- Aðild
- Meiðyrði
- Miskabætur
- Misneyting
- Samaðild
- Ærumeiðingar
- Meiðyrðamál
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur, fimmtudaginn 26. júlí 2018, í máli nr.
E-2922/2016:
Steinar Berg Ísleifsson
(Hróbjartur Jónatansson hrl.)
gegn
Ásbirni K. Morthens
(Hjördís Halldórsdóttir hrl.)
Ríkisútvarpið ohf.
(Stefán A Svensson hrl.)
Þetta
mál, sem var endurflutt og tekið til dóms 19. júlí 2018, höfðaði Steinar Berg
Ísleifsson, kt. [...], með stefnu birtri 23. september 2016 á hendur stefnda,
Ásbirni K. Morthens, kt. [...], [...-götu], [...] og birtri 13. september sama
ár á hendur stefnda, Ríkisútvarpinu ohf., kt. 600307-0450, Efstaleiti 1,
Reykjavík.
Stefnandi gerir eftirfarandi kröfur á
hendur stefnda Ásbirni:
- Að eftirfarandi ummæli sem stefndi
Ásbjörn lét falla í 7. þætti þáttaraðarinnar Popp- og rokksaga Íslands
sem var sýndur í sjónvarpi Ríkisútvarpsins 13. mars 2016 verði dæmd dauð
og ómerk:
a)
Útgefandinn hann
mokgræddi á okkur, það er bara þannig. Við höfðum ekki tíkall upp úr þessu,
skítapening.
2.
Að
eftirfarandi ummæli sem stefndi Ásbjörn birti á samskiptamiðlinum Facebook 14.
mars 2016 verði dæmd dauð og ómerk:
a)
prósentur voru
svívirðilega láar [sic] fyrirtækið nýtti sér reynsluleysi mitt okkar og
yfirburða stöðu sína þannig var það.
b)
ég er einfaldlega
að segja samningar voru afraslæmir [sic] og þú nýtir þér þekkingarleysi okkar.
c)
nenni þessu ekki
samningar voru ömurlegir þú varst í yfirburðastöðu og nýttir þér hana
3.
Að
eftirfarandi ummæli sem stefndi Ásbjörn birti á samskiptamiðlinum Facebook 15.
mars 2016 verði dæmd dauð og ómerk:
a)
Niðurstaðan er og
verður sú að samningar þínir við Ego og Utangarðsmenn voru gerðir af
fyrirtæki með yfirburðaþekkingu á öllum hlutum á meðan við vorum með því miður
enga yfirsýn yfir neitt og algerlega blautir á bakvið eyrun. Þú nýttir þér það.
Já, við skrifuðum undir.
4.
Að
eftirfarandi ummæli sem voru höfð eftir stefnda Ásbirni á fréttasíðunni
www.mbl.is 17. ágúst 2016 verði dæmd dauð og ómerk:
a)
Hann nýtti sér bágt ástand mitt. Ég var ekki betur á mig kominn
á þessum árum en þetta. Ég var dópaður frá morgni til kvölds, meira eða minna.
5.
Að
eftirfarandi ummæli sem voru höfð eftir stefnda Ásbirni á fréttasíðunni
www.visir.is 17. ágúst 2016 verði dæmd dauð og ómerk:
a)
Eitt er alveg á
hreinu, Steinar Berg græddi á mér og græddi vel á mér. Í upphafi ferilsins var
ég dópaður frá morgni til kvölds. Ég var aldrei með lögfræðinga mér við hlið.
Hann nýtti sér bágt ástand mitt, hann var með lögfræðinga og fagfólk sín megin
en ég var bara einn hinum megin við borðið og hann bara nýtti sér það. Ég er
ekki að segja að hann sé vondur maður en hann nýtti sér þetta allt.
6.
Að
stefndi Ásbjörn verði dæmdur til refsingar fyrir ummælin í 1., 2., 3., 4. og 5.
tölulið kröfugerðar og opinberrar birtingar þeirra, samkvæmt 235 gr. almennra
hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 236. gr. sömu laga.
7.
Að
stefndi Ásbjörn verði dæmdur til að greiða stefnanda 1.000.000 króna í miskabætur
ásamt dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, frá
þingfestingardegi til greiðsludags.
Stefnandi
gerir eftirfarandi kröfur á hendur stefnda Ríkisútvarpinu ohf.:
8.
Að
viðurkennt verði að stefnda Ríkisútvarpinu ohf. sé óheimilt að sýna í sjónvarpi
eða birta og dreifa opinberlega á annan hátt 7. þátt sjónvarpsþáttaraðarinnar
Popp- og rokksaga Íslands með hinum ærumeiðandi ummælum stefnda Ásbjörns sem
greinir í 1. tölulið a) í kröfugerð stefnanda.
9.
Að
stefnda verði gert, að viðlögðum dagsektum, að gera grein fyrir forsendum og
dómsorði í máli þessu í dagskrá sinni þegar dómur fellur.
10.
Að
stefndi Ríkisútvarpið ohf. verði dæmdur til að greiða stefnanda 1.000.000 kr. í
miskabætur ásamt dráttarvöxtum, skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, frá þingfestingardegi
til greiðsludags.
Stefnandi
gerir eftirfarandi kröfur á hendur báðum stefndu:
11.
Að
stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda óskipt (in solidum) 500.000 kr.
til að kosta birtingu dómsins, þ.e. forsendna og dómsorðs, í tveimur víðlesnum
dagblöðum.
12.
Að
stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda óskipt (in solidum) málskostnað
að skaðlausu.
Stefndi, Ásbjörn, krefst aðallega
sýknu af öllum dómkröfum stefnanda. Til vara krefst hann þess að dómkröfur
stefnanda í 7. og 11. kröfulið verði lækkaðar stórlega. Í báðum tilvikum
krefst stefndi, Ásbjörn, málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins.
Stefndi, Ríkisútvarpið ohf., krefst
sýknu af kröfum stefnanda svo og málskostnaðar úr hendi hans, að skaðlausu.
Málsatvik
Stefnandi, Steinar
Berg Ísleifsson, rak í tæp 20 ár, frá 1975-1993, hljómplötuútgáfuna Steina
hf. Hún gaf út hljómplötur með tónlist íslenskra tónlistarmanna en hafði
fyrst og fremst tekjur af innflutningi erlendra hljómplatna. Þetta mál varðar
ummæli sem stefndi Ásbjörn, betur þekktur sem Bubbi Morthens, lét falla árið
2016 um viðskipti sín við stefnanda 35 árum fyrr, einkum á árunum 1980-1982. Af
þessum sökum hefst lýsing málavaxta á samskiptum þeirra á þeim árum.
Útgáfa hljómplatna á árunum 1980 - 1984
Samningur við Utangarðsmenn í júní 1980
Um
mitt ár 1980 kom stefndi, Ásbjörn, að máli við stefnanda og óskaði eftir því
að hann gæfi út plötu með hljómsveitinni Utangarðsmönnum, sem stefndi var þá
meðlimur í. Á þessum tíma hafði stefndi nýverið gefið út plötuna „Ísbjarnarblús“
á eigin vegum í samstarfi við Jóhann Pál Valdimarsson útgefanda hjá bókaútgáfunni
Iðunni, sem sá um dreifingu plötunnar. Úr varð að Steinar hf. sem útgefandi og
Utangarðsmenn sem flytjandi, gerðu samning 23. júní 1980, þar sem
hljómsveitin skuldbatt sig til að gera þrjár smáskífur og þrjár breiðskífur.
Í kjölfar þessa gaf Steinar hf. út breiðskífuna „Geislavirkir“ með Utangarðsmönnum
árið 1980, sem seldist að sögn stefnanda í rúmlega 3.000 eintökum, og
smáskífuna „Ha, ha, ha (Rækjureggae)“ sama ár.
Stefnandi
kvaðst ekki hafa notið lögfræðiaðstoðar við samningsgerðina. Hins vegar hefði
Samband hljómplötuframleiðenda ráðið lögfræðing sem hefði gert grunn að
samningsformi fyrir útgáfusamninga. Þýðingarmestu samningsatriðin hafi þó einungis
verið tvö: hversu mikill kostaður átti að fara í upptökur og hversu mikinn
ágóðahlut flytjendur áttu að fá þegar seldur hefði verið sá fjöldi platna sem
ráðgert var að greiddi upp upptökukostnaðinn. Þriðja atriðið var svonefnd
dreifingarprósenta. Sú fjárhæð skyldi mæta kostnaði útgefanda vegna hönnunar
plötuumslags, gerðar auglýsinga, allrar markaðssetningar, dreifingar og
sölu platna, kostnaði vegna þeirra platna sem voru gefnar í auglýsingaskyni,
rýrnun, o.fl. Sá kostnaður var dreginn frá heildsöluverði hverrar plötu áður
en þóknun til flytjanda skyldi reiknuð.
Útgáfusamningurinn
við Utangarðsmenn var svonefndur hagnaðarskiptasamningur. Gert var ráð fyrir
að upptökukostnaður hefði verið greiddur þegar 2.500 skífur og snældur hefðu
verið seldar. Við samningsgerðina var því miðað við að hagnaður yrði af eintökum
sem seldust umfram þann fjölda og þá fyrst skyldi greiða flytjanda þóknun.
Þessi eintakafjöldi gilti einnig um sölu tveggja-laga-platna.
Enn
fremur var samið svo að flytjandi skyldi fá í sinn hlut, sem þóknun fyrir verk
sín, 35% af nettó-heildsöluverði hverrar plötu. Það er heilsöluverð að
frádregnum kostnaði af dreifingu, sem var í þessum samningi ákveðinn 10% af
heildsöluverði hverrar seldrar plötu.
Ef
til þess kæmi að plöturnar yrðu seldar í útlöndum átti flytjandi að fá helming
af öllum ágóða sem sú útgáfa kynni að skapa útgefandanum. Samkvæmt samningnum
bar útgefandanum jafnframt að reyna að koma hljómsveitinni á framfæri í
útlöndum og stæði útgefandinn ekki við það gat hljómsveitin sagt samningnum
upp.
Stefnandi
bar að samningur Steina við Utangarðsmenn hefði verið óvenjulegur að því leyti
að í útgáfusamningum hefði venjulega verið gert ráð fyrir því að selja þyrfti
3.500-4.000 plötur til þess að ná að greiða upp útgáfukostnaðinn, en í samningnum
við þá hafi verið gengið út frá 2.500 eintökum. Kostaður við útgáfu plötunnar
Geislavirkir hafi reyndar verið svo hár að selja hefði þurft 4.000 eintök til
þess að greiða hann upp áður en einhver hagnaður var til skiptanna en ekki hafi
náðst að selja þann fjölda. Hann bar jafnframt að svonefnd dreifingarprósenta
hefði að jafnaði verið 15% af heildarsöluverðmæti seldra eintaka en hún
hafi einungis numið 10% í samningnum við Utangarðsmenn. Hann hafi viljað
gera þessa ívilnunartilraun til þess að tónlistarmennirnir fengju eitthvað
fé út úr þessu, sem hafi ekki orðið vegna þess að salan hafi verið svo dræm.
Þegar
stefndi leitaði samstarfs við stefnanda árið 1980 var hann að sögn stefnanda
afar frískur, íþróttamannslega vaxinn, kvikur, skarpur og skýr og æfði
lyftingar og hnefaleika. Hann hafi jafnframt verið mjög metnaðarfullur og
vitað hvað hann vildi. Stefnandi hafi kunnað að meta þá eiginleika hans og
hafi viljað starfa með þannig manni. Stefnandi kvaðst hafa haft trú á samstarfi
þeirra og því látið yfir sig ganga að tapa fé. Honum hafi fundist skemmtilegt
að vinna með stefnda og þeir unnið náið saman.
Meðal
gagna málsins eru ekki samtímagögn um það hvort stefndi Ásbjörn neytti á þessum
tíma fíkniefna en hann fullyrti árið 2016, eins og síðar verður rakið, að hann
hafi verið undir áhrifum þeirra (dópaður) frá morgni til kvölds. Um eigið
ástand á þessum tíma, um mitt ár 1980, bar stefndi Ásbjörn fyrir dómi að hann
hefði keypt fíkniefni fyrir nánast allt það fé sem hann fékk fyrir plötuna
Ísbjarnarblús. Það taki hins vegar tíma fyrir fíknisjúkdóminn að þróast.
Stefndi kvaðst hafa verið mjög frískur þegar hann hitti stefnanda vorið 1980.
Hann hafi verið að æfa íþróttir og verið í lyftingum þótt hann hefði neytt
fíkniefna.
Plötuútgáfa
og hljómleikaferð árið 1981
Stefnandi
bar fyrir dómi að stefndi Ásbjörn hefði leitað til sín aftur árið 1981 og viljað
gefa út aðra sólóplötu í framhaldi af Ísbjarnarblús sem kom út árið áður.
Stefndi hafi einnig viljað að fyrirtæki stefnanda yfirtæki útgáfuréttinn á
Ísbjarnarblús og gæfi út fleiri eintök af henni, því hún hefði komið út í
tiltölulega litlu upplagi sem var þá uppselt. Úr hafi orðið að platan „Plágan“
hafi komið út þetta ár en hún ekki staðið undir kostnaði.
Á
þessu ári, 1981, gáfu Steinar út smáskífuna „45 RPM“ með Utangarðsmönnum sem
og safnplötuna „Í upphafi skyldi endinn skoða“. Steinar hf. lagði einnig út
fyrir kostnaði við upptöku af tónlist Utangarðsmanna á ensku og gekkst í
ábyrgð fyrir kostnaði vegna flutnings fólks og tækja vegna tónleikaferðar
hljómsveitarinnar til Norðurlandanna. Eftir þá ferð hætti hljómsveitin
störfum, sumarið 1981. Að sögn stefnanda sat hann þá uppi með kostnað sem var
langt umfram samningsbundinn útgáfukostnað en fékk hann hvorki
endurgreiddan frá stefnda Ásbirni né öðrum meðlimum hljómsveitarinnar.
Samningur við Egó í febrúar 1982
Að
sögn stefnanda var af þessum sökum fjárhagslegt tap af útgáfunni í upphafi árs
1982 þegar stefndi, Ásbjörn, hafi á ný falast eftir samstarfi við
útgáfufyrirtæki hans með nýrri hljómsveit. Stefnandi kvaðst hafa haft mikið
álit á stefnda sem tónlistarmanni og samstarfið hafi, hvað sem öðru leið,
verið skemmtilegt og því hafi hann slegið til enda hafi bæði hann og
tónlistarmennirnir haft metnað til að halda áfram að semja og gefa út tónlist
og höfða til breiðari hóps en Utangarðsmenn höfðu gert.
Steinar
hf. sem útgefandi og Egó sem flytjandi gerðu útgáfusamning 15. febrúar 1981.
Hann var eintakagreiðslusamningur og því frábrugðinn samningnum við Utangarðsmenn.
Samkvæmt honum skyldi flytjandi gera þrjár breiðskífur með sem jöfnustu
millibili á næstu þremur árum.
Reikna
skyldi þóknun flytjanda þannig að hann fengi 20.000 krónur sem fyrirframgreiðslu
inn á væntanlegan ágóðahlut af fyrstu skífunni. Helming þeirrar fjárhæðar
skyldi greiða við undirritun samningsins og helming eigi síðar en 30 dögum eftir
að upptökum fyrir fyrstu væntanlegu breiðskífuna lyki. Yrðu seld fleiri en
4.000 eintök Íslandi skyldi þóknun reiknast 8% af nettó-heildsöluverði eftir
það. Samkvæmt samningnum skyldi útgefandinn bera allan kostnað við að koma
tónlist Egó á framfæri erlendis en hefði hann af þeirri útgáfu hagnað átti
hljómsveitin að fá 50% af honum. Steinar hf. gaf út breiðskífurnar „Breyttir
tímar“ með Egó árið 1982 og „Í mynd“ fyrir jólin sama ár. Þær seldust báðar í
fleiri en 5.000 eintökum. Þriðja plata sveitarinnar „Egó“ kom út árið 1984
og seldist að sögn stefnanda í 1.500-1.700 eintökum en hljómsveitin hætti
störfum fljótlega eftir að sú skífa kom út.
Stefnandi
bar að stefndi hefði viljað tryggja að meðlimir hljómsveitarinnar fengju
eitthvað greitt frá upphafi samstarfsins í stað þess að fyrst yrðu seldar
plötur til að mæta upptökukostnaðinum og þá loks fengju þeir einhverja
greiðslu. Hann hafi falið starfsmanni fyrirtækisins að leysa það mál með
stefnda og hljómsveitinni. Niðurstaðan hafi verið að greiða þeim fyrirfram 8%
af fyrstu 4.000 eintökunum án tillits til útgáfukostnaðar jafnvel þótt ekki
væri tryggt að sá fjöldi seldist en þeir vonuðust til að selja 5.000 eintök,
sem var talið hámarkssala. Ef fleiri en 5.000 plötur seldust fengu liðsmenn
Egó lægra hlutfall af ágóðanum en þeir hefðu haft af hagnaðarskiptasamningi,
20-25% í stað 30%. Á móti hafi komið að útgefandinn bar alla fjárhagslegu áhættuna
ef ekki næðist að selja upp í útgáfukostnaðinn. Að sögn stefnanda hafði ekki
tíðkast hér á landi að greiða væntan ágóðahlut fyrirfram en fyrirframgreiðslan
hafi verið óendurkræf, hvernig svo sem gengi að selja plöturnar.
Um
þriðju plötuna „Egó“ bar stefnandi að á þeim tíma, vorið og sumarið 1983, hefði
verið los í hljómsveitinni, menn að hætta og nýir að taka við. Á sama tíma
hafi hann verið að flytja til útlanda til þess að fylgja þar eftir velgengni
annarrar hljómsveitar. Á þessum tíma hafi stefndi einnig gert samning við
annað útgáfufyrirtæki, Safarí, um að gefa út plötu með honum einum. Sú plata
hafi því komið út á sama tíma og þriðja plata Egó. Auk þess hafi stefndi tekið
lagið „Strákarnir á Borginni“, sem hafi átt að vera á Egó-plötunni, og sett það
á sólóplötuna sem Safarí gaf út, því hann hafi talið það líklegt til vinsælda,
eins og hann segi sjálfur í ævisögu sinni. Þriðja plata Egó hjá Steinum og
sóló-plata stefnda Ásbjörns hjá Safarí með hinu vinsæla lagi hafi því verið í
samkeppni þegar þær komu út. Stefnandi bar að tapið af þriðju plötu Egó hafi
verið meira en hagnaðurinn sem fyrirtækið hafði haft af fyrstu tveimur plötunum.
Fyrirtækið hafi því tapað á útgáfusamningnum sem það gerði við Egó.
Stefnandi
bar að hann hefði áttað sig á, þegar hann var kominn til Englands 1983, að
neysla stefnda væri orðin vandamál. Smám saman hafi samstarf fyrirtækisins og
hljómsveitarinnar versnað og upp úr slitnað árið 1984 enda hafi neysla stefnda
þá orðið enn alvarlegri.
Um
eigið ástand á þessum tíma bar stefndi Ásbjörn að mikill munur hafi verið á
honum árið 1980 og árið 1982. Á því ári hafi hann verið kominn í daglega neyslu
frá morgni til kvölds. Í viðtali við Vikuna í september 1981 segist hann hafa
gaman af grasi en vera harðlega á móti sterkum efnum. Í viðtali við Vísi í
janúar 1982 samsinnti hann því að Utangarðsmenn hefðu verið undir áhrifum á
tónleikum en hann hefði verið mestmegnis „streit“ þegar hann tók upp Pláguna.
Hann hefði hvílt sig á þessu og Egó færi undantekningarlaust „streit“ á
svið. Í viðtali við Helgarpóstinn í nóvember 1982 kvaðst hann hafa reykt mikið
kannabis um tíma en hefði dregið verulega úr því og reykti aðeins stöku sinnum.
Hann hefði ánetjast nýju „dópi“, lyftingum.
Kynni og samstarf stefnanda og stefnda Ásbjörns næstu þrjá áratugi
Eins
og áður segir slitnaði upp úr samstarfi stefnanda og stefnda Ásbjörns árið
1984. Næstu sex árin var stefndi í samstarfi við þrjú önnur útgáfufyrirtæki,
Gramm, Geisla og Safarí sem öll urðu gjaldþrota. Að sögn stefnanda leitaði
stefndi aftur til hans árið 1990. Stefndi hafi þá viljað að stefnandi gæfi út plötur
með honum og hafi jafnframt viljað framselja stefnanda útgáfurétt að öllum
þeim plötum sem stefndi hafi gefið út með þeim fyrirtækjum sem áður eru nefnd.
Þeir hafi þá unnið saman í nokkur ár. Síðan hafi aftur slitnað upp úr því.
Stefndi
Ásbjörn var einnig í hljómsveitinni GCD. Hún gerði samning við Steina hf. í
apríl 1991. Sá samningur er hagnaðarskiptasamningur eins og samningurinn við
Utangarðsmenn. Í samningnum við GCD var gert ráð fyrir að selja þyrfti 3.500
plötur til þess að greiða upptökukostnað. Jafnframt var gert ráð fyrir að
kostnaður við dreifingu væri 15% af heildarsöluverðmæti seldra eintaka.
Samkvæmt þeim samningi fengu flytjendurnir 30% af meðalheildsöluverði hvers
eintaks sem seldist umfram 3.500 eintök. Kæmi til þess að tónlist
hljómsveitarinnar yrði gefin út erlendis skyldu flytjendur fá helming af ágóða
útgefandans.
Meðal
gagna málsins er einnig útgáfusamningur sem hæstaréttarlögmaður lagði drög að í
febrúar 1994. Viðsemjandinn er Spor hf. sem stefnandi var þá í fyrirsvari
fyrir. Stefnandi og stefndi eru ekki á einu máli um það fyrir hvorn þeirra lögmaðurinn
vann. Samningurinn varðar allar plötur sem stefndi hafði samið tónlist á og
leikið, „allur katalógurinn“. Samkvæmt þeim samningi var kostnaður við dreifingu
15% af heildarsöluverðmæti allra seldra eintaka og ágóðahluti flytjanda 30% af
meðalheildsöluverði hvers eintaks, nema af plötunni Von, en af henni var ágóðahlutur
flytjanda 35%.
Stefndi kveðst hafa
farið í áfengis- og vímuefnameðferð hjá SÁÁ í fyrsta skipti í janúar 1985.
Eftir endurtekna meðferð hafi honum loks tekist að hætta neyslu áfengis og
vímuefna árið 1996. Þá hefði hann fyrst haft burði og getu til að kynna sér
réttindi sín sem flytjanda tónlistar og þær viðskiptavenjur sem almennt séu viðurkenndar
við gerð samninga um útgáfu tónlistar. Meðal annars hafi hann þá fyrst gert sér
grein fyrir því hvaða verðmæti listamenn létu almennt af hendi með samningum
við útgefendur og að eignaréttur væri látinn af hendi endanlega með því að
framselja útgáfurétt að upptökum listflutnings. Það hafi ekki verið fyrr en
þá sem hann hafi gert sér grein fyrir því að þau samningskjör sem hann og aðrir
listamenn í Utangarðsmönnum og Egó hafi notið hjá Steinum hf. hafi verið
óviðunandi miðað við það sem hann hafi talið sanngjarnt. Það hafi ekki síst
átt við þann hluta er snéri að greiðslum til flytjenda. Þá bendir stefndi á að
hvorki hann né aðrir í Utangarðsmönnum eða Egó hafi notið lögmannsaðstoðar
við gerð fyrrnefndra samninga við Steina hf. og engar ábendingar fengið frá
stefnanda eða öðrum starfsmönnum Steina hf. um að það kynni að vera æskilegt.
Að mati stefnda hafi samningarnir aftur á móti verið samdir af kunnáttumanni
í lögfræði.
Stefnandi
bar að eftir að hann hefði sigrast á krabbameini hefði hann ákveðið að hægja
aðeins á og hefði ráðið sig til fyrirtækisins Skífunnar. Stefndi hafi á þeim
tíma gert útgáfusamning við það fyrirtæki og hafi stefnandi verið
útgáfustjóri hans þar. Þá hafi samstarf þeirra verið gott.
Stefnandi
söðlaði um í byrjun árs 2002 og hóf rekstur gististaðar í sveit. Hann bar að
eftir það hafi stefndi einnig sýnt sér vinarbragð á ýmsan hátt og hafi leiðir
þeirra margoft legið saman. Stefndi hafi þó aldrei nefnt að hann væri óánægður
með samninga sem voru gerðir í upphafi samstarfs þeirra. Ummælin í
sjónvarpsþættinum hafi því komið stefnanda mjög á óvart.
Sjónvarpsþáttur og samskipti á vefmiðlum vorið og sumarið 2016
Ríkissjónvarpið
sýndi, 13. mars 2016, 7. þátt af tíu úr þáttaröðinni Popp- og rokksaga Íslands.
Í þáttaröðinni er farið yfir sögu og þróun popp- og rokktónlistar á Íslandi
frá sjötta áratug síðustu aldar og fram yfir aldamót. Sami þáttur var endursýndur
24. ágúst sama ár. Framleiðslufyrirtækið Markell ehf. framleiddi þættina í
samstarfi við stefnda, Ríkisútvarpið ohf. Þessir samstarfsaðilar undirrituðu
samning um gerð þáttaraðar í sex hlutum um framangreint efni 21. ágúst 2013.
Með viðaukasamningum 27. mars og 28. nóvember 2015 sömdu þeir um gerð sex
þátta til viðbótar. Stefndi, Ríkisútvarpið ohf., var titlaður meðframleiðandi
þáttanna í öllum samningunum. Hann mun nú hafa keypt einkasýningarrétt að
þeim.
Á
u.þ.b. 51 mínútu í 7. þættinum hefst umfjöllun um hljómsveitina Egó og segir
stefndi, Ásbjörn, þar frá stofnun hennar og ferli. Á u.þ.b 55 mínútu er viðtalsbútur
við stefnanda sem tjáir sig þar um að hvaða leyti tónlist Egó var ólík tónlist
Utangarðsmanna og hvernig tónlist fyrrnefndu hljómsveitarinnar hefði verið
poppaðri en hinnar síðarnefndu. Í beinu framhaldi af því er klippt yfir á
viðtalsbút við stefnda, Ásbjörn, þar sem hann lét ummælin í kröfulið 1.a falla:
Útgefandinn
hann mokgræddi á okkur, það er bara þannig. Við höfðum ekki tíkall upp úr
þessu, skítapening.
Næstu
daga eftir að þátturinn var sýndur áttu stefnandi og stefndi í orðaskiptum á
samskiptamiðlinum Facebook þar sem hinn síðarnefndi lét meðal annars falla
ummæli í kröfuliðum 2.a-c og 3.a. Samskiptin hófust með því að stefnandi
ritaði á Facebook, 14. mars 2016, daginn eftir að fyrrnefndur þáttur var
sýndur:
Var
að sjá hinn ágæta þátt Popp og Rokksaga Íslands í sarpinum. Þar fullyrðir
Bubbi Morthens að útgefandinn þ.e. ég eða við í fyrirtækinu Steinar hf. höfum
grætt óeðilega mikið á útgáfum Egó platnanna. Í merkinguni fórum illa með bandið.
Þetta er einfaldlega röng fullyrðing. Fyrstu tvær Egóplöturnar gengu vel og
seldust í rúmlega og tæplega 5000 eintökum þegar þær komu út. Breakeven
þ.e.a.s. til að ná útlögðum kostnaði var á milli á milli 3000 og 4000 eintök
þannig að ekkert rými var fyrir óeðlilegan hagnað. Gert var upp við Egó skv.
samningi og að sjálfsögðu staðið við að þeir fengju sinn ágóðahlut. Það er því
líka lygi að þeir hafi ekki fengið neitt. Bæði ég og mínir samstarfsmenn
stóðum vel við bakið á Bubba og Egó á þessum tíma og eigum okkar þátt í því sem
útgefendur að vel gekk. Klúðrið var svo innvortis rugl bandsins sem Bubbi
átti mestan þátt í og eyðilagði þriðju plötuna. Hún var gefin út með tapi
þannig að það litla sem Steinum hf. áskotnaðist við hinar tvær fyrr fór fyrir
bí. Bubbi ætti að geta glaðst yfir því.
Stefndi, Ásbjörn, svarar stefnanda þá:
þú
veist betur um þá samninga sem voru gerði á sínum tíma við mig og hljómsveitir
framan af á ferlinum við höfðum ekki þekkingu getu hvað þá lögfræðiaðstoð til
að gera samninga við skrifuðum undir vegna þess okkur langaði gera plötur prósentur voru svívirðilega láar fyrirtækið
nýtti sér reynsluleysi mitt okkar og yfirburða stöðu sína þannig var það
svo má auðviðta sega að við bártum ábyrgð á því sem við gerðum. PS ósætti
okkar Egó manna kom ekki málinu við hvernig samningar voru gerðir og já 3
platan seldist ílla og allt það og var ekki sérlega góð ég galaddist ekkert
yfir því:-)
Þá svarar stefnandi:
Nei
Bubbi. Þú kemst ekki upp með að fullyrða að svona. Fyrirtæki mitt skilaði
aldrei hagnaði af nýjum íslenskum útgáfum, ekki eitt einasta rekstrarár heldur
hélt sér á floti með innflutningi platna. Þú ert einfaldlega að reyna að sverta
mig og mitt mannorð með órökstuddum dylgjum.
Þessu svarar stefndi, Ásbjörn, þannig:
nei
steinar berg þú veist betur samningarnir voru slæmir og prósentur voru djók þær
voru svo láar ef þú átt þessa samninga þá máttu þú mín vegna opinbera þá ég er
ekki að sverta þig ég er einfaldlega að
segja samningar voru afraslæmir og þú nýtir þér þekkingarleysi okkar og
við skrifuðum undir utangarðsmenn og Ego mjög vonda samninga.
Þá svarar stefnandi:
Þú
heldur áfram með rakalausar fullyrðinga, Bubbi og heldur því fram að ég viti
betur, segi ekki sannleikann. Endilega láttu ransaka þetta. Heldurðu að
prósentur segi alla söguna? Mundu að þær reiknast af einhverju. Þú hefur enga
yfirsýn yfir heildarmynd þessara útgáfna, hvernig þær komu út né hverju þær
skiluðu þannig að þú skalt ekki briglsa mér um óheiðarleik í samskiptum.
Slíkt hef ég aldrei stundað og það veist þú vel, þó þú kjósir nú einhvern
fórnarlambsleik á minn kostnað. Það er óheiðarlegt.
Þessu svarar stefndi, Ásbjörn, á eftirfarandi hátt:
nenni þessu
ekki samningar voru ömurlegir þú varst í yfirburðastöðu og nýttir þér hana nei fórnarlamb nei en rétt er rétt prósentur sega
helling nei listamaðurinn hafði enga yfirsýn yfir neitt þú hafðir það það er
rétt og gerðir stöðu þín enþá sterkari fyrir vikið
óheiðarleiki
er ekki að segja þú hafir verið það en þú hafið þá stöðu að vita það við vissum
ekki neitt og klárlega nýtist þér.PS.. og halda því fram að engin hagnaður
hafi verið af plötum okkar er í besta falli snúningur við höfum enga endurskoðendur
enga lögfræðinga vissum ekki neitt heldur tókum því sem sagt var einfaldlega
hefði átt að sjá til þess að það væri lögfræðingur okkar megin þegar
samningar voru gerðir. ég kom til þín seinna meir og í krafti þess hvað ég
seldi mikið af plötum gerðum við samning sem var ásættanlegur fyrir mig það er
rétt en það var seinna ég er að tala um samninga sem voru gerðir í byrjun og
fer ekki af því þeir voru ömurlegir.
Stefnandi svarar þá:
Jæja,
og svo komstu aftur nokkrum árum síðar og baðst mig um að gera samning við
þig. Þú ert greinilega alveg búinn að afbaka það sem raunverulega átti sér
stað í fórnarlambsþránni sem heltekur þig.
Þessu svarar stefndi, Ásbjörn, með svokölluðu broskallstákni en segir
svo jafnframt:
læt
hér lokið þessu sprikli en þú mát opinbera samninga þína við utangarðs menn og
Ego okkur öllum til gleði og kátinu samningar sem við gerðum í kringum sögur af
landi voru ásættanlegir en mér sínist af viðbrögðum þínum að þú sért orðin
fórnarlamb góðar stundir og annað ber engan kala til þín
Stefnandi svarar:
Bubbi,
þetta væl þitt er bara kjaftæði. Annars er ég bara góður. Hef ekki gert neitt á
nokkurs hlut í dag. Ég fyrirgef þér þetta ábyrgðarlausa tal, veit að þú ert
hvatvís og er þakklátur fyrir það góða sem við gerðum saman.
Stefndi, Ásbjörn svarar þá:
þú
mátt auðvita taka þetta sem þig lystir en samningar voru ömurlegir og það er
staðreynd sem engin hleypur frá þetta er ekki hvatvísi að sega samningar voru
ömurlegir. Já við gerðum líka fína hluti saman mikið rétt.
Stefnandi svarar að lokum:
Staðreynd er ekki huglægt mat eða fullyrðing út í
loftið.
Þrátt
fyrir að báðir lýsi því yfir í þessum skrifum á Facebook að samstarfið hafi
verið gott og þeir eigi góðs að minnast tók þó hvorugur upp símann og hringdi í
hinn til þess að draga þessar samræður af vefnum og finna flöt á sáttum. Þess
í stað hentu fréttamiðlar samskiptin á lofti og birtu um þau greinar.
Sama
dag og stefnandi og stefndi ræddu þannig saman á Facebook, 14. mars 2016,
birtist grein á vefmiðlinum dv.is undir yfirskriftinni „Bubbi og Steinar Berg
í hár saman: Sakar Bubba um að reyna sverta mannorð sitt.“ Þar kom fram að
stefnandi, sem væri fyrrverandi útgefandi stefnda, Ásbjörns, og hljómsveitarinnar
Egó, sakaði hinn fyrrnefnda um að gera tilraun til að sverta mannorð sitt.
Einnig var greint frá því að harðar ásakanir hefðu gengið á milli þeirra þá um
daginn og framangreind samskipti rakin í stuttu máli. Þá birtist frétt á vefmiðlinum
pressan.is sama dag undir fyrirsögninni: „Bubbi og Steinar Berg í harðri
deilu: „Þú ert einfaldlega að reyna að sverta mig og mitt mannorð með
órökstuddum dylgjum.““ Í þeirri grein var rakið að harðar ásakanir gengju á
milli stefnda, Ásbjörns, og fyrrverandi útgefanda hans, Steinars Berg, í
kjölfar sýningar þáttarins Popp- og rokksaga Íslands í sjónvarpinu. Stefnandi
sakaði stefnda, Ásbjörn, um að reyna að sverta mannorð sitt en í þættinum
hefði hann sagt að útgáfufyrirtækið Steinar hf. hefði grætt óeðlilega mikið
á sínum tíma á plötum hljómsveitarinnar Egó, sem stefndi hefði stofnað snemma
á níunda áratugnum, og aðrir hljómsveitarmeðlimir borið lítið úr býtum. Jafnframt
voru áðurgreind samskipti aðila rakin í grófum dráttum.
Daginn
eftir, 15. mars 2016, birtist frétt á vefmiðlinum Pressan.is undir fyrirsögninni
„Deilur Steinars Berg og Bubba halda áfram: Heilaskemmdur af dópneyslu og
minnið gloppótt.“ Þar kom fram að daginn áður hefði verið greint frá því að
deilur væru risnar milli stefnanda og stefnda, Ásbjörns, vegna ummæla hans í
þættinum Popp- og rokksaga Íslands, sem hefði verið á dagskrá sjónvarpsins
undanfarin sunnudagskvöld. Þar hefði Ásbjörn sagt að hann og meðlimir í
hljómsveitum hans hefðu borið skarðan hlut frá borði í útgáfusamningum snemma
á [níunda]
áratugnum. Þeir hefðu verið ungir og reynslulausir. Þessu hefði stefnandi andmælt
kröftuglega og sagt að lítill hagnaður hefði verið af plötunum og tap á þeirri
þriðju. Þá hefði hann einnig sagt að stefndi, Ásbjörn, hefði átt mesta sök á
því að hljómsveitin Egó hefði lagt upp laupana sem og að síðasta plata
hljómsveitarinnar hefði skilað tapi. Stefnandi hefði skrifaði þetta á
Facebook-síðu sína og þar hefði Ásbjörn ítrekað í ummælakerfi hans, að það sem
hann hefði sagt í sjónvarpsþættinum, þ.e. að útgáfusamningarnir hefðu verið
ömurlegir og stefnandi hefði verið í yfirburðarstöðu gagnvart honum sem hann
hefði nýtt. Því næst var vikið að færslum aðila á Facebook sem birtust 15.
mars 2016 og þær raktar orðrétt. Færsla stefnanda hljóðaði svo:
Árið er 1982. Fyrsta plata Bubba [...] Ísbjarnarblús hafði komið út nokkru áður og vakið
mikla athygli en ekki selst vel. Hann bað mig um að taka yfir útgáfuréttinn og
endurútgefa. Plágan hafði komið út árið áður, selst illa og skilað verulegu
tapi. Bubbi er vikulegur gestur hjá Steinum hf. í Fosshálsinum, mætir í leigubíl
eftir að hafa fengið vilyrði um að fá pening. Hann heimsækir mig líka heim
sömu erinda eða biðja um aðra greiða. Fær gítarinn minn lánaðann og skilar
honum svo brotnum (liggur enn óbættur hjá garði). Útgáfa íslenskra platna er
áhættusöm það vitum við báðir. Til að koma plötu út þarf 5-7 milljónir á
núvirði og til að ná þeim kostnaði tilbaka þarf að selja 3000-4000 plötur og
kassettur. Í viðræðum vegna útgáfu Egó kemur upp sú hugmynd að bandið fái
borgaða lága en stighækkandi prósentu frá fyrsta eintaki. Allir aðrir samningar
gerðu ráð fyrir að listamaður fengi ekkert borgað fyrr en eftir að útgáfukostnaður
næðist. Algengast var að hann næðist ekki. Að greiða ágóðahlut frá fyrsta
eintaki þýddi aukna áhættu fyrir mig sem útgefanda og smá tekjuöryggi fyrir
Egó. Um þetta var samið. Breyttir tímar seldist í rúmum 5000 eintökum en Í
mynd rúmum 4000. Útgáfukostnaður náðist en enginn varð ríkur. Ári síðar kom
svo þriðja og síðasta plata Egó út og þar með fór hagnaðurinn.
Árið er 1983. Ég er farinn til Englands
með Mezzoforte. Bubbi er í ójafnvægi og lendir í deilum við samstarfsmenn sína
heima, sitt band og mitt fyrirtæki. Upp úr slitnar og hann fer í rússferð til
Ameríku. Ég kem heim 1986 og skömmu síðar mætir Bubbi. Hann hafði reynt nokkra
útgefendur, Safari, Grammið og Geisla. Allir fóru á hausinn. Hann biður mig um
að gefa sig út. Sögur af landi lítur dagsins ljós.
Árið er 2016. Bubbi Morthens heldur því fram að ég
hafi neytt aflsmunar árið 1982 og neytt sig í skítadíl sem ekki skilaði honum
og bandinu neinu en gerði mig ríkan. Hann notar orð eins og staðreynd og
sannleikur ítrekað í málflutningi sínum. Þetta er eins og hann kýs að túlka
gamlan raunveruleika. Það hentar honum núna. Hefur samt lýst því yfir að hann
sé heilaskemmdur af dópneyslu og minnið gloppótt. Hann hefur aldrei hikað við
að fara á eftir fólki til að upphefja sjálfan sig og kann ekki að biðjast
afsökunar nema í hálfkæringi.
Stefndi, Ásbjörn, svaraði færslu stefnanda þannig:
Hvernig nennir þu þessu steinar berg þú getur sagt það
sem þer hentar en það breitir þvi ekki samningar voru ömurlegir fyrir
hljómsveitir og þu er komin útí eithvað sem sæmir þer ekki staðreindin er þu
gerðir ekki góða samninga við okkur og eg bíst við að það pirri þig þessi
furðulega upptalning þín bretir öngu um það og kemur ekki þessi máli við sem
er samningar við utangarðsmenn og ego samningar voru ekki góðir þú getur vitnað
í hitt og þetta í tveggja mann tal kallað mig það sem þú vilt en niður staðn er
þú græddir miljónir á að hafa mig og salan þín á katloganum til jóns ólfassonar
segir nú alt um það hvessu verðmætur eg var þer niðurstaðan er og verður samningar þínir við ego og utangarðsmenn
voru gerðir af fyrirtæki með yfirburðar þekkingu á öllum hlutum meðan við
vorum með því miður enga yfir sýn a neinu og og algerlega blautir á bakvið
eyrun þú nýttir þer það ja við skrifuðum undir hvað ég gerði eða hversu
laskaður ég var sem virkur fíkill og þurftir pening á að halda og bað um fyrirframgreiðslu
breytir ekki þessari staðreynd ég bíst við þú hefðir ekki áhuga á að vitnað
væri um ýmsa hluti í lífi þínu á þessum tíma sem koma þessu máli engan vegin
við , samskipti okkur á öðrum vetfangi koma ekki þessu máli við sem er enn og
aftur ekki góðir samningar. ísbjarnblús seldi vel og ég fékk helling pening
fyrir hana.og allar þessar plötur sem þú hefur tjáð þig um er enn að seljast og
hafa gert í gegnum árin.
Í
kjölfar færslna stefnanda og stefnda, Ásbjörns, á Facebook dagana 14. og 15.
mars 2016 og raktar hafa verið, leitaði stefnandi til lögmanns. Hann sendi
stefnda, Ríkisútvarpinu ohf., kröfubréf 16. júlí 2016. Þar var þess meðal
annars krafist að framangreind ummæli í kröfulið 1.a yrðu klippt út úr 7.
þætti af Popp- og rokksögu Íslands. Jafnframt var farið fram á að ummælin kæmu
ekki frekar fyrir í sýningum þáttanna hvort sem það væri í endursýningu á
Ríkisútvarpinu, í sarpinum, DVD-útgáfu eða á annan hátt, auk þess sem krafist
var miskabóta og lögmannskostnaðar.
Stefndi,
Ríkisútvarpið, svaraði stefnanda með svohljóðandi bréfi 26. júlí 2016:
Ríkisútvarpið ohf. hafnar
málatilbúnaði umbj. þíns í heild sinni, þ.m.t. kröfum og röksemdum sem fram
koma í erindi þínu. Rétt er og að tiltaka að hvorki hefur komið til tals að
selja þáttinn á DVD-diskum né gera hann aðgengilegan almenningi á netinu.
Stefnandi
sendi fjölmiðlum yfirlýsingu 17. ágúst 2016 þess efnis að hann hygðist höfða
mál gegn stefndu, Ásbirni og Ríkisútvarpinu ohf., vegna þeirra ummæla sem féllu
í sjónvarpsþættinum. Fréttir um málið voru birtar í helstu vefmiðlum landsins,
meðal annars á hringbraut.is, visir.is, og mbl.is. Í frétt á visir.is sama dag
sem bar fyrirsögnina „Bubbi svarar Steinari fullum hálsi: Þetta eru hans ær og
kýr“ kom fram að stefnandi hefði tekið saman upplýsingar og gögn tengd málinu
og birt þau á heimasíðunni „sannleikurmalsins.com“. Þá var stefndi, Ásbjörn,
inntur eftir viðbrögðum sínum við tilkynningu stefnanda um málshöfðun. Hann
sagði stefnanda hafa staðið í málaferlum við ýmsa aðila undanfarin ár og
þetta væru „hans ær og kýr“. Þá kvaðst stefndi, Ásbjörn, standa við ummælin og
sagði jafnframt að í upphafi ferils síns hefði stefnandi nýtt sér það að hann
væri ekki hæfur til að skilja eða gera samninga. Það hafi ekki verið fyrr en
mörgum árum seinna sem stefndi, Ásbjörn, hefði gert samninga sem voru þannig
að báðir aðilar fengju eitthvað fyrir sinn snúð. Þá kvaðst hann ekki hafa
skoðað fyrrnefnda heimasíðu og bætti að lokum við þeim ummælum sem krafist er
ómerkingar á í kröfulið 5.a:
Eitt er alveg á hreinu, Steinar Berg
græddi á mér og græddi vel á mér. Í upphafi ferilsins var ég dópaður frá
morgni til kvölds. Ég var aldrei með lögfræðinga mér við hlið. Hann nýtti sér
bágt ástand mitt, hann var með lögfræðinga og fagfólk sín megin en ég var bara
einn hinum megin við borðið og hann bara nýtti sér það. Ég er ekki að segja að
hann sé vondur maður en hann nýtti sér þetta allt.
Sambærileg
frétt birtist á vefmiðlinum mbl.is sama dag, 17. ágúst 2016, undir yfirskriftinni
„Vill engan skítablett á ferlinum“ Þar kom fram að stefnandi væri stoltur af
framlagi sínu til íslenskrar tónlistarsögu og vildi ekki hafa skítablett á
ferlinum sem einhver annar hefði klínt á hann. Í fréttinni var stefndi,
Ásbjörn, jafnframt inntur eftir viðbrögðum sínum við tilkynningu stefnanda um
málshöfðun. Þar kvað hann þetta ekki koma sér óvart en stefnandi hafi verið í
málaferlum „á fullu“ undanfarin ár og þetta virtist vera honum hugleikið. Þá
kvaðst hann ekki ætla að draga ummæli sín til baka á nokkurn hátt. Stefnandi
hefði „haft fínt upp úr því að gefa út mig eða Egóið“, eins og hann kemst að
orði, og þeir hafi lítinn sem engan pening fengið frá honum. Þá hefði stefnandi
haft lögfræðinga sér við hlið í öllum samningum sem hann hefði gert við þá en
þeir ekki og stefndi sjálfur aldrei. Fyrir utan það hefði hann ekki verið fær
eða dómbær til að skrifa undir neitt á þessum árum „þannig séð“. Þá bætti hann
við að endingu þeim ummælum sem krafist er ómerkingar á í kröfulið 4.a:
Hann nýtti sér bágt ástand mitt. Ég var
ekki betur á mig kominn á þessum árum en þetta. Ég var dópaður frá morgni til
kvölds, meira eða minna.
Eftir
að ofangreind ummæli féllu í vefmiðlum 17. ágúst 2016 höfðaði stefnandi
málið, eins og fyrr greinir, og þingfesti það 29. september 2016.
Ríkisútvarpið
endursýndi 7. þátt þáttaraðarinnar Popp- og rokksaga Íslands 24. ágúst 2016 með
þeim ummælum sem stefnandi krefst ómerkingar á í fyrsta kröfulið.
Málsástæður og lagarök
stefnanda fyrir kröfum á hendur stefnda, Ásbirni
Stefnandi byggir á
því að ummæli stefnda, Ásbjörns, bæði í 7. þætti Popp- og rokksögu Íslands,
svo og þau sem hann lét í kjölfarið falla á Facebook og á fréttaveitum
netmiðla um stefnanda, séu ósönn og feli í sér ólögmæta og refsiverða
aðdróttun í skilningi 235. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Stefnandi
byggir jafnframt á því að ummælin hafi verið látin falla gegn betri vitund
stefnda í skilningi 236. gr. sömu laga og því alvarlegri fyrir vikið.
Stefnandi hafi því orðið að þola af hendi stefnda, Ásbjörns, ólögmæta meingerð
gegn persónu sinni og æru og hann eigi rétt til miskabóta samkvæmt b-lið 1.
mgr. 26. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, sbr. 13. gr. laga nr. 37/1999. Af
þessum sökum beri einnig að dæma tilgreind ummæli ómerk, sbr. 241. gr.
almennra hegningarlaga og refsa stefnda Ásbirni fyrir þau, sbr. 235. gr. og
236. gr. sömu laga.
Í
ummælum stefnda, Ásbjörns, í sjónvarpsþættinum og ummælum hans til áréttingar
þeim á Facebook og fréttavefjum hafi hann brigslað stefnanda að ófyrirsynju
um siðferðislega vansæmandi og jafnvel refsiverða háttsemi. Í þessum ummælum
hafi falist aðdróttanir um að stefnandi hefði ekki einungis hagnýtt sér meinta
fákunnáttu eða reynsluleysi stefnda, Ásbjörns, og meinta yfirburðastöðu sína
sér til ávinnings, heldur og ætlað bágt andlegt ástand hans vegna fíkniefnaneyslu
í því skyni að hlunnfara hann í viðskiptum í ágóðaskyni fyrir sjálfan sig. Slík
ummæli, sem séu algerlega ósönn, séu fallin til þess að valda stefnanda álitshnekki
og skaða orðspor hans sem persónu og sem athafnamanns. Stefnandi reki
tónlistartengda ferðaþjónustu að Fossatúni í Borgarfirði þar sem útgáfuferill
hans sé eitt helsta aðdráttaraflið. Aðdróttanir af þessu tagi séu fallnar
til þess að skaða viðskiptavild hans og orðspor.
Í
framangreindum sjónvarpsþætti hafi stefndi látið falla orð meðal annars um viðskipti
sín við stefnanda sem útgefanda hljómsveitanna Utangarðsmanna og Egó sem
tilgreind séu í lið 1.a í dómkröfum. Stefnandi haldi því fram, eins og greini í
lýsingu atvika, að þessi staðhæfing stefnda í þættinum sé alröng. Hið rétta sé
að útgáfufélag stefnanda hafi tapað verulega á viðskiptum sínum við stefnda
við þessa plötuútgáfu. Þá sé ótalið það tap sem hann hafi setið uppi með vegna
ábyrgðar og útgáfu á plötu Utangarðsmanna. Stefnandi hafi því ekki „mokgrætt“
á stefnda eða félögum hans eins og hann staðhæfi ranglega, heldur tapað miklu
fé. Þá hafi stefndi og félagar hans fengið fyrirframgreiðslu við útgáfu
þriðju hljómplötu EGÓ, auk meirihluta af greiðslu höfundarlauna til laga- og
textahöfunda, sem að mestu hafi gengið til stefnda Ásbjörns. Staðhæfingar stefnda
um að stefnandi hafi „mokgrætt“ á stefnda eða að hann og aðrir meðlimir
hljómsveitanna hafi ekki haft „tíkall uppúr þessu“ eða „skítapening“, þ.e.
viðskiptum við útgáfufélag stefnanda, séu ósannar, alrangar og settar fram
gegn betri vitund.
Hafi
einhver vafi leikið á því hver tilgangur stefnda með þessum ummælum í sjónvarpsþættinum
hafi verið, hafi þeim vafa verið eytt þegar hann tjáði sig nánar við stefnanda
um ummælin á samfélagsmiðlinum Facebook eftir sýningu þáttarins. Þau ummæli
hafi verið höfð eftir honum á ýmsum fréttasíðum. Þar hafi stefndi ítrekað sagt
að útgáfusamningar hans og Steina hf. hafi verið „ömurlegir“ þar sem stefnandi
hafi nýtt sér reynsluleysi, fákunnáttu og bágborið ástand stefnda til að koma á
samningi sem hafi verið stefnanda óeðlilega hagstæður á kostnað stefnda og annarra
meðlima í hljómsveitum hans. Með þeim ummælum á Facebook sem séu tilgreind í
dómkröfum stefnanda, liðum 2.a-c og tölulið 3.a, hafi stefndi dróttað að því
að stefnandi hafi gerst sekur um misneytingu, nýtt sér meinta fákunnáttu og
reynsluleysi hans og yfirburðastöðu sína til þess að hafa af stefnda eðlilega
fjárhagslega hlutdeild í ávinningi af tónlist hans, sem Steinar hf. hafi
gefið út.
Ummæli,
sem hafi verið höfð eftir stefnda á vefsíðunum mbl.is og visir.is, tilgreind í
liðum 4.a og 5.a í dómkröfu, hafi falið í sér alvarlegar aðdróttanir um refsiverða
og/eða ólöglega misneytingu stefnanda á stefnda vegna fíkniefnaneyslu hins
síðarnefnda. Þar hafi stefndi haldið því fram, blákalt, að stefnandi hafi
nýtt sér bjargarleysi hins fyrrnefnda undir áhrifum eiturlyfja til þess að
hafa af honum fé í viðskiptum. Að mati stefnanda sé alrangt að hann hafi verið
í nokkurri yfirburðastöðu við samningsgerð við stefnda. Stefnandi sé
hvorki menntaður á sviði viðskipta né lögfræði og hafi ekki notið aðstoðar
slíkra sérfræðinga við samningsgerðina. Samningar hafi verið gerðir að
frumkvæði stefnda, í fullri samvinnu við hljómsveitarmeðlimi og tekið hafi
verið tillit til krafna þeirra. Meðlimir Utangarðsmanna hafi lagt áherslu á að
fá háan ágóðahlut af sölutekjum platna sinna og meðlimir EGÓ að fá tryggingu
fyrir væntanlegri vinnu, með því að fá ágóðahlut greiddan fyrirfram. Stefnandi
hafi orðið við óskum beggja hljómsveitanna. Hann kannist hvorki við að stefndi
hafi verið undir áhrifum fíkniefna þegar téðir samningar voru gerðir né að
stefnandi hafi yfirhöfuð átt nokkur samskipti við stefnda er hinn síðarnefndi
var undir áhrifum vímuefna. Því sé algjörlega tilhæfulaus sú staðhæfing
stefnda að stefnandi hafi hagnýtt sér bágt ástand hans vegna fíkniefnaneyslu.
Í
misneytingarákvæði 253. gr. almennra hegningarlaga teljist það að nýta sér bágindi
annars manns í auðgunarskyni vera ein verknaðaraðferð ákvæðisins og því fari
ekki á milli mála að með þessum ummælum sínum hafi stefndi dróttað að því að
stefnandi hafi brotið gegn honum á refsiverðan hátt. Í III. kafla laga um
samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, nr. 7/1936, séu ákvæði sem mæli
fyrir um að samningar sem séu knúðir fram við tilteknar aðstæður og af
ásetningi skuli vera ógildir fyrir þann aðila er á hafi verið hallað. Þetta
eigi við um samninga sem séu fengir með svikum eða því að maður hafi notað sér
bágindi annars manns, einfeldni hans, fákunnáttu eða léttúð eða það, að hann
hafi verið honum háður, til þess að afla sér hagsmuna eða áskilja sér þá,
þannig að bersýnilegur mismunur sé á hagsmunum þessum og endurgjaldi því er
fyrir þá hafi komið eða skyldi koma, eða hagsmunir þessir skyldu veittir án
endurgjalds. Að mati stefnanda felist í aðdróttun stefnda að útgáfusamningar
þeir sem ummæli hins fyrrnefnda vísi til hafi í reynd verið ógildanlegir
sökum þess hvernig þeir hafi verið komnir til, fyrir háttsemi stefnanda, sem
falli undir III. kafla laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ólögmæta
löggerninga.
Stefnandi
telur að í ummælum stefnda hafi ekki falist gildisdómur um stefnanda. Þau hafi
ekki verið sett fram af tilefni sem stefnandi hafi gefið eða sem innlegg í
opinberri samfélagsumræðu um málefni sem varði almenning. Ummælin hafi verið
sett fram að tilefnislausu. Í þeim felist staðhæfingar um siðferðislega vansæmandi
og jafnvel refsiverða háttsemi stefnanda í viðskiptum við stefnda sem séu beinlínis
rangar og ósannar. Þá séu téð ummæli stefnda á skjön við jákvæð ummæli hans um
stefnanda í fjölmiðlum, sem hafi til dæmis birst í Vikunni árið 1980:
En Steinar
hefur reynst okkur frábærlega vel. Hann hefur hjálpað okkur í ýmsum
persónulegum málum, bara útaf almennilegheitum. Hann hefur verið með ólíkindum
almennilegur við okkur og það er ekki til að hafa gullkálfana góða, maðurinn er
bara svona vel innrættur.
Á fréttavefnum visir.is, 18. ágúst
2016, hafi eftirfarandi verið haft eftir Danny Pollock, fyrrum gítarleikara
Utangarðsmanna um viðskipti hljómsveitarinnar og stefnanda:
Já, ég þekkti
hann mjög vel og hef ekkert slæmt um hann að segja [...] Hann hjálpaði okkur
mikið á sínum tíma og lagði til peninga fyrir bandið og svona.
Ummæli
stefnda um viðskipti sín við stefnanda fái því hvorki stoð í fyrrgreindri samtímayfirlýsingu
stefnda um viðskipti hans og stefnanda né í lýsingu samstarfsmannsins Danny
Pollocks um viðskipti Utangarðsmanna við stefnanda.
Stefnandi
telur að í ljósi atvika verði vart annað séð en að tilgangur stefnda með
ummælum sínum hafi verið að sverta mannorð stefnanda og bera vísvitandi út
rangar staðhæfingar um viðskipti stefnda við hann í tengslum við útgáfu Steina
hf. á tónlist stefnda og félaga hans undir merkjum Utangarðsmanna og EGÓ.
Þessi ummæli hafi verið meiðandi fyrir stefnanda, enda tilefnislaus,
tilhæfulaus og óviðurkvæmileg. Ummælin hafi ekkert erindi átt til almennings og
stefnandi eigi ekki að þurfa að sitja undir aðdróttunum um siðferðislega
ámælisverða viðskiptahætti og þaðan af síður að þær séu settar fram í opinberri
umfjöllun um sögu íslenskrar popp- og rokktónlistar þar sem hann hafi leikið
stórt hlutverk sem útgefandi um áratugaskeið. Þá eigi stefnandi heldur ekki að
þurfa að sæta því að aðdróttunum stefnda í hans garð sé miðlað af stefnda, Ríkisútvarpinu,
sem sé rekið í þágu almennings, og enn síður að sitja undir síendurteknum
aðdróttunum stefnda á netmiðlum.
Með
framangreindum ummælum sínum hafi stefndi farið út fyrir mörk tjáningarfrelsis
síns. Hafa beri í huga að stefnandi sé ekki opinber persóna. Það sé stefndi
hins vegar og verði því að beita strangara sakarmati, enda megi ætla að eftir
orðum hans sé tekið í fjölmiðlum og samfélagsumræðu og að þau móti skoðanir
fólks í garð stefnanda. Í ljósi framangreinds telur stefnandi vafalaust að
stefndi teljist með hinum tilvitnuðu ærumeiðandi ummælum í garð stefnanda hafa
brotið gegn æru hans og persónu og því bakað sér refsingu samkvæmt 235. gr. og
236. gr. almennra hegningarlaga. Að mati stefnanda beri því að dæma ummælin
dauð og ómerk samkvæmt 1. mgr. 241. gr. laganna. Ljóst sé að stefndi hafi látið
ummælin falla gegn betri vitund og beri hann því refsiábyrgð á þeim á
grundvelli 1. mgr. 236. gr. sömu laga.
Málsástæður og lagarök
stefnanda fyrir kröfum á hendur Ríkisútvarpinu ohf.
Stefnandi byggir á
því að stefndi Ríkisútvarpið beri ábyrgð á birtingu ummæla stefnda, Ásbjörns,
um stefnanda í þættinum Popp- og rokksaga Íslands, sem tilgreind séu í kröfulið
1.a í dómkröfum stefnanda, ásamt Ásbirni sjálfum.
Í lögum um
Ríkisútvarpið ohf., fjölmiðil í almannaþágu, nr. 23/2013, segi meðal annars um
starfshætti þess í 1., 2., 3. og 4. tölulið 4. mgr. 3. gr.:
Í
starfsháttum sínum skal Ríkisútvarpið:
1.
Vera
til fyrirmyndar um gæði og fagleg vinnubrögð.
2.
Ábyrgjast
að sanngirni og hlutlægni sé gætt í frásögn, túlkun og dagskrárgerð, leitað
sé upplýsinga frá báðum eða öllum aðilum og sjónarmið þeirra kynnt sem jafnast.
3.
Sannreyna
að heimildir séu réttar og að sanngirni sé gætt í framsetningu og efnistökum.
4.
Virða
friðhelgi einkalífsins í fréttum og dagskrárefni nema lýðræðishlutverk
Ríkisútvarpsins og upplýsingaréttur almennings krefjist annars.
Stefndi,
Ríkisútvarpið, hafi keypt dreifingarrétt að þættinum Popp- og rokksaga Íslands
af Markel ehf. og auk þess verið meðframleiðandi þáttanna. Stefnda hafi því
verið skylt að bera téð ummæli stefnda, Ásbjörns, í þættinum undir stefnanda og
gefa honum kost á að bregðast við þeim þannig að sanngirni væri gætt í
efnistökum eins og mælt sé fyrir um í 2. og 3. tölulið 4. mgr. 3. gr. laga um
Ríkisútvarpið, sbr. og 3. mgr. 1. gr. siðareglna þess. Það hafi stefndi ekki
gert og því brotið gegn framangreindum ákvæðum laga um Ríkisútvarpið.
Í
36. gr. laga um fjölmiðla, nr. 38/2011, sé meðal annars tekið fram að:
Aðili sem telur að lögmætir
hagsmunir sínir, einkum æra eða orðspor, hafi beðið tjón af því að rangt hafi
verið farið með staðreyndir í fjölmiðli hefur rétt til andsvara í viðkomandi
miðli eða til annarra jafngildra úrræða. Andsvör skulu birt eða þeim miðlað
þegar eftir að rök hafa verið færð fyrir beiðni þar um. Birta skal andsvör
óháð formi fjölmiðils þannig að eftir verði tekið. Fjölmiðlaveitu er óheimilt
að óska eftir greiðslu fyrir birtingu eða miðlun andsvars.
Eftir
að stefndi Ríkisútvarpið hafi fengið bréf lögmanns stefnanda, dagsett 19. júlí
2016, hafi þeim fyrrnefnda verið skylt, samkvæmt framangreindu ákvæði laga um
fjölmiðla, að gefa stefnanda kost á svara aðdróttunum stefnda, Ásbjörns, í
þættinum, yrði ekki fallist á að klippa ummælin úr honum. Að mati stefnanda
verði að skilja 36. gr. laganna svo, sbr. ummæli í greinargerð með frumvarpi
til laganna, að andsvar skuli koma fram á sama vettvangi og þau ummæli sem
andsvarið eigi við, standi til að dreifa ummælunum frekar. Því hafi stefnda
borið, eftir að hann hafnaði þeirri kröfu stefnanda að ummæli stefnda,
Ásbjörns, yrðu klippt út, að gefa stefnanda kost á að tjá sig um þau og birta
í þættinum þegar hann var endursýndur 24. ágúst sl. Það hafi stefndi ekki gert
og því brotið gegn skyldum sínum samkvæmt 36. gr. laga um fjölmiðla.
Í
1. mgr. 50. gr. laga um fjölmiðla segi að brjóti hljóð- eða myndmiðlunarefni
í bága við lög, fari um refsi- og fébótaábyrgð sem hér segi:
a.
Einstaklingur sem tjáir sig í eigin nafni, flytur eða miðlar efni sem hann
hefur sjálfur [...] eða flytur efni samið af öðrum samkvæmt eigin ákvörðun ber
á því ábyrgð sé hann heimilisfastur hér á landi eða lúti íslenskri lögsögu á
öðrum grundvelli.
b. Kaupandi hljóð- og
myndsendingar í viðskiptaskyni, hvort heldur sem um einstakling eða lögaðila
er að ræða, ber ábyrgð á efni hennar sé hann heimilisfastur hér á landi eða
lúti íslenskri lögsögu á öðrum grundvelli.
Stefndi
falli undir b-lið 50. gr. laga um fjölmiðla og beri því ábyrgð á birtingu
ummæla stefnda, Ásbjörns.
Að
kröfu stefnanda hafi stefnda borið að taka hin tilvitnuðu ummæli stefnda,
Ásbjörns, út úr 7. þætti þáttaraðarinnar, enda hafi stefnda þá verið kunnugt að
í ummælunum fælist aðdróttun og meingerð gegn æru og persónu stefnanda. Með
því að neita að fallast á þá kröfu stefnanda og endursýna þáttinn þess í stað
með ummælunum teljist stefndi af ásetningi hafa staðið að opinberri birtingu
hinna refsiverðu ummæla stefnda, Ásbjörns, í garð stefnanda. Stefndi hafi því
með þeirri háttsemi brotið gegn tilvitnuðum ákvæðum laga um fjölmiðla um ábyrgð
á sjónvarpsefni.
Í
2. mgr. 50. gr. laganna sé tekið fram að fjölmiðlaveita beri ábyrgð á greiðslu stjórnvaldssekta, fésekta
og skaðabóta sem starfsmanni hennar kunni að vera gert að greiða samkvæmt
þessari grein. Af því leiði að stefndi beri ábyrgð á greiðslu miskabóta til
stefnanda.
Með
þeirri viðurkenningarkröfu sem stefnandi geri á hendur stefnda leitist hann
við að koma í veg fyrir að hin ærumeiðandi ummæli, sem hafi birst í þættinum,
hljóti frekari opinbera dreifingu. Stefnandi hafi sérstaka lögvarða hagsmuni af
því að sú krafa nái fram að ganga. Algengt sé að sjónvarpsþættir séu
endursýndir, gefnir út á DVD-diskum og dreift í hlaðvarpi svo sem í svonefndum
Sarpi sem stefndi starfræki á vefsíðu sinni. Með viðurkenningarkröfu sinni
hyggist stefnandi koma í veg fyrir að hinum ærumeiðandi ummælum sé áfram dreift
með þeim leiðum.
Sú
krafa að stefnda verði gert, að viðlögðum dagsektum, að gera grein fyrir
forsendum og dómsorði í máli þessu í dagskrá sinni þegar dómur falli, byggist
á 59. gr. fjölmiðlalaga sem hljóði svo:
Birting dóms.
Nú er
fjölmiðlaveitu eða öðrum þeim sem ábyrgð ber á efni samkvæmt lögum þessum dæmd
refsing, ummæli ómerkt eða fébætur dæmdar og má þá ákveða í dómi að viðlögðum
dagsektum, eftir kröfu þess sem misgert er við, að forsendur og dómsorð skuli
birt þegar um ritmiðil er að ræða eða grein gerð fyrir þeim í dagskrá þegar um
hljóð- eða myndmiðil er að ræða.
Þegar um
ritmiðil er að ræða skal birta dómshlutann með sama hætti og annað efni
viðkomandi miðils og á þeim stað að eftir verði tekið og þegar um hljóð- eða
myndmiðil er að ræða skal grein gerð fyrir honum á þeim tíma þegar hlustun eða
áhorf er mest.
Stefnandi byggir
kröfu sína um miskabætur á hendur báðum stefndu á b-lið 1. mgr. 26. gr.
skaðabótalaga, nr. 50/1993. Miskabótakrafan á hendur stefnda, Ásbirni, byggist
á því að hann hafi vegið alvarlega að æru stefnanda með því að saka hann um að
hafa nýtt sér reynsluleysi, fákunnáttu og bágindi hins fyrrnefnda sökum fíkniefnaneyslu
til þess að hafa af honum fé í viðskiptum. Miskabótakrafan taki bæði mið af
þeim álitshnekki og hugarangri sem ummælin hafi valdið stefnanda svo og því að
þau hafi fengið víðtæka opinbera dreifingu og séu til þess fallin að skaða viðskiptahagsmuni
stefnanda.
Miskabótakrafan
á hendur stefnda Ríkisútvarpinu ohf., byggist í fyrsta lagi á því að með því að
birta ummælin sem séu tilgreind í kröfulið 1.a í dómkröfum stefnanda, í fyrsta
lagi án þess að kanna sannleiksgildi þeirra og birta þau að nýju eftir að stefnandi
hafi krafist þess að þau yrðu tekin út úr viðkomandi þætti, og í öðru lagi án
þess að gefa honum kost á andsvörum við endursýningu þáttarins, hafi stefndi
stuðlað að opinberri dreifingu hinna ærumeiðandi ummæla af ásetningi.
Vegna
kröfu um kostnað við birtingu dóms vísar stefnandi til 2. mgr. 241. gr.
almennra hegningarlaga en á grundvelli hennar beri stefndu ennfremur að greiða
stefnanda hæfilega fjárhæð til þess að standa straum af birtingu dómsins í
víðlesnu dagblaði, enda sé það stefnanda nauðsynlegt til að rétta hlut sinn og
koma sannleikanum á framfæri.
Málsástæður og lagarök stefnda
Ásbjörns
Stefndi,
Ásbjörn, andmælir öllum kröfum og málsástæðum stefnanda. Í fyrsta lagi beri að
sýkna hann af kröfum sem lúti að ummælum í 1. kröfulið sökum aðildarskorts. Í
þeim ummælum sé ekki vísað til stefnanda heldur einungis „útgefandans.“ Stefnandi
hafi ekki verið útgefandi Egó og reyndar ekki heldur Utangarðsmanna, heldur
Steinar hf. Stefndi hafi ekki verið að vísa til stefnanda. Því beri að sýkna hann af 1. kröfulið vegna aðildarskorts
stefnanda og af kröfu í 6. lið að því marki sem hún vísi í 1. kröfulið.
Jafnframt beri að sýkna hann af kröfu í 7. lið þar sem sú krafa sé ekki sundurgreind
eftir því hver ummælin séu og hið sama eigi við um kröfu í 11. lið.
Í
öðru lagi byggist sýknukrafa stefnda fyrst og fremst á því að með ummælum sínum
hafi stefndi ekki farið út yfir mörk tjáningarfrelsis síns, en allar takmarkanir
á því beri að skýra þröngt. Í ummælum hans hafi þannig hvorki falist refsiverð
aðdróttun, né aðdróttun gegn betri vitund, sbr. 235. gr. og 236. gr. almennra
hegningarlaga, nr. 19/1940, heldur gildisdómar þar sem stefndi hafi lagt mat
sitt á staðreyndir sem hann taldi vera fyrir hendi. Það sé augljóst af allri
orðnotkun í þeim ummælum sem stefnt sé vegna, þar með talið ummælunum í 1.
kröfulið, enda komi þar fyrir orðin „mokgræða“, „tíkall“ og „skítapeningur“.
Stefndi
mótmælir því að í ummælum á samskiptamiðlinum Facebook, sbr. 2. og 3.
kröfulið, hafi hann meðal annars dróttað að því að stefnandi hefði gerst sekur
um misneytingu og sviksamlega háttsemi. Staðreyndin sé sú að fyrirtækið
Steinar hf. hafi verið í yfirburðastöðu gagnvart stefnda, enda hafi það verið
sérhæft fyrirtæki á meðan stefndi og félagar hans hafi verið tiltölulega ungir
og reynslulausir. Samningarnir hafi sannarlega verið gerðir annars vegar
milli Steina hf. og svo stefnda og félaga hans í fyrrnefndum hljómsveitum hins
vegar. Það sé auk þess staðreynd að stefndi og félagar hans hafi ekki haft
þekkingu á samningsgerð á þessu sviði, enda sé þetta sérhæft svið lögmanna.
Að öðru leyti komi ekkert fram í ummælum stefnda annað en það sem séu augljósir
gildisdómar um framangreindar staðreyndir, sem stefndi hafi talið vera fyrir
hendi.
Stefndi
mótmælir þeim fullyrðingum stefnanda að með ummælum sínum við fjölmiðlamenn í
ágúst 2016, sbr. 4. og 5. kröfulið, hafi hann dróttað því að stefnandi hefði
nýtt sér fíkniefnaneyslu hans í auðgunarskyni, þ.e.a.s. þannig að refsivert
geti talist. Það sé staðreynd að stefndi hafi á þeim tíma er hann samdi við
Steina hf. verið illa haldinn fíknisjúklingur. Stefndi telur annað útilokað en
að stefnanda hafi verið fullkunnugt um stjórnlausa vímuefnaneyslu hans og að
fullyrðingar stefnanda um annað séu settar fram gegn betri vitund. Það sé
svo önnur staðreynd að gerðir hafi verið við hann samningar í þessu ástandi,
enda hafi hann aldrei verið allsgáður á þessum tíma. Samningarnir hafi varla
verið gerðir í öðru skyni en að hafa af þeim hagnað. Samningar um útgáfu
tónlistar séu almennt gerðir í hagnaðarskyni, það gefi auga leið. Að öðru leyti
komi ekkert fram í ummælum stefnda annað en það sem telja megi augljósan
gildisdóm hans um þessar staðreyndir.
Stefndi
mótmælir sönnunargildi skjala sem eigi að sýna tap af útgáfu og/eða útreikninga.
Fram lagðir ársreikningar stefnanda fyrir hljómplötuútgáfuna Steinar hf. frá
1983 og 1984 sýni ekki hagnað eða tap af einstökum útgáfum heldur tiltekin
umsvif sem geri að minnsta kosti skiljanlegt hvaða staðreyndir stefndi hafi
talið vera fyrir hendi. Útreikningar, sem stefnandi hafi lagt fram í málinu og
eigi að sýna fram á hagnað/tap af Egó-plötum, sýni einungis einhliða
útreikninga hans og hafi þannig ekkert sönnunargildi. Þeir séu að auki á
skjön við önnur gögn málsins. Þannig geri samningurinn við Egó ekki ráð
fyrir fyrirframgreiðslu nema fyrir fyrstu plötuna, eins og áður segi.
Höfundagjöld eða -laun séu tvítekin og ekkert styðji aðrar tölur í skjalinu.
Þannig sé engin stoð fyrir því að þau ummæli stefnda, sem hafi lotið að fjárhagslegum
atriðum, hafi verið sett fram gegn betri vitund, eins og stefnandi haldi fram.
Stefndi
mótmælir því að hafa dróttað að broti gegn 235. gr. almennra hegningarlaga
og að því að samningarnir tveir við Steina hf. hafi verið ógildanlegir í skilningi
laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, nr. 7/1936, eins og
stefnandi haldi fram. Jafnvel þótt svo væri félli það í það minnsta innan marka
tjáningarfrelsis stefnda að lýsa þeirri skoðun sinni að samningarnir ættu
með réttu að vera ógildanlegir. Stefndi hafi hins vegar hvorki tæpt á
refsiverðri háttsemi með ummælum sínum né því að samningarnir hafi verið
ógildanlegir, heldur hafi hann einungis tjáð sig um mat sitt á samningskjörum,
hagnaði og tapi, og hvernig líta mætti á þá staðreynd að við hann hafi verið
samið þegar hann var í daglegri neyslu vímuefna, án þess að séð væri til þess
að aðrir gættu hagsmuna hans. Stefndi sé frjáls þeirra skoðana sinna.
Þá
séu fullyrðingar stefnanda um aðdróttanir um brot gegn 235. gr. almennra hegningarlaga
og að samningarnir hafi verið ógildanlegir í skilningi laga nr. 7/1936 í beinni
andstöðu við það sem stefndi hafi sagt í raun og veru. Í þeim efnum og almennt
í málinu verði bæði að horfa á hvað stefndi hafi sagt orðrétt í hverju tilviki
fyrir sig en ekki samkvæmt túlkun og endursögn stefnanda. Þá verði einnig að
líta til þess í hvaða samhengi ummælin komi fram. Meðal annars vísar stefndi
til þess að hann og aðrir liðsmenn hljómsveitanna tveggja hafi skrifað undir í
þeim skilningi að þá hafi langað til að gera plötur og verði að bera ábyrgð á
því að hafa skrifað undir. Þannig sé ljóst að stefndi hafi hvorki ýjað að né
fullyrt neitt um brot gegn lögum eða ógildanleika samninganna. Enda komi það
ekki heim og saman við að stefndi og aðrir hljómsveitarmeðlimir verði
sjálfir að bera ábyrgðina á undirskriftum sínum á samningunum.
Hið
rétta sé þannig að stefndi hafi aldrei dróttað að broti gegn lögum eða að því
að samningarnir væru ógildanlegir, heldur hafi hann gagnrýnt harkalega þau
samningskjör sem hann hafi notið hjá Steinum hf., að flytjendur hafi ekki
borið meira úr býtum og þau vinnubrögð sem viðhöfð hafi verið þegar
samningarnir voru gerðir. Efnislega eigi slík ummæli einnig mikið erindi í
samfélagsumræðuna, enda séu tónlistarmenn alla jafna ungir að árum þegar þeir
gangi fyrst til samninga við útgefendur og hafi litla sem enga þekkingu á réttindum
sínum. Stefndi telji umræðu um tónlistarsögu Íslands og gagnrýni á kjör listamanna
í samningum við útgefanda á tilteknu tímabili í þeirri sögu þarft innlegg í
opinbera samfélagsumræðu og mótmæli fullyrðingum stefnanda annað.
Stefndi
mótmælir því einnig að ummælin hafi ekki verið sett fram af gefnu tilefni
stefnanda, eins og hann fullyrði. Þvert á móti verði að skoða ummælin í því
ljósi að þau hafi einmitt verið sett fram að slíku gefnu tilefni, til að mynda
eigi það augljóslega við um öll ummælin í 2.-5. kröfulið, enda hafi þau öll
verið viðbrögð stefnda við harkalegum ummælum stefnanda, annað hvort á samskiptamiðlinum
Facebook eða í fréttatilkynningu um málshöfðun. Stefnanda hafi mátt vera það
ljóst að með ummælum sínum kallaði hann á hörð viðbrögð stefnda. Sama megi
segja um fyrstu ummælin, enda ljóst að þar hafi verið fjallað um viðskipti og
samskipti beint á milli Steina hf. og stefnda þótt langt væri um liðið. Auk
þess hafi þau ummæli ekki verið að frumkvæði stefnda, heldur hafi hann sérstaklega
verið spurður út í þessi viðskipti í viðtalinu. Ummælin verði öll að skoða í
því ljósi að augljóst sé, að einungis vegna þess hvernig viðtal stefnanda og
stefnda hafi verið klippt saman í 7. þætti Popp- og rokksögu Íslands, megi
vera ljóst að annars nafnlaus ummæli stefnda hafi vísað til Steina hf. Þá hafi
eftirleikurinn stafað af athöfnum stefnanda sjálfs, þar sem hann hafi espað
til illinda með harðskeyttum og meiðandi ummælum um stefnda, án þess að gæta að
því að stefndi hafi enga stjórn haft á klippingu þáttarins.
Stefndi
mótmælir því að jákvæð samtímalýsing sín á samskiptum Utangarðsmanna við
stefnanda skipti máli fyrir niðurstöðu þessa máls, eins og stefnandi láti
liggja að, enda hafi stefndi ekki vitað betur á þessum tíma. Síðar hafi hann
áttað sig á þeim atriðum sem hann telur að hafi verið óviðunandi í viðskiptum
við Steina hf.
Að
sama skapi mótmælir stefndi því að afstaða eins meðlims Utangarðsmanna, Danny
Pollock, sem fram komi í viðtali við hann á vefmiðlinum visir.is 18. ágúst
2016, skipti máli fyrir niðurstöðu þessa máls, eins og stefnandi gefi í skyn,
enda birtist þar einungis gildisdómur þess manns, sem eðli málsins samkvæmt
geti verið allt annar en gildisdómur stefnda. Hins vegar bendir stefndi á að
í því viðtali komi einnig fram þau ummæli Danny Pollock að aðrir liðsmenn
Utangarðsmanna, sem ekki hafi verið sjálfir með samninga (sólóverkefni) hjá
Steinum hf., hafi allir verið „alveg á kúpunni“. Að mati stefnda styður sú
frásögn það að liðsmenn Utangarðsmanna hafi fengið lítið í sinn hlut. Ummælin geri í það minnsta skiljanlegt
hvers vegna stefndi hafi talið tilteknar staðreyndir vera fyrir hendi. Gagnstætt
því mati Danny Pollock, að Utangarðsmenn hafi verið „alveg á kúpunni“, og
því sem stefndi hafi sagt um fjárhagslegt hlutskipti liðsmanna Egó, verði að
hafa í huga að Utangarðsmenn, og sérstaklega Egó, hafi verið meðal allra vinsælustu
hljómsveita landsins á þessum tíma, eins og fram komi í sama sjónvarpsþætti
og ummælin í 1. kröfulið. Sem dæmi megi nefna að eitt af lögunum á plötunni
„Geislavirkir“ með Utangarðsmönnum hafi verið í tíu vikur á lista dagblaðsins
Vísis yfir tíu vinsælustu lögin. Einnig megi nefna að „Breyttir tímar“ með Egó hafi þegar í kjölfar útgáfunnar orðið ein mest selda plata
íslenskrar tónlistarsögu. Hún hafi til að mynda verið 19 vikur á lista yfir tíu
mest seldu íslensku plöturnar.
Stefndi
mótmælir því að tilgangur hans með ummælunum hafi verið sá að sverta mannorð
stefnanda og bera vísvitandi út rangar staðhæfingar um viðskipti sín við hann,
fyrir hönd útgáfufyrirtækis hans. Enginn slíkur tilgangur hafi verið að baki
ummælum stefnda heldur hafi hann einungis tjáð neikvæðar skoðanir sínar á
staðreyndum sem hann hafi talið vera fyrir hendi.
Enn
fremur mótmælir stefndi þeim fullyrðingu stefnanda að hann sé ekki opinber
persóna. Stefndi bendir á að stefnandi sé opinber persóna á sama hátt og
stefndi og fullyrðingin sé í beinni andstöðu við annað sem sé fullyrt um
stefnanda. Það verði einmitt að skoða ummælin í því ljósi að stefnandi sé
opinber persóna og sem slík hafi harkaleg viðbrögð hans við ummælunum í 1.
kröfulið mikið að segja um það að eftir þeim hafi verið tekið. Ummæli stefnda
hafi ekki vakið neina sjálfstæða athygli og megi telja víst að engin frekari
umræða hefði orðið um þau, nema vegna harkalegra viðbragða stefnanda sem opinberrar
persónu. Til sanns um það megi nefna ummæli söngkonunnar Arnbjargar Auðar
Örnólfsdóttur, Öddu Örnólfs, sem hefjist á 41. mínútu í 1. þætti Popp- og rokksögu
Íslands. Tvær plötur séu vel þekktar með upptökum á flutningi Öddu og Ólafs
Briem á lögunum Nótt í Atlavík, Togarar talast við, Bella símamær og Kom þú til
mín, sem Hljóðfærahús Sigríðar Helgadóttur (HSH) hafi gefið út veturinn
1953-1954. Ummæli Öddu hafi verið efnislega sambærileg þeim sem stefndi hafi
látið falla í 7. þætti Popp- og rokksögu Íslands. Í þeim hafi falist gagnrýni
á þau kjör sem hún hafi notið, meðal annars með hliðsjón af því að plötur sem
hún hafi sungið inn á hafi selst vel.
Stefndi telur þau sjónarmið sem hann
hafi rakið leiða til þess að ekki beri að ómerkja nein ummælanna. Að sama skapi
hafi stefndi ekki unnið stefnanda neinn miska í skilningi 26. gr. skaðabótalaga,
nr. 50/1993. Að auki sé hvorki tilefni til að dæma stefnda til refsingar, né
til að greiða kostnað við birtingu dóms.
Verði
ekki fallist á að ummælin sem slík séu gildisdómar byggir stefndi á því að þau
séu staðhæfingar sem nægileg stoð sé fyrir. Stefndi byggir einnig á því að hann
hafi verið í góðri trú um sannleiksgildi þeirra, meðal annars með vísan til
þess sem þegar hafi komið fram, með sömu afleiðingum. Í slíku tilviki eigi að
horfa til þess að ummælin séu flest látin falla í harkalegum, persónulegum
orðahnippingum og því verði að líta á ummælin öll í heild sinni sem gildisdóm,
og það jafnvel þótt dómurinn líti svo á að inn á milli séu staðhæfingar sem
út af fyrir sig mætti krefjast sönnunar fyrir. Allt að einu eigi að nýta
heimild í 239. gr. almennra hegningarlaga til að láta refsingu falla niður.
Stefndi
byggir sýknukröfu sína í þriðja lagi á því að jafnvel þótt svo yrði litið á að
ummælin séu ærumeiðandi telur hann að miskabótakrafa í 7. kröfulið eigi sér
ekki stoð. Þannig verði miskabætur ekki dæmdar nema gáleysi sé verulegt og
telur hann einsýnt, með hliðsjón af ofangreindri málsatvikalýsingu og öðrum
rökstuðningi, að háttsemi hans nái ekki því stigi saknæmis. Hvernig stefnda
hafi virst staðreyndir málsins vera verði þannig ekki metið honum til sakar,
hvað þá til verulegs gáleysis. Allt að einu beri að sýkna hann af
miskabótakröfu á grundvelli leyfilegrar orðhefndar.
Verði
ekki fallist á sýknukröfu stefnda krefst hann þess til vara að krafa um miskabætur
verði stórlega lækkuð. Stefnandi krefjist óhóflegrar fjárhæðar og í raun sé enginn
rökstuðningur fyrir henni. Allt að einu byggir stefndi á því að beita eigi
ákvæði 24. gr. skaðabótalaga til að fella niður eða lækka fjárhæðina í ljósi
atvika málsins og eðlis bótaábyrgðar. Þá virðist stefnda sem stefnandi hafi
nokkuð umsvifamikinn ferðaþjónusturekstur með höndum. Stefndi hafi hins vegar
einungis framfæri af list sinni, sé ekki fjáður og njóti engra trygginga vegna
þessa.
Stefndi
mótmælir einnig sérstaklega upphafstíma dráttarvaxta miskabótakröfu. Engin
efni séu til að reikna dráttarvexti fyrr en frá dómsuppsögu þar eð ekki verði
ljóst fyrr en þá hvort stefnandi eigi einhverja kröfu á hendur stefnda. Fyrr
en það liggi fyrir geti ekki verið fyrir hendi vanefnd á greiðslu sem réttlæti
álagningu dráttarvaxta. Annað sé að mati stefnda andstætt tilgangi heimildar
til að reikna dráttarvexti. Í öllu falli sé ekki tilefni til að reikna dráttarvexti
fyrr en að liðnum mánuði eftir birtingu stefnu sem hafi verið 23. september
2016. Þá fyrst hafi stefnandi borið fram kröfur sínar á hendur stefnda.
Í
fjórða lagi byggir stefndi sýknukröfu sína á því að ekki sé tilefni til að
verða við kröfu um kostnað við birtingu dóms í 11. kröfulið og að krafan sé úr
hófi fram. Miðað við umfjöllun fjölmiðla um þetta mál og í ljósi aðildar
meðstefnda Ríkisútvarpsins ohf., verði ekki séð að nein þörf verði á því að
reiða af hendi fjármuni til þess að birta dóm í þessu máli. Verði ekki fallist
á sýknukröfu stefnda krefst hann þess til vara að þessi krafa verði stórlega
lækkuð. Stefnandi krefjist of hárrar fjárhæðar og engin þörf sé á að birta
dóminn í heild sinni í víðlesnu dagblaði. Þá sé ósannað að fjárhæðin sé í samræmi
við væntan kostnað. Allt að einu sé því ekki tilefni til að dæma svo háa fjárhæð
sem stefnandi krefst. Þá gerir stefndi að lokum málatilbúnað meðstefnda,
Ríkisútvarpsins ohf., að sínum eftir því sem við geti átt og eftir því sem samrýmist
hans eigin málatilbúnaði.
Til
stuðnings dómkröfum sínum vísar stefndi einkum til 73. gr. stjórnarskrárinnar
og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Hann vísar til
235. og 236. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sem og 24. og 26. gr.
skaðabótalaga, nr. 50/1993, eins og skýra skuli þau ákvæði í ljósi framangreindra
ákvæða stjórnarskrár og mannréttindasáttmála Evrópu. Jafnframt vísar stefndi
til laga um meðferð einkamála, nr. 91/1991, einkum 16. gr. um aðildarskort og
129.-130. gr. vegna kröfu um málskostnað en í öllum tilvikum krefst hann málskostnaðar
úr hendi stefnanda.
Málsástæður og lagarök stefnda
Ríkisútvarpsins
Stefndi,
Ríkisútvarpið ohf., mótmælir öllum málsástæðum stefnanda og gerir jafnframt
málatilbúnað meðstefnda, Ásbjörns, að sínum eftir því sem við getur átt og samrýmist
málatilbúnaði stefnda.
Stefndi
byggir í fyrsta lagi á því að aðild stefnanda að málinu sé vanreifuð. Málatilbúnaður
hans á hendur stefnda sé sprottinn af ummælum í kröfulið 1.a. Í málinu liggi
enn fremur fyrir endurrit af hluta 7. þáttar sjónvarpsþáttaraðarinnar Popp-
og rokksaga Íslands þar sem fram komi umþrætt ummæli. Þar sé engin tilvísun
til stefnanda sjálfs og persónu hans. Útgefandinn hafi á hinn bóginn ekki
verið stefnandi, heldur hlutafélagið Steinar hf., eins og gögn málsins beri
skýrt með sér, svo sem fram lagðir útgáfusamningar annars vegar Steina hf. og
Utangarðsmanna frá 23. júní 1980 og hins vegar Steina hf. og Egó frá 15.
febrúar 1982, og ársreikningar félagsins frá 1983 og 1984. Málatilbúnað
stefnanda sem gangi út á að „stefndi Ríkisútvarpið ohf. beri ábyrgð á
birtingu ummæla stefnda Ásbjörns um stefnanda“, bresti því sýnilega stoð. Í
þessu sambandi beri og að hafa í huga að félög séu að lögum sjálfstæðar persónur
og verði að jafnaði ekki samsamaðar hluthöfum, fyrirsvarsmönnum og öðrum hagaðilum
og njóti lögpersónur oft ekki þeirrar verndar sem allur málatilbúnaður
stefnanda byggist á. Aðild málsins sé í öllu falli vanreifuð, að minnsta kosti
gagnvart stefnda, og raunar þannig að frávísun málsins varði af sjálfsdáðum.
Í þessu samhengi geti ekki breytt neinu, a.m.k. hvað stefnda snerti, þótt síðari
ummæli meðstefnda, Ásbjörns, sem séu stefnda að öllu leyti óviðkomandi,
kunni eftir atvikum að varða stefnanda málsins frekar en hlutafélagið Steinar
hf. Þegar af framangreindum ástæðum beri
að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda málsins, sbr. ákvæði um
aðildarskort í 2. mgr. 16. gr. laga um meðferð einkamála, nr. 91/1991.
Þá
byggir stefndi í öðru lagi á því að ummæli meðstefnda Ásbjörns í kröfulið 1.a
í kröfugerð séu ekki ærumeiðandi í garð stefnanda. Forsenda þess sé jafnframt
ávallt sú að stefnandi sé samsamaður útgefandanum Steinari hf. í
fyrirliggjandi samhengi. Stefndi, sé eðli málsins samkvæmt, ekki í sérstakri
aðstöðu til að leggja dóm eða mat á umþrætt ummæli. Að því marki sem
meðstefndi, Ásbjörn, byggir á því að þessi ummæli sín teljist ekki ærumeiðandi
í garð stefnanda, geri stefndi málatilbúnað meðstefnda að sínum.
Stefndi
bendir þó sérstaklega á, eins og málið komi honum fyrir sjónir, að fyrrnefnd
ummæli hljóti að teljast skoðun, þ.e. gildisdómur, meðstefnda Ásbjörns,
reistur á mati hans á staðreyndum, en ekki staðhæfing eða fullyrðing um staðreynd,
þar með talið þegar orð sem og innra og ytra samhengi ummælanna séu virt.
Gildisdómurinn, sem jafnframt verði að virða með hliðsjón af umfjöllun meðstefnda
Ásbjörns í heild sinni en ekki horfa á einangrað, rúmist jafnframt innan marka
tjáningarfrelsis meðstefnda, Ásbjörns, og sérstaklega sé á því byggt. Þetta
sé raunar enn augljósara af frekari skoðanaskiptum á milli stefnanda og meðstefnda, Ásbjörns, á opinberum vettvangi
í kjölfar umþrættra ummæla. Hin umstefndu ummæli, ekki aðeins þau sem tilgreind
séu í kröfulið 1.a í stefnu málsins, heldur jafnframt önnur ummæli sem
stefnandi krefjist að verði dæmd dauð og ómerk, séu þannig um einstök atriði
og í öllu falli í heild sinni harkalegar og persónulegar orðahnippingar.
Þannig feli þau í sér dæmigerðan gildisdóm sem uppfylli ekki skilyrði þess
að teljast ærumeiðing, þar með talið eins og 73. gr. stjórnarskrárinnar verði
skýrð með hliðsjón af 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Í tilvitnuðum
ummælum felist ekki heldur nein aðdróttun um refsiverða og/eða sviksamlega
háttsemi eða viðlíka og sé öllum slíkum málatilbúnaði mótmælt.
Stefndi
fái ekki betur séð, eins og samskipti stefnanda og meðstefnda, Ásbjörns, á
vefmiðlum beri einnig með sér, en að ummæli hins síðarnefnda hafi átt erindi
við almenning. Umræður um samningssamband listamanna og útgefenda, þar sem
listamenn telji sig bera skarðan hlut frá borði vegna ójafnrar samningsstöðu,
séu alkunna og hafi það sýnilega verið skoðun meðstefnda í þessu tilviki, hvað
svo sem stefnanda kunni að finnast um hana. Verði ummælin talin staðhæfing, en
ekki gildisdómur, sé stefndi hvorki í stöðu til, né telji það hlutverk sitt,
að leggja sérstakt mat á sannleiksgildi ummælanna í fyrirliggjandi samhengi,
og geri því einfaldlega málatilbúnað meðstefnda Ásbjörns að sínum eftir því
sem við geti átt.
Stefndi
byggi í þriðja lagi á því og leggi sérstaka áherslu á að jafnvel þótt ummælin í
kröfulið 1.a í stefnu teljist ærumeiðandi í garð stefnanda, skorti lagaskilyrði
til að beina kröfum að stefnda af því tilefni. Röksemdir stefnanda hér að
lútandi séu ekki alls kostar skýrar. Stefnandi vísi þó til ýmissa lagaákvæða
og -bálka málatilbúnaði sínum til stuðnings, sbr. einkum 4. mgr. 3. gr. laga
um Ríkisútvarpið ohf., fjölmiðil í almannaþágu, nr. 23/2013, 36. gr. laga um
fjölmiðla, nr. 38/2011, og 50. og 59. gr. sömu laga. Þá sé jafnframt vísað
til b-liðar 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993 um miskabætur. Ábyrgð
stefnda á „birtingu ummæla stefnda Ásbjörns“ virðist reist á b-lið 1. mgr.
50. gr. laga nr. 38/2011. Öllum þessum málatilbúnaði mótmæli stefndi.
Stefndi
vísar til þess viðurkennda sjónarmiðs í lýðræðisþjóðfélagi að fjölmiðill
verði, öndvert við málatilbúnað stefnanda, að jafnaði ekki gerður ábyrgur fyrir
því að miðla ummælum þriðja manns, þ.e. meðstefnda Ásbjörns, hér með því að
sýna sjónvarpsþátt sem stefndi hafi fengið framseldan sýningarrétt á. Um
framangreint sé meðal annars vísað til 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, og einnig 50. gr. laga nr.
38/2011. Til slíkrar ábyrgðar geti einungis stofnast í þröngum undantekningartilvikum
og fari því fjarri að slíkum skilyrðum sé fullnægt hér, þar með talið í skilningi
10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Hin umstefndu ummæli séu ekki gildisdómur
stefnda eða fullyrðing hans um staðreynd og eigi hann rétt á því að vera
ekki samsamaður meðstefnda Ásbirni í þessu samhengi, meðal annars með vísan
til mannréttindasáttmála Evrópu. Ákvæði laga nr. 23/2013, sem taki til
stefnda, haggi ekki framangreindri niðurstöðu og skerði þannig ekki þá réttarvernd
sem stefndi njóti samkvæmt 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála
Evrópu, sbr. og einnig lög nr. 38/2011. Af þeim ákvæðum verði heldur ekki leidd
sú skylda, hvað þá í fyrirliggjandi samhengi, að stefnda hafi borið að sannreyna
sérstaklega tilvísuð ummæli. Stefndi hafi verið í góðri trú og ekki standist að
halda því fram að hann hafi af ásetningi staðið að opinberri birtingu hinna
refsiverðu ummæla með sýningu, og/eða endursýningu þáttarins, eins og
stefnandi haldi fram.
Telji
dómstólar að ákvæði 36. gr. laga um fjölmiðla, nr. 38/2011, um rétt til andsvara,
sem stefnandi vísar til, geti skýrt átt við í þessu samhengi, beri að gæta að
því að stefnandi hafi aldrei farið að þess á leit við stefnda, hvorki í
áðurgreindu kröfubréfi, dagsettu 19. júlí 2016, né síðar, að fá að nýta sér
slíkan rétt. Af tilvitnuðu ákvæði leiði ekki heldur að stefndi hafi átt að gefa
stefnanda kost á að tjá sig um þau og birta í þættinum, svo sem hann ætlist
til. Önnur niðurstaða sé að mati stefnda ósamþýðanleg rétti þriðja manns,
sbr. gr. 6.3 í samningi og viðaukasamningi milli stefnda og Markell ehf. um
sýningarrétt á Popp- og rokksögu Íslands. Þar komi nánar tiltekið fram að
stefnda sé „óheimilt að aðlaga, stytta eða breyta þáttunum á nokkurn hátt, nema
með fyrirfram gefnu skriflegu samþykki framleiðanda“, og vísar stefndi um
þetta jafnframt til almennra höfundarréttarsjónarmiða. Af sömu ástæðum hafi
stefnda verið ókleift upp á sitt eindæmi að fjarlægja umþrætt ummæli úr þættinum.
Þá skuli og minnt á, sbr. einnig tilvísun stefnanda til laga nr. 23/2013 um
stefnda, að öll vinnsla þáttaraðarinnar hafi verið í höndum framleiðandans
Markels ehf., og aðkoma stefnda sem „meðframleiðanda“, sem teljist ekki
lagalegt hugtak, sé fyrst og fremst bundin við fjárhagslegt framlag hans.
Tilvísun
stefnanda til b-liðar 1. mgr. 50. gr. laga um fjölmiðla geti ekki heldur hnigið
að annarri niðurstöðu. Í ákvæðinu, sem taki til ábyrgðar á hljóð- og myndefni,
segi í a-lið að einstaklingur sem tjái sig í eigin nafni beri á því ábyrgð.
Eins og hér hátti til sé það meðstefndi, Ásbjörn. Þetta sé einnig í samræmi
við almennar meginreglur, þ.m.t. réttarstöðu samkvæmt eldri rétti. Í b-lið
ákvæðisins segi enn fremur að „[k]aupandi hljóð- og myndsendingar í viðskiptaskyni,
hvort heldur sem um einstakling eða lögaðila er að ræða, ber ábyrgð á efni
hennar ...“. Í 23. tölulið 1. mgr. 2. gr. laganna sé hugtakið „[h]ljóð- og
myndsending í viðskiptaskyni“ skilgreint, annars vegar viðskiptaboð og
hins vegar fjarkaup. Viðskiptaboð, sbr. 40. tölulið sömu lagagreinar, séu
„texti, myndir og/eða hljóð sem er ætlað að vekja, beint eða óbeint, athygli á
vörum, þjónustu eða ímynd lögaðila eða einstaklings sem stundar atvinnustarfsemi
og er miðlað gegn greiðslu eða öðru endurgjaldi eða til kynningar í eigin
þágu“. Þá séu fjarkaup, sbr. 12. tölulið sömu lagagreinar, „hljóð- og myndsending
sem í felst beint tilboð eða sala á vöru og þjónustu, þ.m.t. fasteignum eða
réttindum og skuldbindingum, gegn greiðslu til almennings þar sem við miðlun
tilboðs og gerð samnings er notuð ein eða fleiri fjarskiptaaðferðir án þess
að neytandinn eða seljandinn hittist ... “. Framangreint ákvæði eigi því
augljóslega ekki við í fyrirliggjandi samhengi. Samkvæmt c-lið sömu greinar
beri ábyrgðarmaður fjölmiðils í öðrum tilvikum en samkvæmt a- og b-lið ábyrgð
á efni sem miðlað sé. Stefndi beri hins vegar samkvæmt 2. mgr. 50. gr. fébótaábyrgð
á greiðslu skaðabóta sem starfsmanni kunni að vera gert að greiða samkvæmt
50. gr. laganna, en í reglunni felist ekki sjálfstæð ábyrgðarregla. Af öllu
framangreindu leiði jafnframt, og byggir stefndi sérstaklega á því í
tengslum við allar kröfur og málsástæður stefnanda, að lög geti aldrei staðið
til þess að beina kröfum að stefnda á þann hátt er stefnandi geri í
málatilbúnaði sínum, enda sé hann andstæður uppbyggingu og eðli tilvitnaðrar
50. gr. laga nr. 38/2011, sbr. hér einnig ákvæði 2. mgr. 16. gr. laga nr.
91/1991 um aðildarskort. Af framangreindum ástæðum beri þegar að sýkna stefnda
af öllum kröfum stefnanda.
Af öllu framangreindu
leiði, bæði um einstök atriði og að samanlögðu, að ekki séu uppfyllt skilyrði
b-liðar 1. mgr. 26. gr. laga nr. 50/1993 fyrir því að stefndi greiði stefnanda
miskabætur. Ekki hafi verið sýnt fram á saknæma háttsemi stefnda og/eða starfsmanna
þess. Í öllu falli verði slíkri háttsemi ekki jafnað við ásetning eða stórkostlegt
gáleysi, eins og sé skilyrði skaða- eða miskabóta samkvæmt nefndri lagagrein.
Séu skilyrði til greiðslu miskabóta allt að einu talin uppfyllt mótmælir
stefndi kröfunni sem allt of hárri, eins og öllum atvikum máls þessa er
háttað. Upphafstíma dráttarvaxta er jafnframt mótmælt og telur stefndi
eðlilegt að miða við dómsuppsögu í því sambandi.
Varðandi kröfu stefnanda um kostnað vegna
birtingar dóms að fjárhæð 500.000 krónur telur stefndi að af málatilbúnaði
sínum leiði, bæði um einstök atriði og að samanlögðu, að ekki séu nein skilyrði
til að slíkri kröfu verði viðkomið gagnvart honum. Stefndi vísar jafnframt
sérstaklega til þess að samkvæmt 241. gr. almennra hegningarlaga, nr.
19/1940, megi dæma þann sem reynist sekur um ærumeiðandi aðdróttun til þess að
greiða þeim sem misgert var við hæfilega fjárhæð til þess að standast
kostnað af birtingu dóms. Kröfu um ómerkingu ummæla sé einungis beint að meðstefnda,
Ásbirni. Samkvæmt ákvæðinu verði kröfu um kostnað vegna birtingar dóms því
einungis beint að honum og beri því þegar af þeim sökum að sýkna stefnda, af
þessari kröfu stefnanda. Stefndi byggir jafnframt á því að krafa stefnanda að
þessu leyti, þar með talið fjárhæð hennar, gangi of langt og sé í öllu falli
vanreifuð, hvað þá þegar þess sé einnig krafist að stefndi geri grein fyrir
forsendum og dómsorði í málinu þegar dómur falli. Þá telur stefndi með sömu
rökum að lagaskilyrði standi ekki til þess að stefnda verði gert að viðlögðum
dagsektum að fjárhæð 100.000 krónur að gera grein fyrir forsendum og dómsorði
í málinu í dagskrá sinni er dómur falli. Því er jafnframt mótmælt sjálfstætt
að efni standi til þess að skylda stefnda samkvæmt þessum kröfulið, sé að viðlögðum
dagsektum, auk þess sem fjárhæð og upphafstíma þeirra sé sérstaklega andmælt.
Að þeirri forsendu
gefinni að ummælin í kröfulið 1.a í kröfugerð stefnanda séu með dómi talin
ærumeiðandi í hans garð, sé ekki gerður ágreiningur um þá dómkröfu hans að
stefnda sé óheimilt að sýna í sjónvarpi eða birta og dreifa opinberlega með öðrum
hætti 7. þætti sjónvarpsþáttaraðarinnar Popp- og rokksaga Íslands með hinum ærumeiðandi ummælum.
Niðurstaða
Þetta
mál varðar það hvenær réttur eins til æruverndar getur takmarkað tjáningarfrelsi
annars. Í málinu er deilt um það hvort ummæli sem stefndi, Ásbjörn, lét falla
í þættinum Popp- og rokksaga Íslands, sem stefndi, Ríkisútvarpið ohf., sýndi
13. mars og 24. ágúst 2016, og ummæli sem Ásbjörn lét falla í kjölfarið á samskiptamiðlinum
Facebook 14.-15. mars sama ár og í viðtölum við vefmiðlana visir.is og mbl.is
17. ágúst 2016, séu ærumeiðandi fyrir stefnanda svo og hvort stefndi Ásbjörn
hafi með þeim farið út fyrir mörk tjáningarfrelsis síns og ómerkja beri þau af
þeim sökum.
Krafa
stefnanda um ómerkingu ummæla í kröfuliðum 1.a, 2.a-c, 3.a, 4.a og 5.a er reist
á 235. og 236. gr., sbr. 241. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940.
Stefndi, Ásbjörn, krefst í fyrsta lagi sýknu af ómerkingarkröfu stefnanda með þeim rökum að hann hafi ekki beint ummælunum í fyrsta kröfulið að stefnanda og sá síðarnefndi geti því ekki höfðað mál til ómerkingar þeirra. Að öðru leyti krefst hann sýknu af ómerkingarkröfum stefnanda með vísan til tjáningarfrelsisákvæðis 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994.
Í 235. gr. almennra
hegningarlaga, nr. 19/1940, segir að drótti maður að öðrum manni einhverju því,
sem verða myndi virðingu hans til hnekkis, eða beri slíka aðdróttun út, varði
það sektum eða fangelsi allt að einu ári. Í 1. mgr. 236. gr. sömu laga segir að
sé ærumeiðandi aðdróttun höfð í frammi eða borin út gegn betri vitund, varði
það fangelsi allt að tveimur árum. Í 2. mgr. ákvæðisins er kveðið á um að sé
aðdróttun birt eða borin út opinberlega, enda þótt sakaráberi hafi ekki haft
sennilega ástæðu til að halda hana rétta, varði það sektum eða fangelsi allt
að einu ári. Þá kemur fram í 1. mgr. 241. gr. laganna að óviðurkvæmileg ummæli
megi dæma ómerk í meiðyrðamáli, krefjist sá sem misgert var við þess.
Í 1. mgr. 73. gr.
stjórnarskrárinnar er tekið fram að allir séu frjálsir skoðana sinna og sannfæringar.
Í 2. mgr. að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar en hann
verði að ábyrgjast þær fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á
tjáningarfrelsi megi aldrei í lög leiða. Samkvæmt 3. mgr. ákvæðisins má
aðeins setja tjáningarfrelsi skorður með lögum í þágu allsherjarreglu eða
öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna vegna réttinda eða
mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum.
Ákvæði stjórnarskrárinnar um tjáningarfrelsi verndar því mikilvæg réttindi
manna og allar takmarkanir á því verða að hafa ótvíræða stoð í settum lögum
og alþjóðlegum mannréttindasáttmálum sem Ísland hefur gengist undir. Skýra
verður XXV. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, um ærumeiðingar og
brot gegn friðhelgi einkalífs með hliðsjón af þessu.
Aðild
Ummælin
sem eru rót þessa máls og eru tilgreind í fyrstu dómkröfu stefnanda hljóða
þannig: „Útgefandinn hann mokgræddi á okkur, það er bara þannig. Við höfðum
ekki tíkall upp úr þessu, skítapening.“
Stefndi
Ásbjörn krefst sýknu af þessari dómkröfu vegna þess að orð hans hafi ekki átt
við stefnanda persónulega heldur útgáfufyrirtæki hans, Steina hf.
Í
færslum á Facebook 14. mars þegar stefndi færði frekari rök fyrir upphaflegri
staðhæfingu sinni sagði hann „þú nýtir þér þekkingarleysi okkar“ og „þú varst
í yfirburðastöðu.“ Í skýrslu sinni fyrir dómi kallaði stefndi stefnanda
einnig „útgefandann“ sinn. Dómurinn telur það jafnframt almenna málvenju að
kalla stjórnanda útgáfufélags, hvort heldur er rit- eða tónverka, útgefandann.
Í frásögn stefnda í framlögðum gögnum talar hann ítrekað um þá manneskju sem
rak fyrirtækið sem gaf tónlist hans út hverju sinni sem útgefandann sinn. Að
mati dómsins er af þessu vafalaust að stefndi lagði í viðtalinu og í færslum
á Facebook persónuna Steinar Berg að jöfnu við útgáfufyrirtækið Steina hf.
Stefndi getur ekki fært sökina af sér á þáttagerðarmennina með þeim rökum að
þeir hafi með klippingu þáttarins sett ummæli hans í samhengi við stefnanda.
Dómurinn telur ummælin í þættinum vísa nægjanlega til persónu stefnanda til
þess að hann eigi rétt á að fá þau ómerkt. Af þeim sökum verður ekki fallist á
þá málsástæðu stefnda, Ásbjörns, að sýkna beri hann af fyrsta lið dómkröfu á
grundvelli aðildarskorts stefnanda, né heldur öðrum kröfuliðum sem byggjast
á þeim fyrsta.
Með
sömu rökum verður hafnað kröfu stefnda Ríkisútvarpsins um sýknu á grunni
þeirrar málsástæðu að stefnandi geti ekki átt kröfu á hendur stefnda heldur einungis
útgáfufélagið Steinar hf.
Staðreyndir
sem stefndi taldi fyrir hendi
Til
stuðnings sýknu byggir stefndi Ásbjörn næst á því að orð hans hafi verið gildisdómar,
því með þeim hafi hann einvörðungu lagt mat á staðreyndir sem hann taldi vera
fyrir hendi. Þær staðreyndir hafi meðal annars verið: að fyrirtækið Steinar hf.
hafi haft yfirburðastöðu þegar það gerði samninga við hann og félaga hans, að
hann og félagar hans í hljómsveitunum hafi verið ungir og reynslulausir og
ekki haft neina þekkingu á gerð samninga á þessu sviði, að stefnanda hafi auk
þess verið fullkunnugt um stjórnlausa fíkniefnaneyslu stefnda en engu að
síður gert samninga við hann þegar hann var undir áhrifum, og að stefnandi hafi
samið þannig við tónlistarmennina að mikill og óeðlilegur munur hafi verið á
því sem útgáfan annars vegar og tónlistarmennirnir hins vegar báru úr býtum,
enda hafi stefnandi ekki getað sýnt fram á annað.
Í
málum sem þessum hvílir það á stefnda að færa sönnur á að aðstæður og atvik
hafi verið þau sem hann staðhæfir í ummælum sínum.
Um
stjórnlausa fíkniefnaneyslu
Til þess að færa sönnur á að neysla
stefnda á fíkniefnum hafi verið þvílík á árunum 1980-1982 að stefnandi hafi
hlotið að gera sér grein fyrir því að stefndi væri þá ekki fær um að gera
samninga leiddi stefndi fyrir dóminn vin sinn og eiginkonu sína fyrrverandi.
Í máli hennar kom fram að þau hefðu kynnst áramót 1985 og 1986. Þá hefði neysla
stefnda verið mikil. Hann hefði reykt hass og stundum tekið kókaín í nefið. Að
hennar sögn hafði stefndi ekkert vit á fjármálum og fól henni að sjá um þau.
Vinurinn
bar að neysla hans og stefnda hefði verið dagleg, svo mikil að þeir hefðu reykt
kannabis eins og það væri tóbak. Engu að síður hafi vinurinn ætíð getað sótt
skólann sem hann stundaði þá og fengið fínar einkunnir. Hann hafði jafnframt
sinnt vinnu sinni og ekki misst einbeitinguna við hana þrátt fyrir neysluna.
Þessi
vitni eru nákomin stefnda og verður að meta framburð þeirra í því ljósi. Fyrri
eiginkonu sinni kynntist stefndi þremur til fimm árum eftir að þeir atburðir
gerðust sem eru hér til umfjöllunar og þykir hún því ekki getað borið um
ástand stefnda á árunum 1980-1982.
Stefnandi kvaðst hafa vitað að
stefndi notaði hass, það hafi ekki verið neitt sérstakt við það enda hafi
margir aðrir gert það. Hann hafi hins vegar aldrei orðið var við að stefndi
væri undir áhrifum þegar þeir gerðu samningana sem eru hér til umfjöllunar.
Hann bar að í viðtali við stefnda eða í ævisögu hans komi fram að síðla árs
1982 hafi stefndi byrjað að neyta kókaíns. Þegar stefnandi hitti stefnda árið
1980 hefði hins vegar mætt honum frískur ungur maður, eins og fyrr greinir.
Stefnandi bar að stefndi hefði enn verið í góðu ástandi þegar samningurinn
við Egó var gerður í febrúar árið 1982. Samskipti
stefnda við útgáfufyrirtækið hafi hins vegar versnað árið 1983, eftir að stefnandi
var fluttur til Englands til að fylgja eftir velgengni annarrar hljómsveitar,
enda hafi fíkniefnaneysla stefnda þá verið orðin að vandamáli. Stefnandi
neitaði því að hafa nokkurn tíma
verið í gleðskap með stefnda, hvað þá að hafa sjálfur neytt fíkniefna með
honum eða séð hann neyta þeirra. Stefnandi kvaðst heldur aldrei hafa orðið var
við neyslu fíkniefna í hljóðveri.
Spurður
um fíkniefnaneyslu sína á þessum sama tíma kvaðst stefndi þegar hafa verið í
neyslu árið 1980 þegar Ísbjarnarblús kom út. Hann hefði eytt nánast öllu fénu
sem hann fékk fyrir þá plötu í fíkniefni. Hins vegar tæki það sinn tíma að
verða fíkill og að hann hefði verið mjög frískur þegar hann hitti stefnanda.
Stefndi kvaðst hafa æft íþróttir og verið í lyftingum þrátt fyrir neysluna.
Sjúkdómurinn hefði þróast og hann hefði verið orðinn mjög illa farinn árið
1982 þegar hann hefði verið kominn í neyslu frá morgni til kvölds og mikill
munur á honum frá árinu 1980. Þrátt fyrir mikla neyslu kvaðst stefndi hafa
verið líkamlega hraustur og getað farið á svið og sungið. Hann hefði að öðru
leyti verið ófær um að lesa texta, „skilja hluti“ og sjá um sín mál.
Stefndi
bar jafnframt að mikill samgangur hefði verið á milli hans og stefnanda og að
hinn síðarnefndi hefði ítrekað séð hann neyta fíkniefna í upptökuveri og
jafnvel neytt fíkniefna með honum og öðrum hljómsveitarmeðlimum þar. Þá hefðu
þeir oft verið í gleðskap saman. Fíkniefnaneysla stefnda á þessum tíma hafi
verið alkunna og hafi fjölmiðlar fjallað um hana. Hann hafi hafið neyslu kókaíns
þegar platan „Í mynd“ með Egó var tekin upp en hún kom út jólin 1982. Hann
hefði farið í meðferð árið 1985 en hefði síðar „fallið“ og hafið neyslu kannabisefna
á ný. Stefndi hefði verið í neyslu með hléum þar til honum hefði tekist að
hætta endanlega snemma árs 1996.
Í
viðtali við Vikuna í september 1981 kvaðst stefndi, eins og áður er getið, hafa
gaman af grasi en vera harðlega á móti sterkari efnum. Í viðtali við Vikuna í
janúar 1982 örfáum vikum áður en samningurinn við Egó er gerður fellst stefndi
á að „Utangarðsmenn hafi oft verið út úr kortinu á tónleikum.“ Hann segir
jafnframt að eina platan sem hann hafi tekið upp alveg „streit“ sé Plágan, nema
þeir hafi fengið sér eina feita pípu áður en þeir tóku upp eitt lag á henni.
„Ég hef annars hvílt mig vel frá þessu og ef maður vill halda eitthvað út
gengur það ekki að vera á kafi í þessu samfara spilamennskunni. Maður er
orðinn raddlaus eftir 3-4 lög á tónleikum ef maður fær sér í pípu áður.“ Hann
sagði jafnframt að Egó færi undantekningarlaust „streit“ á svið. Vissulega
kæmi fyrir að hann fengi sér í glas, en þó ekki þannig að það mætti merkja það
á honum, enda veitti honum ekki af kröftunum í tónlistarflutninginn. Í viðtali
við stefnda í Helgarpóstinum 26. nóvember 1982 kveðst hann vera allt að því
fanatískur gegn áfengi. Hann hefði reykt mikið kannabis um tíma en hefði dregið
verulega úr því og reykti ekki nema stöku sinnum. Hann kvaðst í staðinn æfa
lyftingar og hafi við það uppgötvað nýja hlið á nýju „dópi“ og njóta þess
virkilega. Þessa frásögn í viðtali við Helgarpóstinn skýrir stefndi með því
að á þessum tíma hafi fíkniefnalögreglan verið farin að anda ofan í hálsmálið á
honum.
Fyrir dómi var stefndi spurður að því
hvort stefnandi hefði mátt vita hvert ástand stefnda var þegar hann gerði
fyrstu samningana við Steina hf. Stefndi kvaðst ekki hafa verið reikull í
spori eins og drukkinn maður heldur hafa verið á fíkniefnaskömmtum sem héldu
honum í ákveðnu jafnvægi og hann hafi alveg getað „haldið haus“. Á kvöldin hafi
hann hins vegar sleppt fram af sér beislinu.
Samkvæmt
þessu er óumdeilt að stefndi Ásbjörn,
neytti kannabisefna á þeim tíma sem þegar samningarnir tveir voru gerðir.
Einnig liggur fyrir að stefndi hóf neyslu kókaíns síðla árs 1982 og að þá hafi
ástand hans versnað. Það var aftur á móti eftir að áðurnefndir samningar voru
gerðir.
Dómurinn
tekur ekki afstöðu til þess hvor sé réttari lýsing á neyslu stefnda á þessum
tíma, sú sem hann gaf blaðamanni Vikunnar og blaðamanni Helgarpóstsins, sú
sem hann lýsti á vefmiðlum í ágúst 2016 eða sú sem hann gaf fyrir dómi.
Varðandi fíkniefnaneyslu stefnda eru of margir þættir ósannaðir og ósannanlegir.
Þeir hefðu hugsanlega verið sannanlegir þá en ekki nú, 35 árum síðar, meðal
annars hversu mikil neyslan var í reynd, en ekki í endurminningunni, og hversu
sterkt það kannabis var sem hann reykti. Það er jafnframt þekkt að það þarf
ekki að sjást á útliti og atferli fólks þótt að það neyti fíkniefna og það
getur komið vel fyrir, haldi það neyslunni innan réttra marka. Eins og áður
segir tókst vini stefnda að standa sig vel bæði í námi og starfi þrátt fyrir að
hann hafi, að eigin sögn, neytt fíkniefna reglubundið og skilja verður framburð
stefnda þannig að hann hafi ekki borið neysluna utan á sér.
Þegar
litið er til þess framburðar stefnanda að hann hafi verið frískur og vel á sig
kominn þegar hann hitti stefnanda fyrst 1980 og þess framburðar að hann hafi
ekki borið ytri merki neyslu þegar hann samdi við Steina hf. í febrúar 1982
telur dómurinn ósannað að stefndi hafi sýnilega verið undir áhrifum kannabiss
þegar stefnandi gerði samningana við hljómsveitir stefnda, hvort heldur var
við Utangarðsmenn í júní 1980 eða við Egó í febrúar 1982 þannig að ásýnd hans
eða framkoma hafi getað gefið stefnanda tilefni til að ætla að stefndi væri
ófær um að skilja þá samninga sem hann ritaði undir við Steina hf. á þessum
tíma.
Dómurinn
telur því ósannaða þá fullyrðingu í greinargerð stefnda að hann hafi verið illa
haldinn fíknisjúklingur „á þeim tíma þegar hann samdi við Steina hf.“ og aldrei
verið allsgáður.
Dómurinn telur einnig afar ólíklegt að sá sem tekur
mikla fjárhagslega áhættu með því að gefa út hljómplötu semji við
tónlistarfólk sem hann veit að eru forfallnir fíkniefnaneytendur og miklar
líkur eru á að hafi vegna neyslu hvorki andlegt úthald eða líkamlega burði
til þess að spila í hljóðveri eða halda tónleika.
Í
ævisögu stefnda sem er rituð 1990 og brot úr eru lögð fram í málinu segir hann
frá því að meðlimir Egó hafi, eftir að tvær fyrstu plöturnar höfðu selst mjög
vel, viljað semja við útgefandann um hærri prósentur. Dómurinn fellst því
ekki á að hann hafi ekki, við samningsgerðina, skilið efni samningsins sem Egó
gerði við Steina hf.
Yfirburðir
annars og reynsluleysi hins
Það
er rétt að stefndi Ásbjörn er yngri en stefnandi. Sá fyrrnefndi er fæddur í
júní 1956 og sá síðarnefndi í júlí 1952. Stefnandi var því 28 ára en stefndi 24
ára þegar stefndi leitaði til stefnanda vorið 1980.
Stefnandi
hafði þá átt fyrirtækið Steina hf. í fjögur, fimm ár. Ekki hefur komið fram
hversu marga íslenska tónlistarmenn hann hafði samið við á þeim tíma um að
gefa út tónlist þeirra. Tekjurnar mun félagið hafa haft af innflutningi
erlendra hljómplatna. Plötunum var dreift í hljómdeildum verslunarinnar
Karnabæjar. Á hinn bóginn hafði stefndi á þessum tíma nýlega gefið út hljómplötuna,
Ísbjarnarblús, með eigin lögum á eigin vegum, þó í samstarfi við bókaútgáfuna
Iðunni, sem sá um að dreifa plötunni. Engin gögn eru um það hversu mörg eintök
voru gefin út eða seld en stefndi fullyrðir að hann hafi eftir þá útgáfu átt
fúlgur fjár.
Á
þessum tíma gáfu fleiri fyrirtæki en Steinar hf. út tónlist íslenskra tónlistarmanna,
svo sem Fálkinn og Skífan. Stefndi og aðrir meðlimir hljómsveitarinnar voru
því ekki nauðbeygðir til að leita til stefnanda vildu þeir fá tónlist sína
gefna út. Þeir áttu hins vegar frumkvæðið að samvinnunni og viðskiptunum við
hann. Í ævisögu sinni segir stefndi að Jóhann Páll í Iðunni hafi boðið þeim að
vera áfram hjá honum en stefndi hafi viljað fara til Steinars Berg því hann
hefði sterkara dreifingarkerfi.
Að
sögn stefnda var stefnandi „kóngurinn“. Fyrirtæki hans hefði verið „stóra“
fyrirtækið og listamenn vilji eðlilega komast að hjá þeim sem séu stærstir.
Ekki hafi spillt fyrir að fyrirtækið tengdist plötubúðum. Þannig séð hafi
stefnandi verið einráður, sá sem réði lögum og lofum. Það segi sig sjálft að
allir vilji vera hjá slíku fyrirtæki.
Þótt
meðlimir hljómsveitanna kunni að hafa talið ákjósanlegra að fá plötu gefna út
hjá fyrirtæki stefnanda en öðrum útgáfufyrirtækjum getur dómurinn ekki fallist
á að stefnandi hafi verið í þeirri stöðu að hann gæti knúið, hvorki stefnda né
hljómsveitirnar, til þess að ganga til samninga við sig hafi þeim boðist
betri kjör annarsstaðar.
Komið
er fram að samningur Utangarðsmanna við Steina var svonefndur hagnaðarskiptasamningur.
Í þeim samningum er miðað við að það sem innheimtist við sölu platna gangi
fyrst til þess að greiða upptökukostnað, það er þá fjárhæð sem var samið um að
gera ætti ráð fyrir að heildarupptökutími plötunnar í hljóðveri kostaði. Af
þeim eintökum sem seldust eftir það var dregin frá dreifingarprósenta og af
því sem þá stóð eftir, nettóheildsöluverði, var tónlistarmönnunum greiddur
ágóðahlutur.
Meðal
framlagðra gagna er samningur sem hljómsveitin GCD gerði við Steina hf. í apríl
1991. Þá var stefndi í hljómsveitinni GCD með Guðmundi Rúnari Júlíussyni. Sá
samningur er hagnaðarskiptasamningur eins og samningurinn við Utangarðsmenn
og má því nýta hann til samanburðar.
Við
Utangarðsmenn var samið þannig að tónlistarmönnunum yrði greiddur ágóðahlutur
af nettóheildsöluverði hvers eintaks umfram 2.500 skífur eða snældur. Samkvæmt
samningnum við GCD átti ágóðahlutur flytjanda ekki að reiknast fyrr en sala
hljómplatna, kassetta og geisladiska næði 3.500 eintökum. Það þýðir að reiknað
var með að upptökukostnaðurinn samsvaraði þeim fjölda platna.
Í
samningnum við Utangarðsmenn var dreifingarprósentan sem útgefandinn fékk af
heildsöluverðinu, áður en ágóðahluturinn var reiknaður, 10% en 15% í samningnum
við GCD.
Samið
var svo við Utangarðsmenn að þegar 2.500 skífur hefðu verið seldar skyldi
flytjandi fá greidd 35% af heildsöluverði hvers eintaks en í samningnum við GCD
skyldi flytjandinn fá 30%.
Samkvæmt
þessum samningsákvæðum var samningurinn sem Utangarðsmenn gerðu við Steina hf.
í júní 1980 hagstæðari en sá sem hljómsveitin GCD gerði við Steina hf. í apríl
1991.
Að
sögn stefnanda var algengt að ágóðahlutur flytjenda væri 15-20% af nettóheildsöluverði
eftir að útgáfukostnaði hefði verið náð. Í samningnum við GCD hefði þóknunarhlutfall
flytjenda verið 30%. Það hefði verið algert hámark en svona hefði verið samið
vegna þess að þeir hefðu þá verið þekktustu tónlistarmenn landsins. Í samningnum
við Utangarðsmenn hafi ágóðahlutur tónlistarmannanna því verið óvenjuhagstæður.
Hinn
grundvallarþátturinn í samningsgerðinni er upptökukostnaðurinn. Að mati dómsins
verður ekki miðað við þann eintakafjölda sem upptökukostnaður erlendis samsvaraði.
Samkvæmt framlögðum gögnum þurfti árið 1995 á Íslandi að selja 3-5.000 eintök
af hljómplötu til þess að ná upptökukostnaði. Það styður þann framburð stefnanda
að eðlilegt hafi verið að ganga út frá 3.500-4.000 eintökum eins og hann
gerði, nema í samningnum við Utangarðsmenn, en hann sagðist hafa veitt þeim
sérstaka ívilnun með því að miða við 2.500 eintök.
Stefndi
Ásbjörn telur samningskjörin í GCD samningnum ekki hæf til viðmiðunar. Hann
telur efni þess samnings skýrast af því að hann hafi verið enn dýpra sokkinn í
neyslu fíkniefna þá heldur en þegar samningurinn við Utangarðsmenn var gerður.
Með honum í hljómsveitinni var þó maður sem hafði tekið þátt í gerð
popptónlistar í það minnsta í þrjá áratugi og hafði jafnframt rekið hljómplötuútgáfuna
Geimstein í 15 ár.
Telja verður að tónlistarmennirnir í
GCD hefðu, vegna vinsælda sinna, getað samið við hvaða útgáfufyrirtæki sem
var hefði það fyrirtæki boðið þeim betri kjör en stefnandi gerði.
Árið
1994, þremur árum eftir að samningurinn var gerður við GCD, gerði stefndi
Ásbjörn samning við fyrirtækið Spor sem stefnandi var þá í fyrirsvari fyrir.
Samið var um útgáfu á öllum hljómplötum stefnda sem hann hafði þá gefið út í
upprunalegri óbreyttri mynd. Lögmaður annaðist samningsgerðina. Stefndi og
stefnandi sverja hann báðir af sér og fullyrða að hann hafi unnið fyrir hinn.
Að sögn stefnda vann þessi lögmaður ekki fyrir hann fyrr en síðar á ferlinum,
þegar stefndi gaf tónlist sína út hjá Jóni Ólafssyni í Skífunni.
Í
samningnum við Spor er dreifingarprósenta 15% af heildarsöluverðmæti allra
seldra eintaka. Ágóðahluti flytjanda var, eins og í samningnum við GCD, 30%
af meðalheildsöluverði hvers eintaks nema af plötunni Von sem hann skyldi
vera 35%. Stefndi kvaðst einnig hafa verið í neyslu á þessu tímabili.
Stefndi
Ásbjörn hefur ekki fært neinar sönnur á að hærra ágóðahlutfall af nettóheildsöluverði
hafi tíðkast hér á landi á þessum tíma en það sem var samið um við Utangarðsmenn
og hann fékk af plötunni Von. Dómurinn telur að hér verði ekki miðað við hvað
kann að hafa tíðkast erlendis enda hefur stefndi ekki fært sönnur á það heldur.
Þegar
kjör í samningi Utangarðsmanna og samningi GCD við Steina hf. eru borin saman
verður ekki séð að stefnandi hafi nýtt sér að hugsanlega voru flestir meðlimir
Utangarðsmanna að gera útgáfusamning í fyrsta sinn. Stefndi hefur því hvorki
sannað að stefnandi hafi nýtt sér reynsluleysi þeirra við samningsgerðina né
annað meint bágt ástand.
Það
er óumdeilt að ástæða þess að ekki var gerður hagnaðarskiptasamningur við
hljómsveitina Egó var sú að stefndi Ásbjörn óskaði eftir fyrirframgreiðslu til
þess að tónlistarmennirnir þyrftu ekki, áður en þeir fengju greitt, að bíða
eftir því að nægilega margar plötur hefðu selst til þess að
upptökukostnaðurinn hefði verið greiddur. Þess í stað var gerður eintakagreiðslusamningur
og samið um fyrirframgreiðslu af fyrstu plötunni sem samsvaraði sölu 4.000
eintaka.
Það
hvílir, eins og áður segir, á stefnda að sanna að kjör tónlistarmannanna samkvæmt
þeim samningi hafi verið ósanngjörn miðað við aðstæður allar. Í því skyni hefur
hann þó eingöngu fært fram þá málsástæðu að honum sé kunnugt um það að í slíkum
samningum erlendis sé listamönnum, sem séu ekki alveg óþekktir, greidd 15-20%
af hverju seldu eintaki. Dómurinn telur ómögulegt að miða við hvað kann að
hafa tíðkast í samningum á meginlandi Evrópu eða Bandaríkjunum árið 1982. Að
mati dómsins verður útgáfa á tónlist hér á landi, á þessum tíma, ekki borin
saman við útgáfu tónlistar hjá þúsundfalt fjölmennari þjóðum. Verður að
telja ólíklegt að útgáfufyrirtæki fjölmennari þjóða hafi lagt í þá vinnu að
hljóðrita tónlist sem þau gátu í allra mesta lagi gert ráð fyrir að selja 5.000
skífur af. Þar fyrir utan hefur stefndi ekki fært sönnur á hvaða þóknunarhlutfall
tíðkaðist í eintakagreiðslusamningum, hvorki hérlendis né erlendis á þessum
tíma.
Stefndi
byggir einnig á því að hann hafi verið þekktasti tónlistarmaður landsins og
allir aðrir í hljómsveitinni hafi verið vel þekktir tónlistarmenn. Í því ljósi
hafi hljómsveitin Egó átt að fá hærra hlutfall af verði hvers selds eintaks en
8%. Vel kann að vera að stefndi hafi verið mjög þekktur en blaðamenn sem rituðu
um tónlist í janúar 1982 skilgreindu aðra í hljómsveitinni sem óreynda spilara
og lítt þekkta menn.
Stefndi hefur ekki leitt neinar
líkur að því að hann hefði náð hagstæðari samningskjörum hefði hann samið við
aðra íslenska hljómplötuútgefendur í stað stefnanda.
Á
meðan stefndi Ásbjörn var í samningssambandi við stefnanda um útgáfu tónlistar
hljómsveitarinnar Egó gerði hann samning við annað útgáfufyrirtæki, Safarí.
Hann hefur ekki nefnt að hann hafi notið betri kjara í þeim samningi en þeim
sem hann gerði við Steina hf., hvorki sem sjálfstæður listamaður né meðlimur í
hljómsveit.
Á
árunum 1984-1989 gaf stefndi einnig út tónlist hjá útgáfufyrirtækjunum Grammi
og Geisla en hefur ekki fært neitt fram um að samningar við þau fyrirtæki hafi
verið honum hagstæðari en samningarnir við Steina hf. Vitað er að öll þessi
fyrirtæki urðu gjaldþrota. Ef til vill má af því álykta hversu ábatasamt það
var að gefa út íslenska tónlist.
Dómurinn
telur því að stefndi hafi ekkert fært fram sem sanni að stefnandi hafi við
samningsgerðina nýtt sér reynsluleysi né annað meint bágt ástand stefnda eða
annarra tónlistarmanna í Egó.
Hversu
góð sem samningskjör kunna að vera byggist hagnaður af samningi sem þessum þó
ætíð á því að báðir standi sig í stykkinu, tónlistarmennirnir og útgefandinn.
Stefnandi
kvaðst ekki hafa haft lögmann sér til aðstoðar en hafa stuðst við samningsform
sem hefði verið gert fyrir samband hljómplötuframleiðenda. Hann bar að hljómsveitir
hefðu ætíð fengið samningsformið afhent til þess að þær gætu kynnt sér það og
leitað sér aðstoðar stæði eitthvað í samningnum sem tónlistarmennirnir áttuðu
sig ekki á.
Þegar
útgefandinn og tónlistarmaðurinn hefðu náð samningum um upptökukostnað og
ágóðahlut hafi verið gerð kostnaðaráætlun þar sem heildarkostnaður af útgáfunni
var reiknaður út. Yfir þetta kostnaðarmat hefði verið farið með tónlistarmanninum
og honum gefið svigrúm til þess að fara yfir efni þess með einhverjum öðrum en
starfsmönnum útgáfunnar, áður en ritað var undir samningana.
Að
sögn stefnda átti stefnandi samninginn tilbúinn í skúffu. Hann hafi lagt samninginn
á borðið og stefndi hafi skrifað undir án þess að láta lögmann skoða samninginn
með sér enda hafi stefnandi ekki ráðlagt honum að leita lögmanns.
Ekki
verður fullyrt að samningsgerðina hafi borið að á þann hátt sem stefndi lýsir.
Að mati dómsins hvíldi hins vegar ekki nein skylda á herðum stefnanda að ráðleggja
stefnda og hljómsveitunum að leita sér lögfræðiaðstoðar þegar áðurnefndir
samningar voru undirritaðir.
Stefndi
bar að eftir að hann hætti neyslu fíkniefna árið 1996 hefðu útgáfusamningar
sem hann gerði almennt orðið honum mun hagstæðari og hann og útgefandi iðulega
skipt hagnaði til helminga. Þessari fullyrðingu sinni til sönnunar hefur
stefndi þó ekkert lagt fram. Þótt þetta væri sannað telur dómurinn að ekki
verði við það miðað enda hefur margt annað breyst á sama tíma svo sem
upptökutækni og dreifingarform.
Um
mokgróða
Það
er, eins og áður segir, upphaf þessa máls að stefndi Ásbjörn fullyrti opinberlega
að stefnandi hefði mokgrætt á hljómsveitum sem stefndi var í, en þeir lítið
haft upp úr krafsinu. Í sjónvarpsþættinum virðast ummælin einkum varða
hljómsveitina Egó en í skrifum stefnda á Facebook 15. mars 2016 lét hann
einnig falla ummæli um samning Utangarðsmanna og Steina hf. Stefnandi kveðst
ekki hafa grætt á samstarfi sínu við hljómsveitirnar. Hann hafi frekar tapað
fé á því.
Stefndi
mótmælir því sem röngu og ósönnuðu að tap hafi orðið af útgáfu hljómplatna
Utangarðsmanna og Egó. Stefnandi geti þess ekki við hvaða tímabil hann miði
ósannaðar fullyrðingar sínar um seld eintök af plötu Utangarðsmanna, „Geislavirkir.“
Stefnandi nefni ekki heldur ágóða af safnplötum en slíkar plötur séu jafnan
auðseljanlegar. Hann nefni ekki heldur hvers virði útgáfurétturinn sem
Steinar hf. hafi fengið með tveimur samningum um útgáfu þeirra, þar með talið
hvert söluverð hans hafi verið eða hvers virði hann væri í dag.
Dómurinn
telur að í umfjöllun um fjárhagslegan ávinning Steina hf. af samstarfi við
hljómsveitirnar verði að horfa til þess tíma sem var til umfjöllunar í þættinum
sem þetta mál er sprottið af þ.e.a.s. 1980 til 1984 þegar hann gaf út tónlist
hljómsveitanna Utangarðsmanna og Egó og reyndi á annan hátt að koma tónlist
þeirra á framfæri. Það er jafnframt það tímabil sem er til umfjöllunar í
samskiptum stefnanda og stefnda á Facebook 14. mars og í viðtölum við stefnda
17. ágúst 2016.
Stefndi
hefur strangt til tekið ekki reynt að sanna réttmæti þeirra ummæla sinna að
útgáfusamningarnir hafi ekki verið honum og liðsmönnum hljómsveitanna hagfelldir
í samanburði við það sem útgefandinn fékk og að útgefandinn hafi mokgrætt á
þeim. Hann hefur látið nægja að mótmæla þeim sönnunum sem stefnandi færir fram
fyrir því að samningarnir hafi verið í það minnsta verið hefðbundnir ef ekki
ívilnandi og að á samstarfi útgáfunnar við hljómsveitirnar hafi útgáfan ekki
grætt, síður en svo.
Á
þessum tíma þóttu það tíðindi að selja 5.000 eintök af hljómplötu með íslenskri
tónlist og þeir sem gerðu það fengu viðurkenningu, svonefnda gullplötu. Stefndi
hefur ekki hnekkt því að kostnaður við hljóðupptökuna hafi verið svo hár að til
þess að greiða hann hafi þurft að selja 3.500 til 4.000 eintök, sem er 70%-80%
af þeim fjölda sem menn töldu sig í hæsta lagi geta selt. Þá átti eftir að
greiða kostnað við gerð umslags, auglýsinga og dreifingar, o.fl., svonefndan
dreifingarkostnað. Þegar einungis er unnt að ná einhverjum hagnaði af innan
við 20-30% platnanna er vart hægt að halda því fram að nokkur, sem þó náði að
selja 5.000 eintök, hafi mokgrætt á því, hvorki útgefandinn né tónlistarmaðurinn.
Utangarðsmenn
sömdu um að gera þrjár smáskífur og þrjár breiðskífur á næstu tveimur árum
eftir undirritun samningsins. Eins og rakið hefur verið var samningurinn sem
Utangarðsmenn gerðu við Steina hf. mun hagstæðari sé hann borinn saman við samning
sem mun þekktari tónlistarmenn í hljómsveitinni GCD, stefndi Ásbjörn þar á
meðal, gerðu við Steina hf. áratug síðar.
Í
samningnum við Utangarðsmenn var gert ráð fyrir að það tækist að greiða upptökukostnaðinn
með því að selja 2.500 eintök. Að sögn stefnanda reyndist upptökukostnaðurinn
svo hár að selja hefði þurft talsvert fleiri eintök til þess að ná að greiða
hann. Hann bar einnig að platan
„Geislavirkir“ hafi aðeins selst í rúmlega 3.000 eintökum. Tónlistarmennirnir
hafi því fengið lítinn ágóða þrátt fyrir háa hlutdeild þeirra í honum. Útgefandinn
hafi vegna upptökukostnaðarins orðið fyrir beinu tapi af þessari dræmu sölu.
Það tap hafi bæst við það tap sem hann hafi orðið fyrir vegna útgáfu smáskífa
hljómsveitarinnar. Eins og áður segir mótmælir stefndi þessu en lætur við það
sitja.
Við
mat á því hvort ummæli stefnda Ásbjörns styðjist við staðreyndir verður ekki
litið einvörðungu á ákvæði samninganna sem hljómsveitirnar gerðu við útgáfufyrirtækið.
Jafnframt verður að líta til annars kostnaðar sem lagðist á útgefandann.
Stefnandi reyndi að koma hljómsveitinni Utangarðsmönnum á framfæri í
útlöndum, eins og hann var skyldur til samkvæmt útgáfusamningnum. Af því tilefni tók hljómsveitin lög sín upp á ensku
og fyrirtæki stefnanda skipulagði tónleikaferð þeirra um Norðurlöndin og sá
um flutning tónlistarmannanna og tækjabúnaðar þeirra þangað. Stefndi hefur
ekki mótmælt því að allur kostnaðurinn af þeirri ferð, flug og flutningskostnaður,
svo og undirbúningi undir hana svo sem kostnaður við hljóðupptökur í enskri
útgáfu hafi alfarið lagst á útgefandann því hljómsveitin leystist upp í
ferðinni.
Í
samningnum sem hljómsveitin Egó gerði við Steina hf. í febrúar 1982 átti hljómsveitin
að gera þrjár breiðskífur á þremur árum frá undirritun samningsins. Tveimur
þeim fyrstu var svo vel tekið að þær seldust báðar í 5.000 eintökum. Af þeim
höfðu því bæði útgefandi og flytjendur nokkurn hagnað. Þriðja platan, sem kom
út 1984, seldist að sögn stefnanda í um 1.500-1.700 eintökum. Því hefur
stefndi ekki mótmælt heldur viðurkennt það í skrifum sínum á Facebook 14.
mars 2016 að hún hafi selst illa. Þá var meira en helmingur upptökukostnaðarins
ógreiddur. Því er jafnframt ómótmælt að sá kostnaður hafi lagst alfarið á
útgefandann. Meðlimir hljómsveitarinnar fengu engu að síður 8% af hverju
seldu eintaki.
Að
mati dómsins er ekki hægt, eins og stefndi vildi gera í vitnisburði sínum, að
greina fyrstu tvær plöturnar frá heildarsamningnum við Egó enda hafði stefnandi
með samningnum skuldbundið sig til þess að gefa út þrjár breiðskífur með
hljómsveitinni og hún skuldbundið sig til þess að semja tónlist á plöturnar. Í
ljósi þess hversu hár útgáfukostnaður vegna þriðju plötunnar greiddist ekki
vegna dræmrar sölu hennar telur dómurinn ekki óvarlegt að álykta að af
þessum heildarsamningi hafi orðið tap sem lagðist á útgefandann, stefnanda.
Hann hafi í það minnsta ekki grætt á samningnum og þaðan af síður mokgrætt.
Hins vegar hélt hljómsveitin öllum þeim greiðslum sem hún hafði fengið fyrir
hvert selt eintak. Afrakstur hljómsveitarinnar af samningnum skertist því
ekki við tapið af þriðju plötunni, einungis afrakstur útgáfufyrirtækisins.
Dómurinn telur stefnda því ekki hafa sýnt fram á að stefnandi hafi mokgrætt
og alls ekki á kostnað hljómsveitarinnar Egó.
Þrátt
fyrir að 35 ár hafi verið liðin frá því að hljómsveitin Utangarðsmenn hætti
störfum þegar stefndi lét ummæli sín falla gat honum varla verið runnið úr
minni hvernig samstarfi hljómsveitarinnar og útgáfunnar lauk og að útgáfan sat
þá uppi með mikinn kostnað. Honum hlaut því að vera ljóst að heildarútkoman
Steina hf. af samstarfi hvort heldur við Utangarðsmenn eða við Egó var ekki
gróði.
Dómurinn
telur ekki unnt að skilgreina ummæli stefnda sem saklaus mistök vegna þess að
hann hafi ekki vitað betur.
Stefndi
telur að við mat á fjárhagslegum ágóða stefnanda verði einnig að líta til ágóða
hans af safnplötum. Efni útgáfusamninganna verður ekki skilið á annan hátt en
að hljómsveitirnar skyldu einnig fá þóknun í samræmi við samningana í þeim
tilvikum. Hljómsveitirnar nutu því einnig góðs af útgáfu safnplatna.
Stefnda
hefur ekki tekist að sanna að stefnandi hafi grætt á honum og hljómsveitunum
og þá enn síður að stefnandi hafi grætt á einfeldni, fákunnáttu eða bágindum
hans eða þeirra.
Þýðingarmikið innlegg í þjóðfélagslega umræðu og fleiri atriði
Stefndi
telur ummæli sín um viðskiptin við stefnanda þýðingarmikið innlegg í þjóðfélagsumræðu
og bendir á að annar viðmælandi í þáttaröðinni hafi imprað á því að hún héldi
sig hafa verið hlunnfarna af útgefanda sínum 30 árum fyrr, um eða upp úr 1950.
Í þessum tíu þáttum var sagt frá þróun tiltekinnar tónlistarstefnu á tilteknu
árabili. Sá þáttur í menningarsögunni var því viðfangsefnið en ekki kjör tónlistarmanna
á tuttugustu öld þótt þau kunni að hafa borið á góma í tvígang í öllum
þáttunum tíu. Ekki verður heldur séð að samningar við tvær hljómsveitir sem
voru gerðir fyrir 34-36 árum sé málefni sem varði almenning né að þeir tilteknu
samningar séu mikilvægt innlegg í umfjöllun um kjör tónlistarmanna. Auk þess
geta efnislega röng ummæli vart gert mikið gagn í þjóðfélagsumræðu, jafnvel
þótt hún fjallaði um kjör tónlistarmanna.
Að mati dómsins verður stefnandi ekki
talinn „opinber persóna“. Hann kvaðst hafa viljað söðla um eftir að hafa glímt
við erfið veikindi. Hann hætti að reka fyrirtæki og fékk sér vinnu hjá öðrum
hljómplötuútgefanda. Síðar hóf hann rekstur gistihúss í sveit. Ekki verður séð
að hann hafi sem eigandi gistihúss eða sem hljómplötuútgefandi fyrir þremur til
fjórum áratugum látið þannig að sé kveða á opinberum vettvangi að hann verði
talinn opinber persóna.
Þótt
stefnandi hafi gert grein fyrir afstöðu sinni til ummæla stefnda í heimildarþættinum
með því að rita á Facebook þannig að það væri öllum aðgengilegt þykir hann ekki
hafa með því komið sér þannig í sviðsljós opinberrar umræðu vorið 2016 að hann
verði að þola harðari ummæli um sig en aðrir borgarar. Hann þarf enn síður að
þola að vera hafður fyrir rangri sök.
Stefndi
byggir á því að stefnandi hafi espað hann til þeirra ummæla sem hann lét falla
eftir færslu stefnanda á Facebook. Ekki er unnt að líta svo á að stefnandi hafi
gefið stefnda tilefni til ummælanna. Í frásögn hans í þættinum nefndi hann ekki
einu orði fjármálahlið samstarfsins við stefnda eða hljómsveitirnar. Á Facebook
og í fjölmiðlum á vefnum mótmælti stefnandi ummælum stefnda í
sjónvarpsþættinum sem hann taldi efnislega röng. Væri litið svo á að hann
hefði með upphaflegri Facebook-færslu sinni gefið tilefni til þeirra ummæla
stefnda sem á eftir komu væri mönnum ætíð ókleift að bera hönd fyrir höfuð sér
opinberlega án þess að talið yrði að með því hefðu þeir gefið öðrum heimild til
refsi- og bótalausra ærumeiðinga.
Gildisdómur
eða staðhæfing um staðreyndir
Þar
eð dómurinn telur að stefndi Ásbjörn hafi ekki fært sönnur á þær staðreyndir
sem hann segist hafa talið fyrir hendi verður að fara yfir ummælin og meta að
hvaða marki þau teljast annars vegar ósannaðar fullyrðingar og hins vegar
skoðun eða mat á staðreynd, gildisdóma.
Varðandi
ummæli í kröfulið 1.a sem stefndi lét falla í 7. þætti þáttaraðarinnar Popp-
og rokksaga Íslands, þykir sú fullyrðing hans Útgefandinn hann mokgræddi á okkur, það er bara þannig fela í sér
staðhæfingu um staðreynd sem stefndi hefur ekki sannað. Í orðunum að græða á
kostnað annarrar manneskju felst að einhver hafi nýtt sér einfeldni hennar eða
fákunnáttu til þess að afla sér fjárhagslegs ávinnings af framlagi hennar en
láta hana sjálfa njóta lítils góðs af því. Að mati dómsins felst í ummælunum
ærumeiðandi aðdróttun í skilningi 235. gr. almennra hegningarlaga, nr.
19/1940, um misneytingu, sem getur verið refsiverð samkvæmt 253. gr. sömu laga.
Stefndi, Ásbjörn, þykir með þeim hafa farið út fyrir mörk leyfilegrar tjáningar
og verður því fallist á að framangreind ummæli verði dæmd dauð og ómerk, sbr.
241. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar þykir seinni málsliður ummælanna
Við höfðum ekki tíkall upp úr þessu, skítapening fela í sér gildisdóm og mat stefnda, Ásbjörns, á
verðmæti þess sem hljómsveitin bar úr býtum. Því verður ekki fallist á kröfu
stefnanda um ómerkingu þeirra.
Ummælin
í kröfulið 2.a-c, sem stefndi lét falla á samskiptamiðlinum Facebook 14. mars
2016 hljóða svo:
a)
prósentur voru
svívirðilega láar fyrirtækið nýtti sér reynsluleysi mitt okkar og yfirburða
stöðu sína þannig var það
b)
ég er einfaldlega
að segja samningar voru afraslæmir og þú nýtir þér þekkingarleysi okkar.
c)
nenni þessu ekki
samningar voru ömurlegir þú varst í yfirburðastöðu og nýttir þér hana
Að
mati dómsins þykja orðin í kröfulið 2.a prósentur voru svívirðilega
láar fela í sér mat stefnda,
gildisdóm, á því hlutfalli sem hljómsveitin og Ásbjörn fengu af verði hverrar
plötu, en í ummælunum fyrirtækið nýtti
sér reynsluleysi mitt okkar og yfirburða stöðu sína þannig var það felist
ósönnuð staðhæfing og refsiverð aðdróttun í garð stefnanda þess efnis að hann
hafi neytt fjárhagslegs og þekkingarlegs aflsmunar og þannig náð fram
samningi sem var honum langt um hagstæðari en tónlistarmönnunum. Af þeim
sökum verður fallist á ómerkingu þeirra.
Fyrri
hluti ummælanna í kröfulið 2.b ég er
einfaldlega að segja samningar voru afraslæmir og þú nýtir þér þekkingarleysi
okkar þykir jafnframt fela í sér mat, gildisdóm, stefnda á hlutdeild
tónlistarmannanna í ágóðanum af útgáfunni en síðari hluti ummælanna þykir vera
ósönnuð staðhæfing og refsiverð aðdróttun um misneytingu af hálfu stefnanda.
Af þeim sökum verður fallist á ómerkingu orðanna og þú nýtir þér þekkingarleysi okkar. Hið sama gildir um ummæli
í kröfulið 2.c nenni þessu ekki samningar voru ömurlegir þú varst í yfirburðastöðu
og nýttir þér hana. Í fyrri hluta þeirra felist gildisdómur stefnda en
síðari hluti þeirra þú varst í yfirburðastöðu og nýttir þér hana er
aftur á móti ósönnuð staðhæfing og refsiverð aðdróttun í garð stefnanda.
Verður því fallist á ómerkingu þeirra.
Ummælin
í kröfulið 3.a sem stefndi lét falla á Facebook 15. mars 2016 hljóða svo: Niðurstaðan er og verður sú að samningar
þínir við Ego og Utangarðsmenn voru gerðir af fyrirtæki með yfirburðaþekkingu
á öllum hlutum á meðan við vorum með því miður enga yfirsýn yfir neitt og
algerlega blautir á bakvið eyrun. Þú nýttir þér það. Já, við skrifuðum undir. Dóminum
þykja þau, virt í heild sinni, fela í sér ærumeiðandi aðdróttun í garð
stefnanda því sterklega er gefið í skyn að hann hafi neytt þekkingarlegs
aflsmunar og misnotað sér fákunnáttu stefnda og annarra meðlima þeirra hljómsveita
sem þar eru tilgreindar. Þau verða því ómerkt í heild sinni að frátalinni
setningunni „Já, við skrifuðum undir.“ Dómurinn fellst ekki á það sjónarmið
stefnda að sú setning kollvarpi efnislegu innihaldi þess sem á undan var sagt
enda haggar hún ekki þeirri aðdróttun stefnda að stefnandi hafi neytt aflsmunar
við samningsgerðina.
Ummælin
í kröfulið 4.a lét stefndi falla á vefmiðlinum visir.is 17. ágúst 2016: Hann
nýtti sér bágt ástand mitt. Ég var ekki betur á mig kominn á þessum árum en
þetta. Ég var dópaður frá morgni til kvölds, meira eða minna. Að mati dómsins eru eingöngu efni til að
ómerkja fyrsta málslið þeirra Hann nýtti
sér bágt ástand mitt, enda er þar fullyrt að stefnandi hafi gerst sekur um
refsiverða misneytingu, sem er ósannað eins og margoft hefur komið fram. Hins
vegar þykja ummæli stefnda í öðrum og þriðja málslið Ég var ekki betur á mig kominn á þessum árum en þetta. Ég var dópaður
frá morgni til kvölds, meira eða minna á hinn bóginn fela í sér gildisdóm,
mat stefnda á eigin ástandi á þeim tíma sem til umfjöllunar er og verður því
ekki fallist á ómerkingu þeirra.
Að endingu verður vikið að ummælum í
kröfulið 5.a sem stefndi lét falla á vefmiðlinum mbl.is 17. ágúst 2016 og
hljóða svo: Eitt er alveg á hreinu, Steinar Berg græddi á
mér og græddi vel á mér. Í upphafi ferilsins var ég dópaður frá morgni til
kvölds. Ég var aldrei með lögfræðinga mér við hlið. Hann nýtti sér bágt ástand
mitt, hann var með lögfræðinga og fagfólk sín megin en ég var bara einn hinum
megin við borðið og hann bara nýtti sér það. Ég er ekki að segja að hann sé
vondur maður en hann nýtti sér þetta allt. Með sömu rökum og fyrr fellst dómurinn á að ómerkja fyrsta málslið
þeirra: Eitt er alveg á hreinu, Steinar
Berg græddi á mér og græddi vel á mér. Þá verða jafnframt ómerkt orðin Hann nýtti sér bágt ástand mitt... og
orðin og hann bara nýtti sér það...,
svo og orðin ....en hann nýtti sér þetta
allt en með öllum þessum ummælum þykir stefndi hafa gefið sterklega í skyn
að stefnandi hafi haft hann að féþúfu og hlunnfarið hann í samningum, og
þannig dróttað að því að hann hafi gerst sekur um refsiverða misneytingu.
Önnur ummæli í kröfulið 5.a þykja
aftur á móti fela í sér gildisdóm stefnda um hans eigið ástand og aðstæður á
fyrrnefndum tíma og verður því ekki fallist á ómerkingu þeirra.
Dómurinn telur að með þessari
niðurstöðu sé tjáningarfrelsi stefnda Ásbjörns ekki skert umfram það sem er
nauðsynlegt til verndar mannorði stefnanda enda hefur stefndi hvorki fært
sönnur á neina þeirra fullyrðinga sem felast í þeim ummælum hans sem hafa verið
ómerkt né fært fram neina réttlætingu fyrir því að hafa vegið á þennan hátt að æru stefnanda. Að mati dómsins hafði stefndi
Ásbjörn ekki heldur ástæðu til að ætla að fullyrðingar hans um meintan
refsiverðan verknað stefnanda væru réttar. Hann gat ekki „verið í góðri trú“
eins og það er kallað. Ummæli hans eru því ekki heldur innan marka
tjáningarfrelsis hans af þeim sökum.
Málshöfðunarfrestur
Í
1. mgr. 29. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 segir að heimild til þess að höfða
einkamál til refsingar falli niður, sé mál ekki höfðað, áður en sex mánuðir
eru liðnir frá því að sá, sem heimildina hefur, fékk vitneskju um hinn seka. Í
2. mgr. sama ákvæðis segir að hafi einkamál ekki leitt til dóms um refsikröfuna,
megi höfða mál að nýju, uns framangreindur sex mánaða frestur er liðinn.
Einnig megi jafnan höfða einkamál næstu þrjá mánuði frá því að mál ónýttist.
Stefnandi
ritaði á Facebook-síðu sína 14. mars að hann hefði séð þáttinn í sarpi Ríkissjónvarpsins
þar sem stefndi Ásbjörn lét upphaflegu ummælin falla. Fyrstu ummælunum, sem
stefnandi vill fá ómerkt, vissi hann af 14. mars, sem og þeim næstu en þau
þriðju féllu 15. mars. Segja má að þessi þrennu ummæli hafi verið látin falla
og verið rituð í óslitinni samfellu og því hluti af óslitnum skoðanaskiptum
stefnanda og stefnda. Ummæli í 4. og 5. kröfulið birtust á vefmiðlum 17. ágúst
2016. Þau ummæli teljast ekki vera í óslitnu framhaldi af ummælin sem féllu í
mars sama ár. Samkvæmt 1. mgr. 82. gr. almennra hegningarlaga skal
fyrningarfrestur teljast frá því að refsiverðum verknaði lauk.
Málshöfðunarfrestur er ein tegund fyrningarfrests. Telja á málshöfðunarfrestinn
frá næsta degi á eftir því að síðustu ummælin féllu í mars. Því hefði þurft að
höfða mál eigi síðar en 15. september 2016 til þess að það væri gert áður en
sex mánuðir væru liðnir frá því að stefnandi fékk vitneskju um „hinn seka“ eins
og það er orðað í ákvæðinu.
Stefnan
er gefin út 12. september 2016, innan sex mánaða frestsins. Hún er jafnframt
birt stefnda Ríkisútvarpinu 13. september, enn innan sex mánaða frestsins.
Hins vegar er hún ekki birt stefnda Ásbirni fyrr en 23. september, það er átta
dögum eftir að sex mánaða fresturinn, samkvæmt 1. mgr. 29. gr. laga nr.
19/1940, rann út.
Hvorugur
stefndu byggir á því að stefnandi hafi ekki gætt málshöfðunarfrests laga nr.
19/1940. Þetta er hins vegar lögbundið skilyrði og því verður dómari að gæta að
því að sjálfsdáðum. Réttaráhrif þess að höfða mál að liðnum fresti eru einvörðungu
þau að sýkna verður stefnda af kröfu stefnanda um refsingu auk þess sem ekki er
unnt að beita viðurlögum samkvæmt 2. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940 um að
standa straum af kostnaði af birtingu dóms.
Miskabætur
Dómurinn hefur fallist á að ómerkja
tiltekin ummæli stefnda Ásbjörns fyrir þá sök að hann hafi meitt æru stefnanda
með því að væna hann um refsiverða, í það minnsta siðferðilega ámælisverða,
hegðun, sem engar sönnur hafa verið færðar á.
Stefnandi ber að í upphafi hafi hann
ætlað að láta ummæli stefnda sem vind um eyrun þjóta þótt hann teldi þau bæði
skaða arfleifð sína sem ötuls stuðningsmanns íslenskra tónlistarmanna á
síðasta fjórðungi liðinnar aldar svo og orðspor sitt sem ferðaþjónustubónda.
Í gistihúsi sínu að Fossatúni í Borgarfirði hafi hann safn, meðal annars um
framlag sitt til íslenskrar tónlistarsögu. Hann kvaðst hafa heyrt á gestum og
leiðsögumönnum sem þangað komu, svo og í opinberri umfjöllun um
sjónvarpsþáttinn og orðaskipti á Facebook eftir hann, að menn hafi ekki vitað
hvorum ætti að trúa, honum eða stefnda Ásbirni. Þegar hann hafi áttað sig á
þessu hafi hann séð að varanlegur blettur hefði fallið á mannorð hans sem
honum sé afar annt um. Hann hafi því ekki séð sér annað fært en að höfða málið
til þess að fá ummælin ómerkt og mannorð sitt hreinsað.
Dómurinn fellst á að stefndi,
Ásbjörn, hafi valdið stefnanda miska með ummælum sínum, bæði í þættinum, á
Facebook og á vefmiðlum eftir að stefnandi hafði boðað að hann myndi höfða meiðyrðamál.
Það er mjög alvarlegt að væna annan
mann um mögulega refsiverða og siðferðilega ámælisverða hegðun og gera það
ítrekað opinberlega þótt staðhæfingunni sé ítrekað mótmælt. Þetta er enn
alvarlegra fyrir þá sök að samstarf stefnanda og stefnda var náið eins og þeir
hafa báðir borið fyrir dómi svo og vegna þess hversu þekktur stefndi er nú í
íslensku samfélagi. Dómurinn getur ekki fallist á að stefnda Ásbirni hafi
orðið það á af einföldu gáleysi enda voru ummæli sama efnis endurtekin og ávirðingarnar
urðu æ alvarlegri.
Þar eð dómurinn telur að stefndi
Ásbjörn hafi með stórkostlegu gáleysi meitt æru stefnanda og valdið honum miska
eru uppfyllt skilyrði b-liðar 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 til
þess að dæma hann til að greiða stefnanda miskabætur. Stefndi vísar til þess
að hann lifi einungis af list sinni en stefnandi sé athafnamaður og fjárhæð
miskabóta verði að taka mið af því. Með hliðsjón af því að stefndi hefur fyrir
fjölskyldu að sjá og með vísan til 24. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 þykja
miskabætur stefnanda úr hendi stefnda Ásbjörns hæfilega ákveðnar 250.000
krónur.
Stefnandi telur stefnda,
Ríkisútvarpið, einnig bera ábyrgð á því að ummælin birtust. Því til stuðnings
byggir stefnandi á b-lið 1. mgr. 50. gr. laga nr. 38/2011 um fjölmiðla. Í
ljósi 23., 40. og 12. töluliðar 1. mgr. 2. gr. laganna telur dómurinn að orðin
„hljóð- og myndsendingar í viðskiptaskyni“ eigi ekki við um þáttaröðina sem
fyrstu ummælin birtust í. Því hvíli ekki fébótaábyrgð á stefnda, samkvæmt því
lagaákvæði, þótt hann hafi miðlað ummælunum með því að sýna þáttinn. Þvert á
móti virðist ábyrgðin á ummælunum hvíla alfarið á stefnda, Ásbirni, sbr. a-lið
1. mgr. 50. gr. laganna.
Samkvæmt 36. gr. laga um fjölmiðla
þarf að óska eftir því að fá að koma að andsvörum og færa rök fyrir þeirri
ósk. Í bréfinu sem lögmaður stefnanda sendi stefnda, Ríkisútvarpinu, 19. júlí
2016, krefst hann þess meðal annars að ummælin verði klippt út úr þættinum en
ekki er beðið um það að stefnandi fái að koma að andsvörum. Þar eð stefnandi
óskaði ekki eftir því sérstaklega var stefnda ekki skylt að gefa stefnanda kost
á andsvörum áður en þátturinn var endursýndur.
Stefnandi byggir kröfu sína á hendur
stefnda Ríkisútvarpinu einnig á b-lið 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga nr.
50/1993.
Stefndi,
Ríkisútvarpið, framleiddi þáttaröðina Popp- og rokksaga Íslands með öðrum
framleiðanda og sýndi í dagskrá sinni. Um stefnda, sem er þjóðarmiðill, hafa
verið sett sérstök lög, nr. 23/2013. Stefnandi vísar til þess að samkvæmt 4.
mgr. 3. gr. þeirra ætlist löggjafinn til þess að starfshættir stefnda séu
sérlega vandaðir svo og vinnubrögð við gerð dagskrárefnis. Að mati dómsins
ber Ríkisútvarpinu einnig að tryggja, í samningum sem það gerir við sjálfstæða
framleiðendur um efni sem það tekur þátt í að framleiða, að lögboðnir starfsháttum
Ríkisútvarpsins sé fylgt við þá framleiðslu, jafnvel þótt þátttaka
útvarpsins felist einvörðungu í fjárframlagi. Ríkisútvarpið getur ekki, með
samningum við aðra framleiðendur, komið sér undan lögmæltum kröfum um vönduð
vinnubrögð þess. Svonefndur þriðji maður, framleiðandinn, verður jafnframt
að sætta sig við að um viðsemjanda hans, Ríkisútvarpið, gildi strangari lög
um efnistök við dagskrárgerð en um aðra fjölmiðla. Höfundarréttarsjónarmið
geta ekki haggað því.
Dómurinn
fær ekki betur séð en að við gerð margnefnds þáttar hafi ekki verið gætt fyrirmæla
2. töluliðar 4. mgr. 3. gr. laga nr. 23/2013. Hefði fyrirmæla þess ákvæðis
verið gætt hefði verið unnt að koma í veg fyrir birtingu hinna ærumeiðandi
ummæla, eða í það minnsta hefði stefnandi átt kost á að koma sínum sjónarmiðum
að í þættinum.
Dómurinn
telur að það hafi verið af einföldu gáleysi sem Ríkisútvarpið stóð að gerð
sjónvarpsþáttar þar sem misbrestur varð á því að fylgja hinum lögboðnum vönduðum
vinnubrögðum og hann sendur út í sjónvarpi með hinum ærumeiðandi ummælum.
Hins
vegar var þátturinn endursýndur óbreyttur, 24. ágúst, þótt stefnandi hefði áður
mælst til þess að ummælin yrðu klippt burt og fært rök fyrir því að þar hefði
stefndi Ásbjörn farið með rangt mál og ærumeiðandi í garð stefnanda. Stefnandi
hafði auk þess tilkynnt að hann myndi höfða meiðyrðamál til þess að fá þau
ómerkt og því augljóst að hann taldi þeim beint að sér og jafnframt að hann
hafnaði sannleiksgildi þeirra.
Af
samningi stefnda Ríkisútvarpsins við framleiðanda þáttanna verður ekki séð að
stefnda hafi verið skylt að endursýna þættina. Ekki verður betur séð en að
stefndi hafi samkvæmt samningnum frjálsar hendur um það hvort þeir yrðu
endursýndir yfirhöfuð og þá hvenær. Stefndi hefur ekki sýnt fram á hvaða knýjandi
þörf var á því að endursýna 7. þáttinn með hinum umdeildu ummælum þótt stefnandi
hefði ítrekað bent á að það bryti gegn rétti hans til æruverndar. