- Dráttarvextir
- Frelsissvipting
- Gjafsókn
- Gæsluvarðhaldsvist
- Handtaka
- Lögreglurannsókn
- Mannréttindasáttmáli Evrópu
- Mannréttindi
- Miskabætur
- Sakborningur
- Stjórnarskrá
- Sönnunarbyrði
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur
þriðjudaginn 9. apríl 2019 í máli nr. E-2184/2018:
A
(Stefán Karl Kristjánsson lögmaður)
gegn
íslenska ríkinu
(Óskar Thorarensen lögmaður)
I.
Dómkröfur o.fl.:
Mál þetta var höfðað 23. júní 2018 og dómtekið 1. apríl 2019. Stefnandi er A, [..., ...]. Stefndi er íslenska ríkið, Arnarhvoli við Lindargötu, Reykjavík.
Stefnandi krefst þess að stefndi verði dæmdur til að greiða honum miskabætur að fjárhæð 3.000.000 króna, með vöxtum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, frá 16. ágúst 2014, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá 9. júní 2017 til greiðsludags. Einnig er krafist málskostnaðar að mati dómsins eins og málið væri eigi gjafsóknarmál og að tekið verði tillit til virðisaukaskatts.
Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að mati réttarins. Til vara er þess krafist að stefnukrafa verði lækkuð verulega og málskostnaður verði felldur niður.
Með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dagsettu 24. september 2018, var stefnanda veitt gjafsókn samkvæmt 1. mgr. 248. gr., sbr. 246. gr., laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála vegna reksturs málsins fyrir héraðsdómi.
II.
Málsatvik:
Þann 6. ágúst 2014 kom á lögreglustöðina á Vínlandsleið 2–4 í Reykjavík karlmaður og tilkynnti um meinta líkamsárás, frelsissviptingu o.fl. Tilkynnandinn var í mikilli geðshræringu og ekki hæfur til skýrslutöku að mati lögreglu. Í frásögn tilkynnanda var ákveðinn maður nafngreindur sem gerandi. Kom meðal annars fram að tilkynnandi hefði verið sviptur frelsi sínu og fluttur á stað úti á landi. Eftir að hafa rætt við tilkynnanda flutti lögregla hann á slysadeild Landspítalans til aðhlynningar. Þar greindi hann lækni frá atvikum og var frásögn hans af sama toga og áður, það er að hann hefði verið tekinn af nokkrum mönnum og haldið föngnum í nokkrar klukkustundir. Þá hafi hann verið kýldur, sparkað í hann, honum gefið raflost með rafbyssu o.fl. Tilkynnandi hafi verið með rauða bletti á líkamanum, sem að sögn læknis gátu komið heim og saman við frásögn hans um að beitt hefði verið rafbyssu. Þá hafi hann verið með marblett við vinstra auga, roða yfir andliti, dökkrauða rák á hálsi og marga blóðbletti. Því til viðbótar hafi hann verið með margar rauðar rákir víða um bakið eftir högg eða núning.
Tilkynnandi, sem fékk réttarstöðu brotaþola, gaf skýrslu hjá lögreglu 11. ágúst 2014 þar sem hann lagði fram kæru og greindi nánar frá atvikum. Í skýrslunni kom meðal annars fram að stefnandi hefði í umrætt skipti sótt brotaþola með leigubifreið og látið aka þeim að húsi í [..., ...]. Þar hefði verið karlmaður, sem var húsráðandi, sá hinn sami og brotaþoli hafði upphaflega greint frá sem geranda, og tveir aðrir karlmenn, auk stúlku, sem hann sagði einhver deili á. Fólkið hefði beitt hann margvíslegu líkamlegu harðræði, hótunum o.fl. í húsinu. Í því sambandi greindi brotaþoli frá því að hafa verið kýldur nokkrum sinnum í andlitið og pyntaður í margar klukkustundir, meðal annars með rafbyssu á háls hans og kynfæri, höggum og spörkum o.fl. Þá hefði fólkið krafið hann um háar peningagreiðslur, tekið úlpu af honum o.fl. Að þessu loknu hefði brotaþoli farið með stefnanda í bifreið til Reykjavíkur, en sá háttur hefði verið hafður á til að fylgja eftir fyrrgreindum fjárkröfum. Brotaþoli hefði hins vegar náð að flýja úr bifreiðinni.
Þann 12. ágúst 2014 fór lögregla að umræddu húsi í [...] þar sem fjórir meintir gerendur voru handteknir, en hinn fimmti, stefnandi, reyndist ekki vera á staðnum. Við leit í húsinu fundust meðal annars fíkniefni, rafbyssa og önnur vopn, blóðdropar á gólfi og úlpa eins og brotaþoli hafði lýst. Í framhaldi lýsti lögregla eftir stefnanda og náðist samband við hann 15. ágúst 2014. Féllst hann á að mæta til skýrslutöku daginn eftir, þar sem hann fékk réttarstöðu sakbornings. Við þá skýrslutöku kom meðal annars fram að hann hefði verið í samskiptum við brotaþola 6. ágúst 2014. Kannaðist hann við að hafa farið með honum í leigubifreið í hús í [...] til nafngreinds húsráðanda, hins sama og brotaþoli var búinn að nafngreina. Stefnandi hefði pantað leigubifreiðina og greitt fyrir hana. Stefnandi var tregur til að greina frá atvikum í frjálsri frásögn og bar fyrir sig minnisleysi vegna ölvunarástands en óskaði eftir að fá að svara spurningum. Þegar leið á skýrslutökuna bar stefnandi meðal annars um að brotaþoli hefði verið beittur ofbeldi í húsinu, af umræddum húsráðanda og öðru fólki sem þar var statt. Framburður hans um þetta var fremur óljós í byrjun og virtist hann ófús til að greina frá því. Skýrari mynd fékkst á þessi atvik þegar leið á skýrslutökuna en hann gat hins vegar ekki lýst meintu ofbeldi með nákvæmum hætti eða hver hefði gert hvað við brotaþola. Stefnandi tók hins vegar fram að hann hefði sjálfur ekki beitt neinu ofbeldi. Hann hefði haldið sig til hlés og verið hræddur en heyrt hljóð í höggum og rafbyssu, auk þess sem hann hefði heyrt öskur. Stefnandi hefði síðar fylgt brotaþola úr húsinu og hann hefði verið skelkaður og með tárin í augunum. Brotaþoli hefði beðið hann að aðstoða sig við að útvega peninga til að borga skuldir. Þeir hefðu farið saman í lánsbifreið frá [...] í samkvæmi á [...] en þaðan ekið í Skeifuna í Reykjavík. Leiðir þeirra hefði skilið í Skeifunni þegar brotaþoli vildi hafa samband við föður sinn. Þá kannaðist stefnandi ekki við að hafa hótað brotaþola með hnífi í Skeifunni þegar honum var kynntur framburður brotaþola þess efnis að slíkt hefði gerst í aðdraganda þess að hann slapp frá stefnanda.
Að lokinni skýrslutöku var stefnandi handtekinn. Hann var síðar sama dag færður fyrir dómara við Héraðsdóm Reykjaness þar sem lögregla gerði kröfu um að stefnandi sætti gæsluvarðhaldi og einangrun í gæsluvarðhaldi til 27. ágúst 2014, klukkan 16:00. Stefnandi mótmælti kröfunni og krafðist þess að henni væri hafnað, en til vara að henni væri markaður skemmri tími. Í kröfu lögreglu var tekið fram að stefnandi væri undir rökstuddum grun um alvarlega líkamsárás, frelsissviptingu, ólögmæta nauðung og hótanir. Krafan væri reist á því að brýnir rannsóknarhagsmunir væru uppi sem þyrfti að vernda. Um lagarök var vísað til a-liðar 1. mgr. 95. gr. og 2. mgr. 98. gr., sbr. b-lið 1. mgr. 99. gr., laga nr. 88/2008. Til rökstuðnings kröfunni var tekið fram að lögregla ætti eftir að taka frekari skýrslur af sakborningum, þar með talið stefnanda, auk þess sem áform væru uppi um frekari skýrslutökur af vitnum og brotaþola. Þá var vísað til þess að sakborningum bæri ekki saman um hvað hefði gerst á vettvangi í umrætt sinn. Lögregla taldi því nauðsynlegt að varna því að stefnandi gengi laus til að koma í veg fyrir að hann torveldaði rannsóknina með því að hafa áhrif á aðra sakborninga og eftir atvikum vitni og brotaþola. Með úrskurði héraðsdóms, uppkveðnum 16. ágúst 2014, var fallist á kröfu lögreglu á grundvelli þeirra röksemda sem hún færði fram fyrir dóminn. Stefnandi kærði úrskurðinn sama dag til Hæstaréttar Íslands. Með dómi réttarins 19. ágúst 2014, í máli nr. 547/2014, var niðurstaða hins kærða úrskurðar staðfest með vísan til forsendna.
