sé allt úr óræktuðu landi jarðarinnar, sem varastefndi hafi einn umráðarétt yfir, og honum hafi einum verið heimilt að leigja það út og réttinum engar skorður settar. Varastefnda sé heimil lóðaleiga í hvaða skyni, þar með talið leiga lands undir námur eða vatnsból. Afnotaréttur varastefnda yfir Vatnsenda eigi að standa óhaggaður alla hans lífstíð og ekki sé á færi dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested eða síðari eigenda beins eignarréttar að segja afnotarétti hans upp. Einungis við afar ólíklegar aðstæður geti komið til þess að næsti rétthafi geti gert kröfu um að varastefndi víki af jörðinni, en í slíku tilviki félli afnotarétturinn til þess rétthafa en ekki til dánarbúsins eða erfingja þess. Varastefndi telu r að fjártjón hans vegna missis afnotaréttarins sé langtum meira en sem nemur þeim 2.250.000.000 kr. sem aðalstefndi greiddi varastefnda í febrúar 2007. Dómkvaddir matsmenn hafi metið verðgildi leigulóða á um 35 hektara spildu úr landi Vatnsenda á verðlagi í janúar 2007 vera 5.631.000.000 kr., í matsmáli nr. 1/2010. Sú fjárhæð sé í fyrsta lagi langtum hærri en það sem aðalstefndi hafi greitt varastefnda og í öðru lagi séu 35 hektarar einungis brot af þeim 274 hekturum sem teknir voru eignarnámi undir íbúða byggð. Varastefndi telur einnig að notagildi landsins sem tekið var eignarnámi sunnan Heiðmerkur hafi haft mikið verðgildi fyrir varastefnda. Í fyrsta lagi sökum þess að hann hafi tapað leigutekjum og arði af brunnsvæði við Vatnsendakrika og í öðru lagi mö gulegra frekari eigin nota, hvort sem er með beinum notum (eigin hagnýtingu og vinnslu) eða frekari útleigu lóða undir brunnsvæði eða annað úr landinu. Varastefndi telur enn fremur að stefnendur hafi með engu móti fært gild rök fyrir því hvers vegna varas tefndi eigi að greiða til dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested eignarnámsbætur sem hann hafi með réttu tekið við úr hendi aðalstefnda. Varastefndi hafi ekki tekið beinan eignarrétt að Vatnsenda eignarnámi úr höndum dánarbúsins heldur sé sá rét tur á hendi eignarnema samkvæmt málatilbúnaði stefnenda. Krafa um bætur fyrir meint tjón vegna missis beins eignarréttar á grundvelli 40 eignarnámsins 2007 væri á hendi dánarbúsins og gæti einungis beinst gegn eignarnema en ekki eiganda verðmætra réttinda yfi r Vatnsenda sem eigi sjálfstæðan bótarétt fyrir eigin fjártjón. Beri því að sýkna varastefnda því að hann hafi hvorki valdið dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested tjóni, né tekið við fjármunum sem dánarbúið hafi getað átt rétt til. Varastefndi telur að stefnendur hafi ekki fært fram nein gögn til stuðnings því að dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested hafi orðið fyrir fjártjóni af völdum eignarnáms aðalstefnda. Varastefndi vísar til þess að stefnendur byggi á því að dánarbúið hafi bori ð sölu - eða markaðsvirði vegna missis beins eignarréttar af völdum eignarnáms aðalstefnda, en við mat á sölu - og markaðsvirði beins eignarréttar verði ekki litið fram hjá því að beinum eignarrétti yfir Vatnsenda fylgi ekki afnotaréttur, né nokkur réttur ti l arðs af jörðinni eða þeim verðmætum sem jörðin gefi af sér. Áhrif kvaðanna fyrir sölu - og markaðsvirði beins eignarréttar séu mikil enda um mjög íþyngjandi kvaðir að ræða. Þá geti stefnendur ekki reist kröfur um bætur fyrir missi beins eignarréttar á sjó narmiðum um notagildi, því að enginn afnotaréttur fylgir beinum eignarrétti. V arastefndi kveður, verði ekki fallist á að hann eigi einn rétt til að krefjast eignarnámsbóta, vegna fyrirmæla 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar, að bótaréttur handhafa beins eigna rréttar að Vatnsenda takmarkist af víðtækum afnotarétti varastefnda, en augljóst sé að notagildi Vatnsenda fyrir eiganda hins kvaðabundna beina eignarréttar sé ekki neitt. Varastefndi telur einnig að kröfugerðinni sé ranglega beint gegn honum. Hvergi í lög um verði greiðsluskyldu varastefnda gagnvart dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested fundinn staður og hafi stefnendur engin haldbær rök fært fram til stuðnings fjárkröfum sínum gegn varastefnda. Varastefnda sé einum ætlaður réttur til að krefjas t bóta fyrir landspjöll samkvæmt fyrirmælum erfðaskrárinnar. Enn fremur hafi stefnendur ekki sýnt fram á að dánarbúið hafi orðið fyrir fjártjóni af völdum eignarnáms aðalstefnda. Beinn eignarréttur að Vatnsenda án réttar til afnota og arðs hafi ekki verðgi ldi og jörðin hafi ekkert notagildi fyrir eiganda beins eignarréttar. Varastefndi telur að málatilbúnaður stefnenda einkennist í heild sinni af órökstuddum og röngum staðhæfingum og sem fari gegn að minnsta kosti sjö dómsniðurstöðum Hæstaréttar. Því er sé rstaklega mótmælt sem segir í stefnu um að haft afnotarétt jarðarinnar á sinn i hendi og aldrei haft af jörðinni tekjur. Þessi málatilbúnaður stefnenda fari gegn fyrirmælum 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar, 2. mgr. 10. gr. laga nr. 11/1973 og 72. gr. stjórnarskrárinnar. Sérstaklega er mótmælt dylgjum og aðdróttunum í stefnu þar sem gr óflega sé dylgjað að varastefnda, réttargæslustefndu, fyrrverandi bæjarstjóra aðalstefnda og ónafngreindum lögmanni. 41 Að lokum er þ ví harðlega mótmælt í greinargerð varastefnda að hann hafi sýnt af sér háttsemi sem sé ólögmæt eða saknæm. Lárus Pétursson Hjaltested hafi haft umráð jarðarinnar Vatnsenda á sinni hendi þegar hann hafi tekið við greiðslu eignarnámsbóta fyrir Heiðmerkurland og Landsímalandið . Enn fremur hafi hann tekið við bót um fyrir landspjöll af völdum Rafmagnsveitu Reykjavíkur vegna vatnságangs á landi jarðarinnar. Kröfuréttur eiganda beins eignarréttar sé í máli þessu fyrst og fremst fræðilegur þar sem engin eignarheimild sem hafi fjárhagslegt gildi fylgi beinum eignarrétt i að Vatnsenda. Dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested verði þar af leiðandi ekki fyrir fjárhagslegu tjóni við að missa beinan eignarrétt við eignarnám. Eini tjónþoli eignarnámsins frá janúar 2007 sé varastefndi Þorsteinn. Um lagarök vísar varas tefndi til 72. gr. stjórnarskrárinnar, 2. mgr. 10. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms, til meginreglna eignarréttar um umráð og eignarheimildir. Þá er vísað til viðurkenndra viðhorfa í norrænum eignarrétti um efni og eðli eignarréttarins, til vil jakenningar erfða - og fjármunaréttar og til grunnsjónarmiða fjármuna - og eignarréttar um gildi kvaðabindingar gjafþega og arfláta. Einnig er vísað til meginreglna skaðabótaréttar um fjártjón og sönnun fjártjóns, til meginreglna einkamálaréttarfars um skýra n málatilbúnað og réttaráhrif vanreifunar. VII I . Undir rekst ri máls þessa öfluðu s tefnendur matsgerðar tveggja dómkvaddra matsmanna um ætlað tjón sitt. Nánar tiltekið óskuðu stefnendur eftir mati (matsbeiðni A) á því hvert væri markaðsvirði þess lands sem aðalstefndi tók eignarnámi , árin 1992, 1998, 2000 og 2007. Í fyrsta lagi á verðlagi þess dags sem eignarnám fór fram , í öðru lagi framreiknað miðað við verðlagsbreytingar til 3. maí 2013, í þriðja lagi á verðlagi 3. maí 2013 er Hæstiréttur kvað upp dóm í m áli nr. 701/2012 og í fjórða lagi á verðlagi þess dags sem matið færi fram. Einnig var óskað eftir mati á nákvæmri stærð landsvæðisins sem var tekið eignarnámi 2007 og hver væru verðmæti landgæða þess lands sem tekið var eignarnámi, þ.e. vatnsréttinda, jar ðefnaréttinda, veiðiréttinda, ef einhver væru, og náttúrufyrirbæra . Aðalstefndi lagði einnig fram matsbeiðni í málinu (matsbeiðni B) þar sem óskað er eftir því að matsmenn met i hvort beinn eignarréttur dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested að landi jarðarinnar, sem tekið var eignarnámi umrædd ár , hafi haft fjárhagslegt gildi að teknu tilliti til þess að umráða - og afnotaréttur að landinu hafði verið skilinn frá hinum beina eignarrétti og hvert hafi þá verið verðmæti hans. Þá var óskað eftir mati á því hvert hafi verið verðmæti þess umráða - og afnotaréttar að landi jarðarinnar sem tekið var eignarnámi og voru á hendi rétthafa samkvæmt erfðaskrá nni. Varastefndi óskaði jafnframt eftir mati (matsbeiðni C) á því hvert væri söluvirði/markaðsvirði beins eignarréttar ef undan beinum eignarrétti h efði varanlega verið skilinn réttur til að nota landið og hvert væri söluvirði óbeina eignarréttarins. Er 42 hér í raun um sama atriði að ræða og í matsbeiðni aðalstefnda. Einnig óskað i varastefndi mats á söluv irði/markaðsvirði réttinda samkvæmt leigusamningi Vatna ehf. Loks óskuðu stefnendur eftir því með svonefndri viðbótarmatsbeiðni (matsbeiðni D) að matsmenn m ætu hvert væri árlegt afrakstursverðmæti (tekjur umfram gjöld og kostnað) handhafa kvaðabundinna eignarnáms umrædd ár. Öllum mats spurningum aðila var svarað í einni m atsgerð dómkvaddra matsmanna, Ólafs Björnssonar , lögmanns og löggilts fasteignasala, og Daða Más Kristóferssonar hagfræðings, dags. 20. desember 2018, sem var lögð fram í þinghaldi 12. ágúst 2019 . IX. Eins og rakið hefur verið höfðuðu stefnendur mál þetta 28. apríl 2014 til hagsbóta fyrir dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested á grundvelli 3. mgr. 68. gr. laga nr. 20/1991 um s kipti á dánarbúum o.fl., á hendu r aðalstefnda Kópavogsbæ en til vara Þorsteini Hjaltested, og loks öðrum aðilum til réttargæslu. Í stefnu málsins krefjast stefnendur þess aðallega að aðalstefnda verði gert að greiða dánarbúinu 74.811.389.954 krónur, en til vara 47.558.500.000 krónur, með nánar greindum vöxtum . Til þrauta vara gerðu stefnendur kröfu um að varastefndi yrði dæmdur til að greiða dánarbúinu 2.250.000.000 kr ón a ásamt vöxtum . Varastefndi Þorsteinn Hjaltested lést 12. desember 2018 og tók dánarbú hans síðar við aðild að málinu. Við upphaf aðalmeðferðar málsins 1. desember 2020 féllu stefnendur hins vegar frá kröfum á hendur varastefnda. Af því tilefni hafði aða lstefndi uppi kröfu um frávísun málsins í heild sinni þar sem nauðsynlegt væri að handhafi hins óbeina eignarréttar , dánarbú Þorsteins Hjaltested eða næsti rétthafi hans, ætti aðild að málinu þar sem úrlausn málsins r é ðist fyrst o g fremst af skýringu á ákv æðum erfðaskrárinnar og síðan eftir atvikum af mati á tjóni sem handhafar hinna óbeinu eignarréttinda h efðu orðið fyrir vegna umrædds eignarnáms . Dómurinn telur að hér sé vissulega komin upp sérkennileg staða með því að stefnendur ákváðu að falla frá kröfu m á hendur varastefnda en e ins og hér stendur á og með hliðsjón af þ ví sem er komið fram í málinu telur dómurinn rétt að fella efnisdóm á málið. Frávísunarkröfu aðalstefnda er því hafnað. Mál þetta er höfðað í tilefni a f því að aðalstef n di hafði fjórum sinnum, árin 1992, Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested, elsta sonar Sigurðar Kristjáns, í þriðja skiptið til dánarbús Magnúsar og loks í það fjórða til Þorsteins Hjaltested , elsta sonar Magnúsar. Stefnendur byggja málatilbúnað sinn á því að aðalstefndi hafi ekki greitt lögbundnar eignarnámsbætur til réttmæts og lögmæts handhafa beins eignarrét tar að jörðinni Vatnsenda, en það sé dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Stefnendur 43 byggja á því að handhafi beins eignarréttar sé einn bær til að taka við bótum fyrir landspjöll eða eignarnám og beri eignarnemanum að greiða fyrir fullar b ætur , eða Stefnendur telja að aðalstefndi geti ekki losnað undan skyldu sinni til að greiða eignarnámsbætur til réttmæts eiganda jarðarinnar Vatnsenda, dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar H jaltested , með samningum eða greiðslum til annarra . Aðalstefndi hafi vitað eða í öllu falli mátt vita að var astefndi Þorsteinn Hjaltested og áður faðir hans, Magnús Sigurðsson Hjaltested , væru ekki réttmætir handhafar beins eignarréttar að jörðinni og aðal stefndi því verið grandsamur um betri rétt þriðja aðila. Af þeim sökum séu stefnendur, sem lögerfingjar Sigurðar Kristjáns , óbundnir af samningum aðalstefnda við afnotaréttarhafa jarðarinnar og greiðslum til þeirra vegna eignarnámsins. Í stefnu málsins var jafnframt byggt á því að óbeinn eignarréttur væri einnig á höndum dánarbús Sigurðar Kristjáns en frá þeirri málsástæðu féllu stefnendur undir rekstri málsins. Aðalstefndi byggir á því að allar fjárkröfur vegna eignarnám s 1992, 1998 og 2000 séu fyrir löngu fyrndar. Þessu mótmæla stefnendur og halda því fram að þeim hafi verið ómögulegt að hafa uppi kröfur sínar um eignarnámsbætur á hendur að al stefnda fyrr en eftir dóm Hæstaréttar 3. maí 2013 í máli nr. 701/2012 , þar sem kv eðið var á um að hinn beini eignarréttur að jörðinni Vatnsenda væri enn á hendi dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 14/1905 um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda fyrndust kröfur stefnenda vegna eignarnámsbóta, eða skaðabóta, á tíu árum , sbr. nú lög nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda , sem tóku gildi 1. janúar 2008 . Fyrningarfrestur kröfu stefnenda telst frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf , sbr. 5. gr. laga nr. 14/1905 . Verður hér að miða við að kröfur stefn enda hafi orðið gjaldkræfar eigi síðar en þegar aðalstefndi tók umráð hins eignarnumda en þá höfðu erfingjar dánarbús Sigurðar Láru ssonar Hjaltested kost á því að hafa kröfu sína uppi og forsendur til þess. Ekki er fallist á með stefnendum að 7. gr. laga nr. 14/1905 eigi hér við en þar segir að ef skuldari dregur sviksamlega dul á, eða vanrækir að skýra frá atvikum, er krafan byggist á, eða valda því, að hún verður gjaldkræf, og skuldaranum bar skylda til að segja frá, þá fyrnist skuldin ek ki, hvað sem öðru líður, fyrr en fjögur ár eru liðin frá þeim degi, er kröfueigandinn fékk vitneskju um þessi atvik, eða eitt ár er liðið frá dánardegi skuldunauts. Samkvæmt framansögðu þarf að vera um sviksamlega háttsemi að ræða eða vanrækslu til að fyrn ingarfrestur geti lengst. Við mat á því hvort um sviksamlega háttsemi hafi verið að ræða af hálfu aðalstefnda eða vanrækslu verður að horfa til þess að þ egar eignarnámsbótum var ráðstafað vegna eignarnám s á árunum 1990, 1992 og 2000 var það gert til þess a ðila sem var skráður sem þinglýstur eigandi jarðarinnar Vatnsenda , Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested og síðar dánarbús hans . Þá hafði meðal annars Reykjavíkurborg áður tekið landspildu úr landi jarðarinnar Vatn s enda , á 44 grundvelli laga nr. 22/1988 um heimild til þess að taka eignarnámi hluta af landi jarðarinnar Vatnsenda í Kópavogskaupstað , og eignarnámsbótum v ar ráðstafað til Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested , athugasemdalaust . Einnig liggur fyrir að aðalstefndi aflaði álits L agastofnunar Háskóla Ísla nds , dags. 22. janúar 1990 , sem Þorgeir Örlygsson prófessor og Magnús Þ. Torfason , fyrrverandi h æstaréttardómari , sömdu, í tengslum við forkaupsrétt Kópavogskaupstaðar vegna samnings Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested um jörðina Vatnsenda, þar sem segir í ni ðurstöðu að Kópavogskaupstað bæri gagnvart Magnúsi Hjaltested að leita eftir heimild til eignarnáms á Vatnsenda. Aðalstefndi aflaði einnig álits Ragnars Aðalsteinssonar lögmanns vegna forkaupsréttar Kópavogskaupstaðar. Í áliti hans, dags. 24. janúar 1990, var tekin afstaða til forkaupsréttarins eins og beðið hafði verið um en sérstaklega var tekið fram að lögmaðurinn hefði ekki náms kemur, þ.e. hvaða aðilar geta veitt viðtöku bótum fyrir landið og kvittað fyrir þannig, að Að öllu þessu virtu var ekki um svik samlega háttsemi eða vanrækslu að ræða af hálfu aðalstefnda þegar eignarnámsbótum var ráðsta fað til Magnúsar Sigurðssonar Hjaltested árin 1990 og 1992 og síðar dánarbús hans á árinu 2000 . Ákvæði 7. gr. laga nr. 14/1905 getur því ekki átt hér við. Ekki er heldur fallist á með stefnendum að horfa verði til ákvæða 10. gr. núgildandi l aga nr. 150/200 7 um fyrningu kröfuréttinda , sem kveður á um viðbótarfresti til að sækja kröfu. Í athugasemd um við 10. gr. frumvarps til laga nr. 150/2007 var sérstaklega tekið fram að í ákvæðinu væri um nýmæli að ræða og get ur ákvæðið eða sjónarmið að baki því ekki komið hér til álita , né verið afturvirkt . Samkvæmt öllu framansögðu eru kröfur stefnenda vegna eignarnám s 1990, 1992 og 2000 fallnar niður fyrir fyrningu. Er því ekki þörf á því að fjalla frekar um þau eignarnám, sbr. e - lið 1. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. breytingalög nr. 78/2015. Kröfur stefnenda vegna eignarnáms á árinu 2007 eru hins vegar ekki fyrndar. Við úrlausn máls þessa hvað varðar eignarnámið 2007 verður að líta til þess að me ð dómi Hæstaréttar 3. maí 2013 í máli nr. 701/20 12 var því slegið föstu að beinn eignarréttur að jörðinni væri enn á hendi dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, sem ráðstafa yrði til að ljúka skiptum á dánarbúinu lögum samkvæmt. Með dómi sínum 5. mars 2015 í máli nr. 751/2014 komst rétturin n síðan að þeirri niðurstöðu að hinn beini eignarréttur að jörðinni g e ngi ekki að erfðum við skipti á dánarbúinu eftir fyrirmælum erfðaskrárinnar frá 1938 heldur eftir lögerfðareglum, en af dómum Hæstaréttar 5. apríl 1968 og 30. maí 1969 leiddi á hinn bógi æ ri eftir ákvæðum erfðaskrárinnar. Þá kemur fram í dómi Hæstaréttar 16. mars 2016 í máli nr. 121/2016 að í beinum eignarrétti felst almenn heimild þess, er slíks réttar nýtur, til að hagnýta eignina og ráðstafa henni með þeim takmörkunum sem leiðir af lögum og óbeinum eða takmörkuðum eignarréttindum 45 annarra. Í lögum sé handhafi beins eignarréttar oft sagður eig andi að eign, en handhafi óbeinna eignarréttinda nefndur rétthafi, sbr. 2. mgr. 1. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms . Samkvæmt 1. mgr. 3. gr. þeirra laga m egi með eignarnámi, ef eigi leiðir annað af heimildarlögum, afla eignarréttar að landi og mannvirkjum ásamt því, sem þeim fylgir, skerða um ákveðinn tíma eða fyrir fullt og allt eignarrétt eða takmörkuð eignarréttindi yfir fasteign og stofna eða fella niður afnotaréttindi, ítaksréttindi og önnur takmörkuð eignarréttindi yfir fasteignum. Í 2. mg r. sömu lagagreinar sé kveðið á um að þegar eignarréttar er aflað með eignarnámi skuli öll takmörkuð eignarréttindi jafnframt afnumin, nema annað sé sérstaklega ákveðið. Þá segi í 2. mgr. 10. gr. laganna að eigi aðrir rétthafar en eigandi eignarnumins verð mætis rétt til eignarnámsbóta skuli meta og tilgreina sérstaklega þær bætur sem hverjum þeirra ber. Óbein eignarréttindi á borð við afnotaréttindi veit i rétthafanum eingöngu takmarkaðar heimildir yfir eign þannig að handhafi hins beina eignarréttar nýtur a llra þeirra heimilda annarra sem í eignarrétti felast og eigninni fylgja. Af því leiði að sé eignin eða hluti hennar tekinn eignarnámi á þann hátt að þeir, sem hafa á hendi beinan eignarrétt og óbeinan, séu sviptir heimildum sínum fyrir fullt og allt verð i handhafi hinna takmörkuðu eignarréttinda að sýna fram á, rísi ágreiningur milli hans og handhafa hins beina eignarréttar, hverju fjárhagslegu tjóni hann hafi orðið fyrir sökum eignarnámsins. Þannig væri það ekki handhafa hins beina eignarréttar að jörðinn i að sýna fram á hvað felst í þeim rétti heldur ráðist inntak hans af því hvert sé eðli og umfang þeirra óbeinu eignarréttinda yfir jörðinni sem mælt er fyrir um að koma skuli í hlut Sigurðar Kristjáns og nánar greindra ættingja Magnúsar Einarssonar Hjalte sted í erfðaskrá nni frá árinu 1938. Úrlausn þess r áðist fyrst og fremst af skýringu á ákvæðum erfðaskrárinnar og síðan eftir atvikum af mati á því tjóni sem handhafar hinna óbeinu eignarréttinda hafa orðið fyrir vegna umrædds eignarnáms. Sem fyrr segir ákv áðu stefnendur að falla frá kröfum sínum á hendur varastefnda, handhafa hins óbeina eignarréttar , við upphaf aðalmeðferðar 1. desember 2020 . Í bókun þess efnis sem stefnendur lögðu fram k emur ekki fram ástæða þess að fallið v æri frá kröfunum en í y firliti málflutningsræðu , sem lögð var fram af hálfu stefnenda til hliðsjónar fyrir dóm inn , afleiðingar þess að bóndinn er ekki aðili málsins . Þar af leiðandi engar dómkröfur í málinu af hans hálfu vegna óbeins eignarréttar og fullar og óskertar eignarnámsbætur í heild greiðast því db. Sigurðar Hjaltested, sem er í samræmi við HRD 121/2016 að rétthafanum ber að sanna tjóns [sic] sitt annars gre iðast allar bætur til eiganda beins eignarréttar. líta svo á að með því að hafa fellt niður kröfur á hendur varastefnda eigi allar eignarnámsbætur vegna eignarnámsins 2007 að renna til stefnenda og handhafi hins óbeina eignarrétt ar verði þá hugsanlega að sækja bætur til þeirra , eftir atvikum með málshöfðun. Á þetta er ekki unnt að fallast enda er hinn óbeini eignarréttur sem varastefndi nýtur verndaður af 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar, eins og hinn beini 46 eignarréttur að jörði nni. Þá er ljóst samkvæmt 2. mgr. 10. gr. laga um framkvæmd eignarnáms að e igi aðrir rétthafar en eigandi eignarnumins verðmætis rétt til eignarnámsbóta, skuli meta og tilgreina sérstaklega þær bætur sem hverjum þeirra ber. Að þessu virtu og með hliðsjón a f þ ví sem er komið fram í málinu verður ekki litið fram hjá hinum óbeinu eignarréttindum varastefnda við m a t á því að hvaða marki aðalstefndi er greiðslu - eða bótaskyldur gagnvart stefnendum , vegna dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested . A ðalstefndi ráðstafaði eignarnámsbótum vegna eignarnáms 2007 til varastefnda Þorsteins Hjaltested sem var þá skráður sem þinglýstur eigandi jarðarinnar Vatnsenda. Samkvæmt 1. mgr. 33. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 þarf sá er hlýtur réttindi með samningi v ið þinglýstan eiganda að eign ekki að sæta þeirri mótbáru að heimildarbréf fyrirrennara hans sé ógilt, ef hann er grandlaus um ógildisatvikið, er hann öðlaðist réttindin. Hugtakið grandleysi er skilgreint í 19. gr. þinglýsingalaga, en þar segir að með gran dleysi sé átt við það þegar rétthafi eftir samningi eða löggerningi hvorki þekki né ætti að þekkja hin óþinglýstu réttindi. Þannig er almenn aðgæsluskylda lögð á aðila o g getur bæði bein vitneskja og gáleysi átt hér við. Við mat á grandleysi ber að leggja til grundvallar það tímamark er aðili öðlast réttindi sín með samningi. Í þessu sambandi verður að líta til þess að m eð bréfi umhverfisráðuneytisins 10. janúar 2007 fékk aðalstefndi heimild umhverfisráðherra , samkvæmt 1. mgr. 32. gr. skipulags - og bygging arlaga nr. 73/1997, til að taka eignarnámi hluta jarðarinnar Vatnsenda. og ekki var brotið gegn lögbundinni meðferð um framkvæmd eignarnáms , eins og haldið hefur verið fram af hálfu stefnenda . Í kjölfarið sendi Sigmundur Hannesson lögmaður bréf til matsnefndar eignarnámsbóta, dags. 19. janúar 2007, en samkvæmt 2. gr. laga nr. 11/1973 sker nefndin úr ágreiningi um eignarnámsbætur. Afrit bréfsins var sent á aðalstefnda og varastefnda. Í bréfi nu segir að stefnendur Sigurður Kristján og Karl Lárus hefðu falið lögmanninum að gæta réttar síns vegna fyrirhugaðs eignarnáms og koma að formlegum andmælum við matsnefnd eignarnámsbóta um frekari framgang málsins. Þá er í bréfinu vísað til þess að Þorsteini Hjaltested hafi verið áskilinn réttur samkvæmt erfðaskránni 4. ja núar 1938 og dómi Hæstaréttar í máli nr. 110/1967 til að taka við til ábúðar og hagnýtingar jörðina Vatnsenda með þeim takmörkunum og skilmálum sem væru settar í erfðaskránni. Einn ig kemur fram í bréfinu að stefnendur Sigurður Kristján og Karl Lárus hefðu beint þeirri kröfu til sýslumanns að erfðaskráin yrði felld úr gildi og í framhaldi yrði jörðinni skipt upp á milli erfingja Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, þ.m.t. bótum a f því sem hér hefur verið rakið er eignarhaldið á Vatnsendajörðinni óljóst og umdeilt, en á landinu hvíla kvaðir skv. hinni umdeildu erfðaskrá . Skv. 2. mgr. 1. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæ 47 eignarnám beinist að, eða annar rétthafi, sem getur átt rétt til eignarnámsbóta. M.a. með hliðsjón af framansögðu er gerð krafa til þess að umbj. m. þeir Sigurður Kristján Hjaltested og Karl Lárus Hj altested verði skilgreindir sem eignarnámsþolar í máli þessu lögmaðurinn fram á að fá afrit af öllum gögnum m álsins og að ekki yrði gengið frá eignarnámssátt fyrr en ljóst væri hv erjir það væru sem ættu aðild að slíkri sátt. Var þess krafist að eignarnámsbætur yrðu ekki ákvarðaðar eða staðfest ar af matsnefnd eignarnámsbóta fyrr en ljóst væri hver eða hverjir ættu lögformlegt tilkall til eignarnámsbóta vegna jarðarinnar Vatnsenda. Þ annig vissi aðalstefndi að áhöld væru um eignarhald á jörðinni og hugsanlegt væri að málaferli mynd u fylgja í kjölfarið, er hann undirritaði eignarnámssátt við Þorstein Hjaltested hinn 3 0. janúar 2007 og vísaði málinu til matsnefndar eignarnámsbóta . Þegar málið var tekið fyrir hjá matsnefndinni 8. febrúar 2007 mætti Sigmundur Hannesson lögmaður fyrir nefndina en nefndin taldi uppkominn ágreining ekki hafa áhrif á meðferð matsmálsins þar s em samkomulag væri um bætur og verkefni nefndarinnar því aðeins að úrskurða um málskostnað . Var það gert með úrskurði 14. febrúar 2007, í máli nr. 1/2007 . Samkvæmt framansögðu getur að alstefndi ekki talist hafa verið grandlaus um hugsanlegan eignarrétt ste fnenda , sbr. 33. gr. þinglýsingalaga. Stefnendur leituðu réttar síns fyrir dómstólum en það var langt ferli eins og áður hefur verið rakið um atvik . E r ekki fallist á með aðalstefnda að stefnendur hafi sýnt af sér slíkt tómlæti við að halda fram rétti sínu m að þau hafi glatað hugsanlegum r étti til bóta úr hendi aðalstefnda. Þá er hafnað þeirri málsástæðu aðalstefnda að við eignarnámið 2007 hafi rétthafar samkvæmt erfðaskránni verið bú nir að hefða eignarrétt að jörðinni Vatnsenda , enda var því slegið föstu m eð dómi Hæstaréttar 3. maí 2013 að beinn eignarréttur að Vatnsenda væri enn á hendi dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested. Af þessu leiðir að aðalstefndi getur ekki borið því við að Magnús Sigurðsson Hjaltested, og