- Lykilorð:
- Rangar sakargiftir
- Önnur mál
D Ó M U R
Mál
þetta var höfðað með stefnu birtri 3. mars 2017 og dómtekið að lokinni
aðalmeðferð 9. febrúar sl. Stefnandi er X, [...], [...]. Stefndi er
ríkissaksóknari, Suðurlandsbraut 4, Reykjavík.
Stefnandi krefst þess að ógilt verði
ákvörðun embættis stefnda 21. febrúar 2017 í máli nr. [...]. Hann krefst einnig
málskostnaðar.
Stefndi krefst sýknu auk
málskostnaðar.
Með úrskurði 20. september 2017 var
kröfu stefnda um frávísun málsins hafnað.
Helstu ágreiningsefni og yfirlit málsatvika
Með hinni umstefndu ákvörðun tók
stefndi afstöðu til kæru stefnanda og annars nafngreinds manns, samkvæmt 6.
mgr. 52. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, vegna ákvörðunar
lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu 11. nóvember 2016 þar sem hafnað hafði
verið kröfu þeirra um að fram færi lögreglurannsókn á því hvort æðstu
embættismenn Seðlabanka Íslands hefðu gerst brotlegir við 148. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/1940 um rangar sakargiftir. Var krafan um lögreglurannsókn
á því byggð að Seðlabanki Íslands hefði haustið 2009 sakað umrædda menn um brot
gegn reglum nr. 1130/2008 um gjaldeyrismál þótt æðstu embættismönnum bankans
hefði verið ljóst frá öndverðu að reglurnar hefðu ekki hlotið lögáskilið
samþykki ráðherra og væru því ógild refsiheimild. Seðlabanki Íslands hefði enn
fremur látið það viðgangast að fram færi tímafrek lögreglurannsókn, þar sem
beitt hefði verið ýmsum þvingunaraðgerðum gegn stefnda, og að gefin væri út
ákæra í málinu án þess að veittar væru réttar upplýsingar að þessu leyti, meðal
annarra starfsmönnum sérstaks saksóknara. Stefnandi byggir kröfugerð sína í
málinu annars vegar á því að ákvörðun stefnda sé reist á rangri skýringu á 148.
gr. hegningarlaga, en hins vegar hafi sá saksóknari sem tók ákvörðunina fyrir
hönd stefnda verið vanhæfur til töku hennar. Báðum málsástæðum er mótmælt af hálfu
stefnda.
Tildrög málsins eru
þau að með lögum nr. 134/2008, sem breyttu lögum nr. 87/1992 um gjaldeyrismál,
var Seðlabanka Íslands heimilað að gefa út reglur, að fengnu samþykki ráðherra,
sem takmörkuðu eða stöðvuðu tiltekna flokka fjármagnshreyfinga og tengdra
gjaldeyrisviðskipta, að nánari skilyrðum uppfylltum. Hinn 15. desember 2008
gaf bankinn út reglur nr. 1130/2008 um gjaldeyrismál sem námu úr gildi fyrri
reglur um sama efni. Reglurnar voru birtar samdægurs í B-deild Stjórnartíðinda.
Í fréttatilkynningu kom fram að hinar nýju reglur væru gefnar út að fengnu
samþykki viðskiptaráðherra. Í málinu er hins vegar ágreiningslaust að slíkt
samþykki ráðherra lá þá ekki fyrir.
Með bréfi 11. nóvember
2009 tilkynnti Seðlabanki Íslands Fjármálaeftirlitinu, samkvæmt 15. gr. a í
lögum nr. 87/1992 um gjaldeyrismál, grun um brot fjögurra nafngreindra manna,
þ.á m. stefnanda, sem allir tengdust tilteknu erlendu félagi, gegn meðal annars
4. mgr. 1. gr. reglna nr. 1130/2008. Í ljósi úrlausnar málsins eru ekki efni
til þess að reifa nánara efni tilkynningarinnar. Í framhaldinu hóf
efnahagsbrotadeild ríkislögreglustjóra rannsókn sakamáls á grundvelli
tilkynningarinnar og var yfirmaður rannsóknarinnar Helgi Magnús Gunnarsson,
síðar vararíkissaksóknari. Mun við rannsóknina hafa verið beitt
þvingunarúrræðum, svo sem húsleit, handtöku, öflun símagagna og kyrrsetningu.
Við upphaf rannsóknarinnar 29. sama mánaðar var haldinn blaðamannafundur um
málið þar sem téður Helgi Magnús tjáði sig meðal annars um málið ásamt
fulltrúum Seðlabanka Íslands.
Hinn 22. mars 2013 var
gefin út ákæra gegn stefnanda og þremur öðrum mönnum. Í ákærunni voru ákærðu
meðal annars gefin að sök brot gegn reglum nr. 1130/2008. Eftir útgáfu
ákærunnar mun að nýju hafa hafa farið fram kyrrsetning á eignum stefnanda. Í
framhaldi af athugun sérstaks saksóknara á því hvort téðar reglur hefðu verið
samþykktar af ráðherra var ákveðið að falla frá ákæruatriðum er vörðuðu meint
brot gegn reglunum. Stefnandi og aðrir ákærðu í málinu voru sýknaðir af öðrum
liðum ákæru með dómi Héraðsdóms Reykjaness 18. desember 2014. Þeim dómi skaut
sérstakur saksóknari til Hæstaréttar en hann féll síðan frá áfrýjun málsins 19.
febrúar 2016.
Áðurgreind kæra til
lögreglunnar 14. október 2016 var á því byggð að starfsmenn og æðstu
stjórnendur Seðlabanka Íslands hefðu sýnt af sér refsiverða háttsemi gagnvart
kærendum. Seðlabanki Íslands hefði ítrekað gefið ýmist rangar eða villandi upplýsingar
um tilvist samþykkis ráðherra við reglur nr. 1130/2008 þrátt fyrir fjölmargar
ábendingar um hið gagnstæða. Í tilkynningu bankans 11. nóvember 2009 hefði í
reynd falist slík yfirlýsing bankans. Hið sama mætti segja um upplýsingar sem
bankinn hefði veitt embætti sérstaks saksóknara munnlega haustið 2011 og svör
sem veitt hefðu verið umboðsmanni Alþingis. Hefði þetta einnig átt við um
tölvupóst aðallögfræðings Seðlabankans til saksóknarfulltrúa við embætti
sérstaks saksóknara 12. nóvember 2013 þar sem aðallögfræðingurinn hefði haldið
því fram að samþykki ráðherra væri fyrir hendi og vísað til bréfs ráðherra 12.
desember 2008. Hefðu stjórnendur bankans með þessu brotið gegn 148. gr.
hegningarlaga. Einnig var vísað til þess að með því að láta það farast fyrir að
gefa að eigin frumkvæði réttar upplýsingar eftir tilkynninguna 15. nóvember
2009 hefðu stjórnendur bankans komið því til leiðar „á annan hátt“ að stefnandi
yrði ranglega sakaður um refsiverðan verknað. Var vísað til þess að 148. gr.
hegningarlaga áskilji ekki að slíkar sakir komi fram heldur sé nægjanlegt að
hætta sé á slíku. Í máli kærenda hefði slík hætta ekki aðeins verið fyrir hendi
heldur hefði hún raungerst með því að kærendur hefðu orðið að þola kæru frá
Fjármálaeftirlitinu og svo ákæru, allt á grundvelli tilhæfulausra ásakana
Seðlabanka Íslands.
Í rökstuðningi
fyrrgreindrar ákvörðunar lögreglustjóra 11. nóvember 2016 kom meðal annars fram
að hann legði til grundvallar að 148. gr. almennra hegningarlaga áskilji
ásetning til verknaðar. Til þess að um rangar sakargiftir sé að ræða í
skilningi ákvæðisins þurfi sá er ber mann sökum, t.d. í kæru eða með framburði
hjá lögreglu eða fyrir dómi, vísvitandi að fara ranglega með staðreyndir eða
atvik máls í því skyni að fá mann sakaðan eða dæmdan fyrir refsiverðan
verknað. Viðkomandi þurfi jafnframt að vera ljóst að sá sem borinn sé sökum sé
saklaus. Það að atvik reynist vera með öðrum hætti en kærandi taldi þau vera
eða að háttsemi sem hann telji refsiverða sé ekki refsiverð nægi ekki til sakfellingar
samkvæmt ákvæðinu. Segir að lögreglustjóri telji, með hliðsjón af kærugögnum,
að ekki séu fyrir hendi nægilegar vísbendingar um að æðstu embættismenn seðlabankans
hafi af ásetningi skýrt ranglega frá atvikum í málinu og með þeim hætti borið
kærendur röngum sökum í því skyni að þeir yrðu sakaðir um eða dæmdir fyrir
refsiverðan verknað.
Í hinni umstefndu
ákvörðun stefnda eru rakin ákvæði 1. mgr. 53. og 1. málsl. 4. mgr. 52. gr. laga
um meðferð sakamála og því slegið föstu að lögreglu sé heimilt að vísa kæru
frá, að lokinni athugun á henni og án eiginlegrar rannsóknar, af þeirri ástæðu
að kæran gefi ekki tilefni til þess að kæruefnið verði rannsakað. Þær ástæður
geti verið af ýmsum toga, meðal annars að efni kæru feli ekki í sér lýsingu á
refsiverðu broti sem leitt geti til þess að sakamál verði höfðað af
ákæruvaldsins hálfu, fyrning sakar o.fl. Þá er í ákvörðuninni rakin 1. mgr.
148. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 15. gr. laga nr. 101/1976 og
67. gr. laga nr. 82/1998, og tilurð gjaldeyrishafta frá nóvember 2008. Kemur
þar fram að samkvæmt bráðabirgðaákvæði laga nr. 134/2008 hafi verið áskilið
að ráðherra þyrfti að samþykkja reglur um gjaldeyrishömlur sem Seðlabanki
Íslands gæfi út og þær skyldu birtar í B-deild Stjórnartíðinda. Þá segir
eftirfarandi: „Samþykki ráðherra reyndist ekki vera fyrir reglum nr. 1130/2008
þrátt fyrir útgáfu þeirra og birtingu í Stjórnartíðindum. Ákæruvaldið hefur
lagt til grundvallar í sakamáli á hendur kærendum o.fl. að umræddar reglur
nr. 1130/2008 hafi ekki verið fullnægjandi sem refsiheimild þar sem skort hafi
samþykki ráðherra fyrir þeim. [/] Refsiábyrgð vegna brots gegn 148. gr.
almennra hegningarlaga kemur aðeins til álita að uppfyllt séu hlutlæg og huglæg
refsiskilyrði sem fram koma í verknaðarlýsingu ákvæðisins, auk almennra
refsiskilyrða. Í verknaðarlýsingu 1. mgr. 148. gr. almennra hegningarlaga er
meðal annars áskilið að maður sé sakaður um “refsiverðan verknað„. Þar sem
reglur nr. 1130/2008 voru ekki fullgild refsiheimild varðandi þá háttsemi sem
kærendum var gefið að sök þá verður að leggja til grundvallar að sú háttsemi
hafi verið þeim refsilaus á þeim tíma sem um ræðir. Er því ekki uppfyllt
hlutrænt skilyrði 148. gr. almennra hegningarlaga um “refsiverðan verknað„
og þegar af þeirri ástæðu kemur ekki til álita að hefja rannsókn á slíku broti
sem kæra kærenda tekur til.“ Í ákvörðun stefnda er því næst tekið til skoðunar
hvort til greina komi að hefja lögreglurannsókn vegna ætlaðra brota gegn 141.
eða 146. gr. hegningarlaga en komist að þeirri niðurstöðu að slík ætluð sök sé
fyrnd. Þá segir í ákvörðuninni: „Með þessum athugasemdum verður hin kærða
ákvörðun staðfest.“ Í ályktarorðum ákvörðunarinnar segir: „Ákvörðun
lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu 11. nóvember 2016, að vísa frá kæru í
máli nr. 300-2016-127, er staðfest.“. Ákvörðunin er undirrituð af Daða
Kristjánssyni saksóknara 21. febrúar 2017.
Við aðalmeðferð
málsins gáfu skýrslu sem vitni Valtýr Sigurðsson, fyrrverandi ríkissaksóknari,
og Hreiðar Eiríksson, fyrrverandi starfsmaður gjaldeyriseftirlits Seðlabanka
Íslands.
Helstu málsástæður og lagarök stefnanda
Stefnandi vísar til þess að leggja beri til
grundvallar að grunur sé uppi um að stefnandi hafi verið hafður fyrir rangri
sök af hálfu æðstu embættismanna Seðlabanka Íslands, enda segi í ákvörðun
ríkissaksóknara að upplýsingagjöf bankans „hafi verið áfátt“. Lögreglu hafi
samkvæmt þessu verið skylt að hefja rannsókn málsins, sbr. 2. mgr. 52. gr. laga
nr. 88/2008. Kröfugerð stefnanda sé liður í að knýja á um að slík rannsókn fari
fram. Af þessu hafi stefnandi lögvarða hagsmuni. Virk refsivarsla, sem
stefnandi fari fram á, sé forsenda fyrir vernd stefnanda samkvæmt 2. mgr. 70.
gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 2. mgr. 6. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Hún sé einnig forsenda fyrir
vernd hans gegn beitingu þvingunarráðstafana að ósekju sem takmarki rétt
borgaranna samkvæmt 67., 71. og 72. gr. stjórnarskrár og 5., 8. gr. og 1. gr.
1. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu.
Stefnandi telur þetta eiga
sérstaklega við þegar ásakanir eigi rætur að rekja til opinberra embættismanna
vegna þess vægis sem yfirlýsingar embættismanna hafi alla jafnan, sbr. 4. mgr.
117. gr. laga nr. 88/2008 og áskilnað 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr.
lög nr. 62/1994, um raunhæf réttarúrræði þegar opinberir embættismenn hafi gerst
brotlegir.
Stefnandi byggir kröfu sína um
ógildingu í fyrsta lagi á því að skýring embættisins á 148. gr. almennra
hegningarlaga standist enga skoðun. Lögskýringin feli að mati stefnanda í sér
svokallaða „hringavitleysu.“ Með henni séu opinberir embættismenn undanþegnir
refsiábyrgð, jafnvel þótt þeir viðhafi ósannindi gegn betri vitund, svo að
borgarar þurfi að þola afar íþyngjandi rannsóknir, ákæru og mögulega dóm, allt
fyllilega að ósekju. Slík undanþága frá refsiábyrgð geti aldrei helgast af því að
atvikin sem ranglega er greint frá varði grundvöll refsiheimildarinnar
sjálfrar. Þegar svo hátti til sé það þvert á móti til þess fallið að gera
misgjörðina alvarlegri og refsiverndina mikilvægari. Einnig verði að horfa til
þess að lögregla beitti þvingunarúrræðum, með atbeina dómstóla, og sérstakur
saksóknari hafi gefið út ákæru fyrir ætluð brot á reglum nr. 1130/2008. Þær
aðgerðir lögreglu, ákæruvalds og dómstóla hljóti að hafa grundvallast á þeirri
afstöðu að ásökun Seðlabankans væri um „refsiverðan verknað.“ Aðrar útskýringar
komi ekki til álita. Stefnandi vísar einnig til refsiþyngingarákvæðis 138. gr.
hegningarlaga þegar opinber starfsmaður gerist sekur um refsilagabrot sem telja
verði misnotkun á stöðu hans. Grunsemdir um rangan sakaráburð embættismanna
verði því ekki léttvægar fundnar.
Í annan stað byggir stefnandi kröfu
sína á því að sá saksóknari sem tók ákvörðunina, Daði Kristjánsson, hafi verið
vanhæfur til töku hennar þar sem hann hafi verið undirmaður Helga Magnúsar
Gunnarssonar vararíkissaksóknara, sem hafi komið að rannsókn málsins með mjög
sérstökum hætti og því verið vanhæfur til meðferðar málsins. Við munnlegan
flutning málsins var því einnig hreyft af hálfu stefnanda að embætti stefnda
hefði í heild sinni verið vanhæft til meðferðar málsins þar sem téður Helgi
Magnús hefði verið yfirmaður þess auk þess sem fyrrverandi ríkissaksóknari
hefði komið að rannsókn málsins. Hefði því borið að setja ríkissaksóknara til
meðferðar máls stefnanda. Með hliðsjón af úrlausn málsins er ekki ástæða til að
rekja nánar málsástæður og lagarök stefnanda um þetta atriði.
Helstu málsástæður og lagarök stefnda
Við munnlegan flutning
málsins taldi stefndi það hafa þýðingu fyrir málatilbúnað sinn að ákvörðun
stefnda væri þess eðlis að hún sætti ekki endurskoðun dómstóla samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð
einkamála og dómaframkvæmd. Í öllu falli væri hér um að ræða þá aðstöðu að
endurskoðunarvald dómstóla væri takmarkað. Ákvörðun stefnda væri endanleg og
yrði ekki borin undir dómstóla. Væri það ákæruvaldið sem færi með endanlega
ákvörðun um það hvort af rannsókn eða saksókn yrði og gæti það ekki átt undir
dómstóla að endurskoða þá ákvörðun.
Að því er varðar
lagagrundvöll ákvörðunar stefnda er byggt á sömu ástæðum og færðar eru fram í
áðurlýstri ákvörðun stefnda. Stefnda sé heimilt samkvæmt 1. málslið 4. mgr. 52.
gr. laga nr. 88/2008 að vísa kæru um brot frá ef ekki þykja efni til að hefja
rannsókn út af henni. Stefndi vísar til þess að ákæruvaldið hafi metið það svo
í máli stefnanda að umræddar reglur nr. 1130/2008 hefðu ekki verið fullnægjandi
refsiheimild þar sem skort hefði samþykki ráðherra. Afstaða stefnda, sem um sé
deilt í málinu, hafi byggt á því að refsiábyrgð brota gegn 148. gr. almennra
hegningarlaga komi því aðeins til álita að uppfyllt séu hlutlæg og huglæg
refsiskilyrði. Hafi stefndi talið að þar sem reglurnar fyrrnefndu væru ekki
gild refsiheimild vegna þeirrar háttsemi sem stefnanda var gefin að sök yrði að
leggja til grundvallar að háttsemin hefði verið honum refsilaus. Væri því ekki
uppfyllt hlutrænt skilyrði refsingar í ljósi 148. gr. almennra hegningarlaga.
Hafi því ekki komið til álita að hefja rannsókn á broti sem kæra stefnanda tók
til. Stefndi vísar einnig til þess að hann hafi að eigin frumkvæði tekið til
sérstakrar athugunar hvort til greina kæmi að hefja rannsókn á ætluðu broti
gegn 141. gr. eða 146. gr. almennra hegningarlaga.
Stefndi byggir á því
að framangreindar ástæður hafi réttilega og að lögum leitt til þess að
staðfesta hafi borið ákvörðun lögreglustjóra um að vísa kærunni frá. Lögreglu
hafi því ekki verið skylt að hefja rannsókn eða stefnda að mæla fyrir um hana á
grundvelli 52. gr. laga nr. 88/2008. Hin ætluðu brot sæti ákæru og rannsókn ef
skilyrði eru til. Ákvæði 70. gr. stjórnarskrárinnar eða 6. gr. mannréttindasáttmála
Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, tryggi ekki rétt stefnanda til að knýja á um
rannsókn ef ákæruvaldið telur ekki skilyrði til. Hafnar stefndi því einnig að
önnur tilvitnuð ákvæði stjórnarskrár og sáttmálans í stefnu styðji kröfur
stefnanda.
Stefndi hafnar því að
Daði Kristjánsson saksóknari hafi verið vanhæfur til meðferðar málsins hjá
stefnda. Því er sérstaklega mótmælt að ákvörðunin hafi verið tekin í skjóli
Helga Magnúsar Gunnarssonar vararíkissaksóknara sem komið hafi að rannsókn á
fyrri stigum enda hafi skipaður ríkissaksóknari verið við störf á umræddum tíma
og vararíkissaksóknari aldrei sinnt starfi sem staðgengill hennar. Við
munnlegan flutning málsins hafi sjónarmiðum stefnda um vanhæfi embættis stefnda
einnig verið mótmælt sem nýrri málsástæðu sem auk þess skorti heimild í
íslenskum lögum. Með hliðsjón af úrlausn málsins þykir ekki ástæða til þess að
reifa frekar málsástæður og lagarök stefnda um ætlað vanhæfi þess saksóknara
sem fór með málið á vegum stefnda og hugsanlegt ógildi ákvörðunarinnar á þeim
grundvelli.
Niðurstaða
Í máli þessu krefst stefnandi ógildingar þeirrar ákvörðunar stefnda, sem tekin var á grundvelli 6. mgr. 52. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála með síðari breytingum, að staðfesta ákvörðun lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu 11. nóvember 2016 um að hefja ekki sakamálarannsókn í tilefni af kæru stefnanda 14. október það ár. Krafa stefnanda beinist þannig að ákvörðun stefnda, sem er stjórnvald í skilningi 2. gr. stjórnarskrár lýðveldisins nr. 33/1944, í stjórnsýslumáli sem hann var aðili að. Þótt stefndi njóti sjálfstæðis gagnvart öðrum þáttum framkvæmdavalds og fari með endanlegt ákvörðunarvald um tiltekin efni, sem stjórnvald, er honum ekki falið fullnaðarúrskurðarvald eða ákvarðanir hans undanskildar lögsögu dómstóla með lögum. Hvað sem líður svigrúmi stefnda til mats við meðferð valdheimilda sinna, meðal annars um það hvort hefja skuli lögreglurannsókn vegna gruns um að refsivert brot hafi verið framið, verður ályktun um fullnaðarúrskurðarvald ekki heldur leidd af stöðu stefnda, eðli téðrar ákvörðunar eða ólögfestum sjónarmiðum. Fer dómurinn því með úrskurðarvald samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. einnig 60. og 72. gr. stjórnarskrárinnar, um það hvort stefndi hafi farið að lögum við ákvörðun sína og hvort slíkir annmarkar séu á ákvörðuninni, að formi eða efni til, að leiði til ógildis hennar, svo sem á er byggt af stefnanda.
A
Ákvörðun um hefja rannsókn á ætlaðri refsiverðri háttsemi er
í höndum lögreglu, en ríkissaksóknari getur þó gefið lögreglu fyrirmæli um að
hefja rannsókn, svo og um nánari framkvæmd rannsóknar, sbr. 1. og 2. mgr. 52.
gr., sbr. 10. gr. laga nr. 47/2015, og 3. mgr. 21. gr. laga nr. 88/2008.
Ákvörðun um rannsókn er að jafnaði án tillits til þess hvort kæra hefur borist
lögreglu og tekur lögregla ákvörðun um rannsókn án þess að gefa þeim sem í hlut
á kost á að tjá sig um þá ákvörðun. Af ákvæðum laga nr. 88/2008, svo og eðli
málsins, verður dregin sú ályktun að ákvörðun um rannsókn sakamáls sé ekki
einungis háð mati lögreglu á staðreyndum og túlkun refsilaga heldur einnig
ýmsum öðrum atriðum, jafnvel efnahagslegum og félagslegum þáttum. Það er ekki í
valdi dómsins að taka ákvörðun um lögreglurannsókn eða mæla fyrir um skyldu
stjórnvalda til að hefjast handa við slíka rannsókn. Svo sem áður greinir er
það hins vegar dómsins að skera úr um hvort stefndi hafi gætt réttra laga við
meðferð máls stefnanda og ákvörðun í því, þ.á m. hvort sú túlkun refsilaga sem
stefndi reisir niðurstöðu sína á sé tæk.
Því er áður
lýst að hin umdeilda ákvörðun stefnda var grundvölluð á því að stefnandi hefði
ekki verið sakaður um refsiverða háttsemi með fyrrgreindri tilkynningu
Seðlabanka Íslands til Fjármálaeftirlitsins 11. nóvember 2009 þar sem reglur
nr. 1130/2008 um gjaldeyrismál hefðu ekki falið í sér fullnægjandi refsiheimild.
Væri því ekki fullnægt því hlutræna skilyrði 148. gr. hegningarlaga að með
tilkynningunni, eða öðrum athöfnum og athafnaleysi bankans í framhaldi
tilkynningarinnar, hefði stefndi verið sakaður um refsiverðan verknað. Var
ákvörðun lögreglustjóra 11. nóvember 2016 staðfest með „þessum athugasemdum“ án
þess að tekin væri rökstudd afstaða til efnislegs rökstuðnings lögreglustjóra fyrir
því að hafna kæru stefnanda.
B
Með 148. gr. hegningarlaga er lögð refsing við því að koma
því til leiðar, með rangri kæru, röngum framburði, rangfærslu eða undanskoti
gagna, öflun falsgagna eða á annan hátt, að saklaus maður verði sakaður um eða
dæmdur fyrir refsiverðan verknað. Samkvæmt framangreindu getur ekki farið á
milli mála að nægilegt er til fullframningar brots samkvæmt 148. gr.
hegningarlaga að maður komi því til leiðar að saklaus maður sé sakaður um brot
án þess að ásetningur þurfi að vera til þess að hann verði dæmdur fyrir
refsiverðan verknað af dómstólum. Er enn fremur ljóst að ásökun um refsiverðan
verknað, án tillits til endanlegrar niðurstöðu málsins, kann að vera íþyngjandi
fyrir saklausan mann með margvíslegum hætti, auk þess sem augljósir
almannahagsmunir standa til þess að handhafar rannsóknar- og ákæruvalds saki
ekki menn um refsiverðan verknað gegn betri vitund.
Að mati
dómsins verður tilkynning Seðlabanka Íslands 11. nóvember 2009 ekki skilin á
aðra leið en þá að háttsemi stefnanda sé þar talin varða við refsilög, meðal
annars áðurgreindar reglur nr. 1130/2008. Svo sem áður greinir leiddi tilkynningin
til lögreglurannsóknar og að lokum til þess að sérstakur saksóknari gaf út
ákæru 22. mars 2013 vegna ætlaðra brota stefnanda og þriggja annarra
nafngreindra manna, meðal annars gegn reglum nr. 1130/2008. Seðlabanki Íslands
var á þeim tíma sem hér um ræðir það stjórnvald sem fór með framkvæmd og
frumeftirlit laga um gjaldeyrismál og reglna sem settar höfðu verið samkvæmt
þeim lögum. Eðli málsins samkvæmt hlaut því í téðri tilkynningu bankans að
felast ásökun um refsiverðan verknað stefnanda í skilningi 148. gr.
hegningarlaga, hverjar svo sem endanlegar lyktir málsins kynnu að verða, eftir
atvikum fyrir dómstólum. Myndi það þar af leiðandi ekki hagga fullframningu
brots, að fullnægðum huglægum refsiskilyrðum, þótt hlutaðeigandi starfsmenn
hefðu haft vitneskju um að þær refsiheimildir sem vísað var til væru ógildar og
líklegt væri að málinu kynni að endingu að lykta með sýknu fyrir dómstólum. Á
þetta því frekar við að umrædd tilkynning Seðlabanka Íslands leiddi til ýmissa
þvingunarráðstafana og þess að formleg ákæra var gefin út gegn stefnanda og
stefnandi því í reynd saksóttur fyrir brot gegn téðum reglum.
C
Samkvæmt framangreindu er það álit dómsins að sú skýring á
148. gr. hegningarlaga sem stefndi reisti ákvörðun sína á fái ekki samræmst
lögum. Líkt og áður greinir verður því ekki fundinn nægilegur staður að
ákvörðun stefnda hafi einnig verið á því reist að ekki væru fyrir hendi
nægilegar vísbendingar um að starfsmenn Seðlabanka Íslands hefðu af ásetningi
skýrt ranglega frá atvikum í máli stefnanda í því skyni að hann yrði sakaður
eða dæmdur saklaus fyrir refsiverðan verknað, sbr. hins vegar rökstuðning
lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu í ákvörðun embættisins 11. nóvember 2016.
Þvert á móti verður ekki önnur ályktun dregin af ákvörðun stefnda en að endurskoðun
á þessu mati lögreglunnar hafi verið talin óþörf.
Að öllu
þessu virtu eru annmarkar á lagalegum grundvelli ákvörðunar stefnda svo
verulegir að ekki verður hjá því komist að fella hana úr gildi að kröfu
stefnanda, svo sem nánar greinir í dómsorði. Það athugast að með þeirri
niðurstöðu er engin afstaða tekin til gildis ákvörðunar lögreglustjórans á
höfuðborgarsvæðinu 11. nóvember 2016, sem ekki er til úrlausnar í málinu.
Eftir úrslitum málsins verður stefndi dæmdur
til að greiða stefnanda málskostnað samkvæmt 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991
um meðferð einkamála, sem þykir hæfilega ákveðinn 1.000.000 króna að teknu
tilliti til virðisaukaskatts og frávísunarþáttar málsins.
Af hálfu stefnanda flutti málið Eva
Halldórsdóttir lögmaður.
Af hálfu stefnanda flutti málið
Einar Karl Hallvarðsson lögmaður.
Skúli Magnússon héraðsdómari kveður
upp dóm þennan.
DÓMSORÐ:
Ákvörðun stefnda, ríkissaksóknara, 21. febrúar 2017 í máli nr. 300-2016-127 er felld úr gildi.
Stefndi, ríkissaksóknari, greiði stefnanda, X, 1.000.000
króna í málskostnað.
Skúli Magnússon