Stefnandi gaf skýrslu hjá lögreglu 22. ágúst 2014. Framburður hans var af svipuðum toga og áður. Við skýrslutökuna voru meðal annars framburðir annarra manna sem gefið höfðu skýrslu bornir undir hann. Stefnandi kannaðist ekki við ótilgreindan framburð um að hann hefði hótað að beita brotaþola kynferðislegu ofbeldi. Stefnandi treysti sér ekki, eins og við fyrri skýrslutöku, til að tjá sig um það hver hefði gert hvað við brotaþola í húsinu. Hann sagðist ekki hafa heyrt hótanir. Stefnandi bar um að brotaþoli hefði lítið tjáð sig um atvik í húsinu eftir að þeir voru komnir þaðan út. Hann hefði hins haft á orði við stefnanda að hann væri hræddur og að hann þyrfti að útvega peninga. Stefnandi hefði ætlað að hjálpa honum við það. Brotaþoli hefði hringt í föður sinn og beðið hann um peninga og viljað hitta hann í því skyni. Stefnandi hefði hins vegar verið andvígur því og viljað fara með hann til bróður brotaþola. Leiðir þeirra hefði skilið eftir þetta. Hann hefði ekki nennt að veita brotaþola frekari hjálp. Stefnandi kannaðist ekki við framburð brotaþola um að hann hefði átt að fylgja honum eða halda honum nauðugum þar til búið væri að gera skil á peningum. Þá kannaðist hann ekki við framburð brotaþola um að hann hefði dregið fram hníf þegar leiðir þeirra skildi. Hið sama gilti um framburð brotaþola þess efnis að hann hefði á þeim tímapunkti hringt í eða þóst hringja í fyrrgreindan húsráðanda. Stefnandi kannaðist ekki við ótilgreindan framburð um að hann hefði vitað fyrir fram af því hvað stæði til og að honum hefði verið sagt að koma með brotaþola í umrætt hús. Hann greindi frá því að hringt hefði verið í hann og hann spurður hvort hann vildi koma í [...] og hvort brotaþoli væri með honum. Stefnandi tók fram að fyrir honum hefði einungis vakað að hjálpa brotaþola, hann hefði ekki beitt hann ofbeldi og hann hefði aldrei farið með manneskju í þær aðstæður sem urðu ef hann hefði vitað um þær fyrir fram.
Stefnandi var látinn laus úr gæsluvarðhaldi 26. ágúst 2014, sem var einum degi áður en gæsluvarðhaldi átti að ljúka samkvæmt fyrrgreindri niðurstöðu dómstóla. Að sögn stefnanda hóf hann sama dag afplánun óskilorðsbundinnar fangelsisrefsingar samkvæmt dómi sem hann hafði hlotið áður út af öðru máli. Rannsókninni lauk 8. desember 2014, þegar gögn málsins voru send frá lögreglu til ríkissaksóknara, sbr. 1. mgr. 57. gr. laga nr. 88/2008. Með ákvörðun ríkissaksóknara 13. febrúar 2015 var málið fellt niður gagnvart stefnanda á grundvelli 145. gr. sömu laga þar sem það var ekki talið nægjanlegt eða líklegt til sakfellis.
Rannsóknarlögreglumaðurinn B gaf skýrslu vitnis við aðalmeðferð.
III.
Helstu málsástæður og lagarök
stefnanda:
Stefnandi reisir mál sitt á því að ekki hafi verið sýnt fram á aðild hans að fyrrgreindu sakamáli að neinu leyti enda hafi hann enga aðkomu haft að því. Mál lögreglu hafi verið fellt niður gagnvart honum með ákvörðun ríkissaksóknara 13. febrúar 2015. Stefnandi hafi verið látinn þola langt gæsluvarðhald að ósekju. Hann byggir á því að aðili eigi rétt til bóta samkvæmt 1. mgr. 246. gr. laga nr. 88/2008, sbr. 2. gr. laga nr. 17/2018, hafi mál hans verið fellt niður eða hann sýknaður með endanlegum dómi, án þess að hafa verið talinn ósakhæfur. Þá eigi aðili rétt til bóta samkvæmt 3. mgr. 246. gr. laga nr. 88/2008, þótt hann hafi aldrei verið borinn sökum í sakamáli, hafi hann orðið fyrir tjóni vegna aðgerða sem taldar séu upp í 2. mgr. sömu lagagreinar. Handtaka og gæsluvarðhald eigi þar undir. Grundvöllur bótakröfu hans sé því skýr. Einnig komi fram í 5. mgr. 246. gr. laganna, að bæði séu greiddar bætur fyrir fjártjón og miska. Um lagarök að öðru leyti vísar stefnandi til XXXIX. kafla laga nr. 88/2008, einkum 3. og 5. mgr. 246. gr. laganna, þar sem um sé að ræða kröfu um miskabætur, auk þess sem ákæra hafi aldrei verið gefin út vegna stefnanda. Um málskostnað vísar stefnandi til 248. gr. sömu laga um lögbundna gjafsókn fyrir héraðsdómi.
Helstu málsástæður og lagarök
stefnda:
Stefndi mótmælir öllum kröfum
og málsástæðum stefnanda og krefst aðallega sýknu. Í því sambandi byggir
stefndi á því að handtakan hafi fullnægt skilyrðum 1. mgr. 90. gr. laga nr.
88/2008. Hið sama eigi við um gæsluvarðhald sem stefnanda hafi verið gert að
sæta á grundvelli a-liðar 1. mgr. 95. gr. sömu laga. Um hafi verið að ræða
nauðsynlegar og lögmætar rannsóknaraðgerðir. Stefndi vísar til þess að þegar
stefnandi hafi gefið sig fram hjá lögreglu, 16. ágúst 2014, hafi legið
fyrir framburður brotaþola, vitna og annarra sakborninga, þess efnis að
stefnandi hefði fært brotaþola með leigubifreið til eins af sakborningum í
málinu, sem vildi hitta hann á heimili sínu í [...]. Framburður þeirra hafi enn
fremur bent til þess að stefnandi vissi út í hvaða aðstæður brotaþoli væri að
fara, auk þess sem hann hafi sjálfur haft uppi hótanir við brotaþola. Hafi
því verið uppi rökstuddur grunur um aðild hans að mjög alvarlegum brotum sem
fælust í frelsissviptingu, líkamsárás, ólögmætri nauðung og hótunum, auk
fíkniefnalagabrots. Handtakan hafi því verið nauðsynleg til að tryggja návist
hans og koma þannig í veg fyrir að hann spillti sönnunargögnum. Stefndi vísar
til þess að krafa lögreglu um gæsluvarðhald hafi verið reist á fyrrgreindu
lagaákvæði. Með úrskurði héraðsdóms hafi verið fallist á með lögreglu
að stefnandi væri undir rökstuddum grun um að hafa framið brot sem gæti varðað
allt að 16 ára fangelsi. Einnig hafi verið fallist á að brýnir rannsóknarhagsmunir
væru í húfi þar sem eftir var að taka frekari skýrslur af stefnanda og öðrum
sakborningum. Hið sama hafi verið uppi varðandi vitni og brotaþola. Sakborningum
hafi ekki borið saman um hvað hefði gerst á vettvangi í umrætt skipti. Að því
virtu og með hliðsjón af gögnum málsins og rökstuddum grunsemdum lögreglu
hafi þótt brýnt að tryggja
rannsóknarhagsmuni með því að varna því að stefnandi gengi laus. Veruleg hætta
hafi verið talin á því að ella myndi hann torvelda rannsókn með því að hafa
áhrif á aðra samseka, vitni og brotaþola. Að öllu framangreindu virtu hafi
upplýsingar, sem lágu fyrir í upphafi rannsóknar, eindregið bent til
aðildar stefnanda að mjög alvarlegum brotum. Það hafi því verið mat stefnda
að handtaka og gæsluvarðhald stefnanda væri eðlilegur og nauðsynlegur liður
í rannsókn málsins og í fullu samræmi við heimildir laga nr. 88/2008.
Stefndi byggir sýknukröfu meðal
annars á því að stefnandi eigi ekki rétt á bótum í málinu þar sem hann hafi
valdið og stuðlað að þeim aðgerðum sem hann reisir bótakröfu sína á, sbr. 2.
málsl. 2. mgr. 246. gr. laga nr. 88/2008. Í því sambandi vísar stefndi til nokkurra
meginatriða, en hann haldi því hins vegar ekki fram að stefnandi hafi þrátt
fyrir allt verið sekur. Stefndi bendir á að framburður brotaþola og sakborninga,
annarra en stefnanda, hafi bent til aðildar hans að því að hafa svipt brotaþola
frelsi og beitt hann ofbeldi og hótunum á umræddum stað. Stefnandi hafi haft
augljós tengsl við málið þar sem fyrir hafi legið að hann hafi farið með brotaþola
í leigubifreið í umrætt hús og aftur til baka. Stefnandi hafi neitað sök við
skýrslutöku hjá lögreglu en viðurkennt að hafa farið með honum fyrrgreinda
ferð. Hann hafi einnig viðurkennt að hafa sjálfur pantað leigubifreiðina og
greitt fyrir hana. Hins vegar hafi hann borið um að hafa haldið sig fjarri
þegar hann heyrði að barsmíðar byrjuðu og sagst ekki hafa séð það sem fram fór
því hann hefði verið að nota tölvu. Hann hafi alfarið neitað því að hafa beitt
brotaþola ofbeldi eða haft í frammi hótanir um ofbeldi. Töluvert misræmi hafi
verið í framburði brotaþola, vitna og annarra sakborninga, annars vegar, og
stefnanda, hins vegar, um þátt hans í meintum atvikum. Hjá lögreglu hafi
meðal annars legið fyrir skýrslur um að einn af sakborningunum hefði beðið
stefnanda að koma með brotaþola á heimili sitt í [...]. Því hafi stefnandi hins
vegar neitað. Þá hafi fullyrðing stefnanda um að hann hefði ekki vitað að til
stæði að beita brotaþola ofbeldi ekki þótt sannfærandi hjá lögreglu. Hið sama
hafi gilt um framburð hans um það að hann hefði ekki séð það sem gerðist í húsinu.
Framburðurinn hafi þótt vera misvísandi og ónákvæmur og gefa til kynna að hann
vissi meira en hann léti uppi. Þá verði að hafa í huga að um var að ræða mjög
alvarleg brot. Stefnanda hafi því mátt vera ljóst mikilvægi þess að skýra
undanbragðalaust og greinilega frá öllum atvikum og aðkomu hans og annarra
að þeim og á þann hátt að unnt væri að staðfesta að rétt væri frá greint. Sú
skylda hafi hvílt á honum þrátt fyrir þá meginreglu réttarfars að sakborningi
sé óskylt að svara spurningum um refsiverða hegðun sem honum sé gefin að
sök. Að mati stefnda hafi stefnandi sjálfur stuðlað að gæsluvarðhaldinu með
því að gefa ónákvæman og óskýran framburð. Þessu til viðbótar hafi legið
fyrir að stefnandi var í húsinu þegar umræddir atburðir áttu sér stað. Að
öðru leyti vísar stefndi til sjónarmiða lögreglu sem fram komi í gæsluvarðhaldsúrskurði.
Þá byggir stefndi á því að stefnanda hafi ekki verið haldið lengur en þörf var
á og að tími gæsluvarðhaldsins hafi verið vel nýttur.
Varðandi varakröfu um
lækkun á stefnufjárhæð þá tekur stefndi fram að hann byggi á sömu málsástæðum
og sjónarmiðum og greinir varðandi aðalkröfu. Stefndi byggir á því að
stefnukrafan sé allt of há og því eigi að lækka hana verulega. Þá tekur
stefndi fram að hann byggi á því að lækka eigi bætur til stefnanda á grundvelli
2. málsl. 2. mgr. 246. gr. laga nr. 88/2008 þar sem stefnandi hafi valdið og
stuðlað að þeim aðgerðum sem hann reisi kröfu sína á.
Um kröfu um
málskostnað vísar stefndi til 130. gr. laga nr. 91/1991.
IV.
Niðurstöður:
Í 1. mgr. 246. gr. laga nr. 88/2008, sbr. 2. gr. laga nr. 17/2018, er kveðið á um að maður sem borinn er sökum í sakamáli eigi rétt til bóta samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, ef mál hans hefur verið fellt niður eða hann sýknaður með endanlegum dómi án þess að það hafi verið gert vegna þess að hann var talinn ósakhæfur. Samkvæmt 1. málsl. 2. mgr. 246. gr. laganna skal dæma bætur vegna aðgerða á grundvelli IX.–XIV. kafla téðra laga ef skilyrði 1. mgr. 246. gr. laganna eru fyrir hendi. Sömu bótareglur voru í gildi á þeim tíma þegar umræddar þvingunarráðstafanir gagnvart stefnanda áttu sér stað, sbr. 228. gr. fyrrgreindra laga áður en þeim var breytt. Af þessu leiðir að bætur vegna sakamáls verða ákveðnar á hlutlægum grundvelli og skiptir þá ekki máli þótt fullt tilefni hafi verið til ráðstafana gagnvart sakborningi eins og málið horfði við lögreglu þegar gripið var til aðgerða. Þó er sá fyrirvari settur í 2. málsl. 2. mgr. 246. gr. laganna að fella megi bætur niður eða lækka þær ef sakborningur hefur valdið eða stuðlað að þeim aðgerðum sem hann reisir kröfur sínar á. Af framangreindu leiðir að úrlausn þess hvort stefnandi hafi fyrirgert rétti þeim til bóta sem mælt er fyrir um í 1. málsl. 2. mgr. 246. gr. téðra laga, eða hvort bætur skuli sæta lækkun, veltur á því hvort stefnandi hafi í skilningi 2. málsl. 2. mgr. 246. gr. valdið eða stuðlað að þeim aðgerðum sem bótakröfur hans eru reistar á. Er í þessu sambandi til þess að líta að ákvæði 5. mgr. 67. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, sbr. 5. gr. laga nr. 97/1995 og 5. mgr. 5. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, ber að túlka, eins og rakið er í dómi Hæstaréttar Íslands frá 12. október 2000, í máli nr. 175/2000, með hliðsjón af almennum reglum skaðabótaréttar, þar á meðal eigin sök.
Stefnandi var handtekinn 16. ágúst 2014 í framhaldi af skýrslutöku. Þá var handtökunni viðhaldið eftir skýrslutökuna uns hann var færður fyrir dómara sama dag, sem úrskurðaði hann í gæsluvarðhald og einangrun á grundvelli a-liðar 1. mgr. 95. gr. og b-liðar 1. mgr. 99. gr., sbr. 2. mgr. 98. gr. laga nr. 88/2008. Fyrir liggur að gæsluvarðhaldinu lauk 26. ágúst 2014. Með þessu var skertur réttur stefnanda til persónufrelsis sem almennt er varinn af 67. gr. stjórnarskrárinnar og 5. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Ágreiningslaust er að framangreindar rannsóknaraðgerðir sem stefnandi sætti falla undir bótaskyldu samkvæmt 1. málsl. 2. mgr., sbr. 1. mgr., 246. gr. laga nr. 88/2008. Þá liggur fyrir og er ágreiningslaust að ákvörðun ríkissaksóknara 13. febrúar 2015 um niðurfellingu máls stefnanda var lokaákvörðun í skilningi 1. mgr. sömu lagagreinar.
Við mat á bótaskyldu vegna framangreindra þvingunarráðstafana verður meðal annars að horfa til þess hvernig staðan á rannsókn lögreglu var á þeim tíma þegar þvingunarráðstöfunum var beitt gagnvart stefnanda. Einnig verður við matið, til viðbótar lagaheimildum að baki fyrrgreindum þvingunarráðstöfunum, að taka mið af skyldum og heimildum lögreglu við rannsókn sakamáls samkvæmt 1. og 2. mgr. 52. gr., 53. gr. og 1. mgr. 54. gr. laga nr. 88/2008. Samhliða þarf að líta til réttinda og skyldna stefnanda sem sakbornings við rannsókn málsins.
Í máli þessu liggur fyrir að þegar lögregla handtók stefnanda og gerði kröfu um að hann sætti gæsluvarðhaldi höfðu meint brot nýlega verið framin. Einnig lá fyrir að brotaþoli var með áverka sem taldir voru samrýmast framburði hans um ætlað ofbeldi. Þá voru aðrir sakborningar, auk brotaþola, búnir að bera um aðild stefnanda að meintum brotum. Að þessu virtu var á frumstigi rannsóknar uppi rökstuddur grunur um að stefnandi ætti aðild að meintum brotum gagnvart brotaþola með saknæmum hætti. Því til viðbótar lá fyrir framburður stefnanda, með réttarstöðu sakbornings, sama dag og hann var handtekinn, þar sem hann gerði takmarkaða grein fyrir aðkomu sinni að meintum brotum, en hann kannaðist þó við að hafa verið í fylgd með brotaþola umræddan dag, farið með honum í hús í [...], greitt fyrir leigubifreið o.fl. Í þeim framburði gerði stefnandi meðal annars lítið úr meintum hlut sínum að meintum brotum, bar fyrir sig minnisleysi, vildi ekki svara spurningum eða sagðist ekki hafa vitneskju um það sem spurt var um. Eftir því sem leið á skýrslutökuna veitti hann meiri upplýsingar um málsatvik, eins og þau horfðu við honum. Þá fékkst skýrari mynd af atvikum málsins og meintri aðkomu stefnanda að þeim við síðari skýrslutöku hans 22. ágúst 2014, sem samkvæmt skýrslu stóð frá klukkan 10:47 til klukkan 11:04, en þar voru framburðir annarra sakborninga meðal annars bornir undir hann.
Að þessu virtu var uppi rökstuddur grunur og aðstæður við rannsókn sem gerðu það að verkum að handtaka stefnanda samkvæmt 1. mgr. 90. gr. laga nr. 88/2008 var nauðsynleg. Hið sama á við um gæsluvarðhald og einangrun sem honum var gert að sæta á grundvelli a-liðar 1. mgr. 95. gr. og 2. mgr. 98. gr., sbr. b-lið 1. mgr. 99. gr. laga nr. 88/2008. Þá ber einnig að líta til þess að umrædd rannsókn lögreglu laut að meintum alvarlegum ofbeldisbrotum fleiri en eins sakbornings, þar með talið stefnanda, gagnvart sama brotaþola á sama stað og tíma. Meint brot gátu varðað fangelsisrefsingu. Þegar þannig háttar til þarf að ljá lögreglu svigrúm til að ná utan um rannsókn máls, þar með talið að taka skýrslur af sakborningum sem taldir eru tengjast meintum brotum, hafa uppi á vitnum og fara yfir og bera framburði annarra undir sakborninga. Á sama tíma þarf lögregla einnig að gæta þess að sakborningar eigi þess ekki kost að samræma eða hafa áhrif á framburði annarra eða koma undan sakargögnum o.fl. Þá þarf lögregla um leið að rannsaka ummerki og haldlagða muni og bera undir sakborninga eftir því sem við á. Vitnið B rannsóknarlögreglumaður bar meðal annars um það fyrir dómi að vinna lögreglu við rannsókn málsins á handtöku- og gæsluvarðhaldstíma stefnanda hefði tekið til framangreindra verkþátta. Teknar hefðu verið tvær til þrjár skýrslur af hverjum sakborningi fyrir sig, en fyrir liggur að þeir voru alls fimm að meðtöldum stefnanda. Þá bar vitnið um að staða stefnanda, sem sakbornings í málinu, hefði einkum skýrst eftir síðari skýrslu hans hjá lögreglu.
Þegar litið er til framangreindra skýrslna stefnanda, 16. og 22. ágúst 2014, er það mat dómsins að framburður hans, einkum sá fyrri, hafi ekki verið nægjanlega skýr og stöðugur og að hann hafi ekki gætt nægjanlega að sannleiksskyldu sem á honum hvíldi í ljósi þess að hann kaus að gefa skýrslu um sakarefnið, sbr. 2. og 3. mgr. 64. gr. laga nr. 88/2008. Fyrir liggur að verjandi var viðstaddur báðar skýrslutökurnar. Þá bera þær með sér að stefnanda var leiðbeint um réttindi og skyldur og ekkert í skýrslunum bendir til þess að framkvæmd þeirra hafi verið áfátt. Að þessu virtu er það mat dómsins að stefnandi hafi sjálfur stuðlað að umræddri frelsissviptingu og einangrun á tímabilinu frá 16. ágúst 2014 þar til hann gaf hina síðari skýrslu 22. sama mánaðar, með því að haga framburði sínum með fyrrgreindum hætti, og því sé rétt að fella niður bætur til hans vegna þess tímabils. Stefnandi var hins vegar látinn sæta áfram gæsluvarðhaldi og einangrun eftir að hann gaf hina síðari skýrslu 22. ágúst 2014 uns hann var látinn laus úr gæsluvarðhaldi 26. sama mánaðar og færður til afplánunar. Engar haldbærar skýringar liggja fyrir í gögnum málsins um ástæður þess að hann var látinn sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi og einangrun á því tímabili. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að stefnandi hafi sjálfur stuðlað að gæsluvarðhaldi og einangrun vegna þess tímabils. Framburður fyrrgreinds rannsóknarlögreglumanns, sem gaf skýrslu vitnis, dró ekki fram skýrari mynd af þessum hluta rannsóknar málsins. Verður stefndi látinn bera hallann af þessu. Það er því niðurstaða dómsins að stefnandi eigi rétt til miskabóta þar sem honum hafi að ósekju verið haldið of lengi í gæsluvarðhaldi og einangrun, nánar tiltekið vegna tímabilsins frá 22. ágúst 2014, eftir að skýrslutöku lauk þann dag, til og með 26. sama mánaðar. Gæsluvarðhald er mikið inngrip í persónufrelsi manns, og þá ekki síst þegar sá sem því sætir er látinn vera í einangrun á meðan það varir. Að þessu virtu teljast miskabætur til stefnanda hæfilega ákvarðaðar 800.000 krónur.
Fyrir liggur að stefnandi beindi bótakröfu fyrst til ríkislögmanns með kröfubréfi 9. maí 2017. Þá sendi hann frekari gögn til þess embættis 24. sama mánaðar svo því væri unnt að taka afstöðu til bótaskyldu stefnda, sbr. 1. málsl. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 38/2001. Af gögnum verður ráðið að svar hafi ekki borist frá ríkislögmanni eftir þann tíma. Að þessu virtu verður lagt til grundvallar að höfuðstóll framangreindra miskabóta beri vexti samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 frá 22. ágúst 2014, en að hann beri dráttarvexti samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá 24. júní 2017 til greiðsludags.
Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður milli aðila falli niður.
Allur gjafsóknarkostnaður stefnanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, Stefáns Karls Kristjánssonar, sem telst hæfilega ákveðin 700.000 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti.
Af hálfu stefnanda
flutti mál þetta Stefán Karl Kristjánsson lögmaður. Af hálfu stefnda flutti
málið Óskar Thorarensen lögmaður.
Daði Kristjánsson
héraðsdómari kveður upp dóm þennan.
D Ó M S O R Ð:
Stefndi, íslenska ríkið, greiði stefnanda, A, 800.000 krónur í miskabætur með vöxtum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 frá 22. ágúst 2014 en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá 24. júní 2017 til greiðsludags.
Málskostnaður milli aðila fellur niður.
Allur gjafsóknarkostnaður stefnanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, Stefáns Karls Kristjánssonar, 700.000 krónur.
Daði Kristjánsson (sign.)