síðar Þorsteinn Hjaltested , hafi fyrir hefð unnið beinan eignarrétt að jörðinni. Kemur þetta skýrt fram í dómi Hæstaréttar 5. mars 2015 í máli nr. 751/2014. Þá er e kki unnt að líta svo á að varastefndi eigi rétt til eignarnámsbóta úr hendi aðalstefnda á grundvelli 2. gr. erfðaskrári nnar frá 4. janúar 1938 þar sem segir að allar bætur fyrir Með hliðsjón af almennri skýringu orðsins, þeirri kvöð sem mælt er fyrir um í erfðaskránni um bann við sölu á jörðinni, og þeirr i staðreynd að beini eignarrétturinn tilheyrir dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested , getur að mati dómsins orðið verið túlk að það rúmt að það taki til eignarnáms . Samkvæmt öllu framansögðu er aðalstefndi bó taskyldur gagnvart stefnendum vegna eignarnámsins 2007. Stefnendur t var tekið eignarnámi 2007. Stefnendur halda því fram að landið sé kjörlendi til 48 íbúðabyggðar í fjölmennasta þéttbýli landsins og landinu fylgi neysluvatnslindir eða aðgengi að þeim og útivistar - og afþreyingarmöguleikar. Þannig sé landið eitt hið verðmætasta hér á landi. Þessu mótmælir aðalstefndi og bendir á að hið eignarnumda land sé bundið kvöðum um vatnsve rnd og skógræk t , hluti þess sé uppland og ekki nýtilegt nema að hluta, jafnvel þó tt kvöðum vegna vatnsverndar væri að fullu aflétt. Þá liggi landið nokkuð hátt, þar séu sprungur og misgengi og háspennumöstur liggi um landið . Telur aðalstefndi að það verð sem hafi verið greitt fyrir hið eignarnumda land árið 2007, 2.250.000.000 krón a , hafi verið hærra en markaðsverðmæti landsins. Ekkert hefur enn verið byggt á hinu eignarnumda landi. Stefnendur halda því fram að verðmæti landsins hafi verið 47.558.500 krónur á verðlagi til 3. maí 2013, með vísitölu neysluverðs. Þannig nemi aðal krafa stefnenda 73.288.913.638 krónum vegna eignarnámsins 2007, auk vaxta samk v æmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 frá 3. maí 2013 til 5. nóvember 2014 er málið var þingfest, auk dráttarvaxta frá þeim degi til greiðsludag s . Til vara er gerð krafa um 47.558.500 krónur auk vaxta samkvæmt 4. gr. l a ga nr. 38/2001 frá 23. janúar 2007 til 5 . nóvember 2014 og dráttar vexti frá þeim degi til greiðsludags. Til stuðnings kröfu m sínum vísa stefnendur til úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta frá 29. mars 2006 í máli nr. 9/2005, vegna Norðlingaholts . Að mati dómsins er ekki hægt að leggja téðan úrsk urð til grundvallar í máli þessu þar sem lega landsins og aðstæður eru ekki sambærilegar. Við aðalmeðferð málsins kom fram hjá lögmanni stefnenda Sigríðar og Markúsar Ívars og lögmann i Elísu og Gísla að einnig komi til greina að ákveða bætur að álitum. Við ákvörðun eignarnámsbóta gildir sú meginregla í réttarframkvæmd að miða ber bætur vegna eignarnáms við sölu - eða markaðsvirði eignar. Þegar söluverð endurspeglar ekki með fullnægjandi hætti verðmæti viðkomandi eignar er hægt að miða við mat á arðsemi (notagildi) og í undantekningartilvikum getur eignarnámsþoli átt rétt á því að fá eign sína bætta á grundvelli endur öflunar verð s , en þau tilvik eiga ekki við hér . Við mat á fjárhæð eignarnámsbóta er óhjákvæmilegt að l íta til þess að handhafi hins beina e ignarréttar, dánarbú Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested, fer ekki með umráð og afnot jarðarinnar og getur aldrei fengið þau þar sem þau hafa verið varanlega skilin frá hinum beina eignarrétti. Þannig er eignarréttarleg staða handhafa hins beina eigna rréttar afar sérstök . Eru h in óbeinu eignarréttindi mun víðtækari en almennt leiðir af reglum eignarréttarins um afnotaréttindi en h andhafi þeirra býr þó við ákveðnar hömlur sem kveðið er á um í erfðaskránni . Eins og fram kemur í fyrirliggjandi mat sgerð dó mkvaddra matsmanna frá 20. desember 2018, sem málsaðilar hafa aflað, og er ítarleg og vel rökstudd, er skipting eignarréttarins á jörðinni Vatnsenda flóknari en svo að hægt sé einfaldlega að greina á milli beins og óbeins eignarréttar, eða milli framsalsré ttar, tekjuréttar og afnotaréttar en landið f ær virði með framsalinu og beini eignarrétturinn 49 h efur fjárhagslegt gildi. Hér er ekki verið að horfa á a uðgun eignarnema. E r í matsgerðinni horft til þess hversu takmarkaða nýtingarmöguleika handhafi beins eign arréttar hefur á landinu. Eins og fram kemur í matsgerðinni og dómkvaddir matsmenn útskýrðu fyrir dómi er virði beins eignarréttar fundið með því að meta óbeinu eignarréttindin og draga þau frá fullu virði jarðarinnar. Munurinn sé virði beins eignarréttar . Þá segir í niðurstöðum dómkvaddra matsmanna að markaðsv erð þess lands sem aðalstefndi tók eignarnámi 2007 hafi verið 6 .948.000.000 krón a , miðað við verðlag þess dags er eignarnámið fór fram . Þessi fjárhæð er í samræmi við það sem kemur fram í úrskurði mat snefndar eignarnámsbóta 14. febrúar 2007 í máli nr. 1/2007, en þar segir að fullvíst megi telja að verðmæti eignarnámssáttarinnar væri á bilinu 6.500 - 8.000 milljónir króna. Þá er það niðurstaða dómkvaddra matsmanna að virði beina eignarréttarins að teknu t illiti til þess að umráða - og afnotaréttur að landinu hafi verið skilinn frá hinum beina eignarrétti væri 10 - 15% af heildarvirð i, eða 1.115.000 .000 krón a . Virði óbein s eignarréttar sé 5. 9 8 0 .000.000 krón a , auk þess sem virði samnings við Vatna ehf. sé 147.0 00.000 krón a . Í matsgerðinni seg ir að vatnsréttindi tilheyri væntanlega handhafa beins eignarréttar en um það sé þó vafi og að dómstólar verði að skera úr um það. Við mat þess hvort bætur vegna vatnsréttinda eigi að koma í hlut dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested verður að horfa til þess að eignarréttarleg staða vatnsréttinda er frábrugðin því sem gerist um önnur fasteignaréttindi. Þannig segir í 1. á vatni sem á henni er á þann hátt sem lögin heimila. Er því ekki um hefðbundin eignarráð fasteignaeigenda að ræða heldur hagnýtingarrétt landeiganda. Að þessu virtu og með hliðsjón af því að umráð og afnot jarðarinnar Vatnsenda er ekki á höndum handhafa hins beina eignarréttar, sbr. og 2. mgr. 2. gr. erfðaskrárinnar frá 1938 varðandi bætur fyrir landspjöll, er ekki fallist á með stefnendum að aðalstefnda beri að greiða til dánarbús Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested bætur vegna vatnsréttinda. Fyrirliggjandi matsgerð dómkvaddra matsmanna hefur ekki verið hnekkt, svo sem með yfirmatsgerð, og eru engir annmarkar á henni sem geta leitt til þess að hún verði ekki lögð til grundvallar við úrlausn þessa máls. Samkvæmt þessu og með vísan til alls f rama ngreinds verður aðalstefndi dæmdur til að greiða dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 968.000.000 krón a í bætur vegna eignarnámsins 2007. Verður hér að miða við markaðsverð á þeim tíma er eignarnámið f ór fram en ekki síðari atvik eða verðlagsb reyting a , eins og stefnendur hafa lagt til grundvallar kröfu m sínum. Þá hefur fyrir niðurstöðu í máli þessu . S tefnend ur krefjast vaxta s amkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38 / 2001 frá 23. janúar 2007 til 5. nóvember 2014, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Samkvæmt 3. gr. laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda fyrna st kröfur um vexti á fjórum árum. Mál þetta var höfðað 28. 50 apríl 2014 og er því fyrnd krafa stefnenda um vexti sem féllu til fyrir 28. apríl 2010 . Eftir atvikum og með vísan til 9. gr. laga nr. 38/2001 er rétt að miða upphafstíma dráttarvaxta við dómsuppsögu. X. Eftir þessum úrslitum verður a ðalstefnd i d æmdur til að greiða stefnendum málskost nað með vísan ti l 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Stefnendur Markús Ívar og Sigríður hafa bæði gjafsókn í málinu samkvæmt g jafsóknarleyfi útgefnu 27. apríl 2020. Gjafsóknarkostnaður þeirra greiðist því úr ríkissjóði . Fyrir liggur málskostnaðar reikningur að fjárhæð 39.286.300 krónur en stór hluti af þ eirri vinnu sem þar kemur fram er vegna annarra dómsmála, eins og kröfu um opinber skipti og skipan skiptastjóra , sem getur ekki verið hluti af málskostnaði hér. Verður málflutnings þóknun lögmanns stefn e nda , Valgeirs Kristinssonar, vegna hvors þeirra um sig, á k veðin 8 . 5 00.000 krón ur . Samkvæmt 4. mgr. 128. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála verður aðalstefndi dæmdur til að greiða sömu fjárhæð ir í málskostnað til ríkissjóðs. A f hálfu stefnenda Karl s Lárus ar og Sigurð a r Kristján s hefur ekki verið lagður fram málskostnaðarreikningur eða tímaskýrsla . Er málskostnaður sem aðalstefnda ber að greiða hvoru m þeirra um sig hæfilega ákveðinn 8 . 5 00.000 krón ur . Stefnandi Guðmundur hefur gjafsókn í málinu samkvæmt gjafsóknarleyfi útgefnu 8. október 2020. Gjafsóknarkostnaður hans greiðist því úr ríkissjóði. Málflutningsþ óknun lögmanns hans , Guðjóns Ólafs Jónssonar, er hæfilega ákveðin með hliðsjón af tímaskýrslu , 8 . 5 00.000 krón ur. A ðalstefndi verður dæmdur til að greiða sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs , sbr. 4. mgr. 128. gr. laga nr. 91/1991. Þá verður aðalstefnda gert að greiða stefnanda M argréti 8 . 5 00.000 krón ur í málskostnað . Stefnendur E l ísa og Gísli hafa bæði gjafsókn samkvæmt gjafsóknarleyfi útgefnu 26. mars 2020. Af þeirra hálfu hefur verið lagt fram málskostnaðaryfirlit lögmanns, Odds Þóris Þórarinssonar. Þar kemur fram að langtum fleiri vinnustundir hafi farið í málið en hjá öðrum lög mönnum í málinu, eða 1.376,5 vinnustundir , á tímagjaldinu 27.500 krónur , s amtals 46.938.650 krónur, að meðtöldum virðisaukaskatti. Auk þess sé útlagður kostnaður vegna vinnu Guðjóns Ólafs Jónssonar lögmanns, 148.800 krónur, matskostnaður 1.499.400 krónur, réttargjöld 351.000 krónur og ferðakostnaður, 97.680 krónur. Alls 49.035.530 krónur. Engin tímaskýrsla eða gögn liggja fyrir þessum fjárhæðum til stuðnings. Við ákvörðun málflutni n gs þóknunar verður að líta til þess að Oddur Þórir kom fyrst fram í máli þess u sem fulltrúi Guðjóns Ólafs Jónssonar og það er ekki fyrr en á síðari stigum sem hann tekur sjálfur við sem lögmaður í málinu, um mitt ár 2016. Þá hefur því verið mótmælt af hálfu Guðjóns Ólafs Jónssonar lögmanns að stefnendur Elísa og Gísli séu búin að g era upp við hann. Að öllu þessu virtu er málflutnings þóknun Odds Þóris Þórarinssonar lögmanns hæfilega ákveðin vegna hvors 51 stefnan d a um sig, 3.0 00.000 krón a . Aðalstefndi verður dæmdur til að greiða sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs, sbr. 4. mgr. 12 8. gr. laga nr. 91/1991. Loks verður aðalstefnda gert að greiða stefn anda dánarbúi Finnborg ar og stefnanda Hansín u málskostnað. Sigurður G. Guðjónsson lögmaður fer með málið fyrir þeirra hönd en það var fyrst bókað í þinghaldi 6. júlí 2017 að hann færi með málið fyrir þ au . Ekki liggur fyrir tímaskýrsla eða málskostnaðarreikningur. Er málskostnaður hæfilega ákveðinn 2.500.000 krónur til hvors þeirra um sig. Það athugast að í öllum tilvikum hér að framan hefur við ákvörðun málflutningsþóknunar verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Stefnendur hafa ekki lagt fram gögn eða upplýst hvort og hvernig matskostnaður þeirra var greiddur og er því ekki u n nt að taka afstöðu til þess hluta málskostnaðar kröfu þeirra. Varastefndi, dánarbú Þorsteins Hjaltested, gerir kröfu á hendur stefnendum um málskostnað. Eins og áður hefur komið fram féllu stefnendur frá kröfum á hendur varastefnda við upphaf aðalmeðferðar 1. desember 2020. Samkvæmt þessu ber stefnendu m að greiða varastefnda málskostnað. Af hálfu stefnenda Elísu og Gísla er málskostnaðarkröfu varastefnda mótmælt þar sem ekki hafi verið mætt fyrir varastefnda í þinghaldi 12. ágúst 2019 og þess verið krafist af þeirra hálfu að málið yrði dómtekið á varast efnda. Í umræddu þinghaldi var til umfjöllunar ágreiningur og krafa stefnenda vegna matsgerðar, en þess hafði ítrekað verið krafist af hálfu stefnenda að dómari leysti úr ágreiningi sem uppi var um framkvæmd matsgerðar, sbr. 1. mgr. 66. gr. laga nr. 91/199 1 um meðferð einkamála. Á þeim tíma h afði dánarbú Þorsteins Hjaltested ekki verið tekið til skipta og skiptastjóri ekki verið skipaður. Var því ekki um útivist að ræða af hálfu varastefnda . Málskostnaðaryfirlit af hálfu varastefnda er að fjárhæð 43.879.51 5 krónur, sem sundurliðast þannig að um er að ræða 10.142.200 krónur samkvæmt reikningum Sigurbjörns Þorbergssonar lögmanns, sem fór áður með málið fyrir varastefnda Þorstein, vegna tímabilsins frá 15. janúar 2015 til 1. júní 2016, en 16.583.109 krónur frá þeim tíma til 12. desember 2018. Þá er um að ræða 2.221.832 krónur vegna vinnu skiptastjóra við málið. Auk þess er gerð krafa um matskostnað, 14.932.374 krónur (14.700.000 krónur auk 232.374 krón a vegna vaxta). Fram hefur komið í málinu að hlutur varastef nda í kostnaði vegna matsgerðar sé 14.700.000 krónur. Varastefndi er ábyrgur fyrir þessum kostnaði gagnvart matsmönnum og hafa bæði þeir og stefnendur lýst kröfu í dánarbú Þorsteins Hjaltested vegna þessa kostnaðar. Samkvæmt kröfuskrá skiptastjóra, sbr. 11 9. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. sbr. og 3. gr. 62. gr. laga nr. 20/1991 um dánarbússkipti o.fl., hefur krafa matsmanna að fjárhæð 14.700.000 krónur verið samþykkt sem almenn krafa. Verður stefnendum því gert að greiða málskostnað sem þess u nemur . 52 Samkvæmt öllu framansögðu verður stefnendum gert að greiða óskipt varastefnda 43.879.515 krónur í málskostnað. Dóm þennan kveður upp Sandra Baldvinsdóttir héraðsdómari ásamt Ástríði Grímsdóttur héraðsdómara og Kristni Halldórssyni dómstjóra. D ó m s o r ð: Frávísunarkröfu aðalstefnda, Kópavogsbæjar, er hafnað. A ðalstefndi greiði dánarbúi Sigurðar Kristjáns Lárussonar Hjaltested 968. 000.000 krón a , auk vaxta samkvæmt 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38 / 2001 frá 28. apríl 2010 til dómsuppsögu, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Gjafsóknarkostnaður stefnanda Markús ar Ívars Hjaltested greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, Valgeirs Kristinsson ar, 8 . 5 00.000 krón ur . Aðalstefndi greiði sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs. Gjafsóknarkostnaður stefnanda Sigríðar Hjaltested greiðist úr ríkissjóði, þar með talin 8 . 500 .000 króna málflutningsþóknun lögmanns hennar, Valgeirs Kristinssonar. Aðalstefndi greiði sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs. Aðalstefndi greiði stefnendum Karl i Lárus i Hjaltested og Sigurð i Kristján i Hjaltested, hvoru m um sig 8.500 .000 krón ur í má lskostnað . Gjafsóknarkostnaður stefnanda Guðmundar Gíslasonar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, Guðjóns Ólafs Jónssonar, 8 . 5 00.000 krón ur . Aðalstefndi greiði sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs . Aðalstefndi grei ði stefnanda Margréti Margrétardóttur 8 . 5 00.000 krón ur í málskostnað. Gjafsóknarkostnaður stefnanda Elísu Finnsdóttur greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar, Odds Þóris Þórarinssonar, 3.000.000 krón a . Aðalstefndi greiði s ömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs. Gjafsóknarkostnaður stefnanda Gísla Finnssonar greiðis t úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns h ans , Odds Þóris Þórarinssonar, 3.000 .000 krón ur . Aðalstefndi greiði sömu fjárhæð í málskostnað til ríkissjóðs. Aðalstefndi greiði stefn anda dánarbúi Finnborgar og stefnanda Hansín u, hvoru um sig, 2.500.000 krónur í málskostnað. Stefnendur greiði óskipt varastefnda, dánarbúi Þorsteins Hjaltested, 43.879.515 krónu r í málskostnað. S andra Baldvinsdóttir Ástríður Grímsdóttir Kristinn Halldórsson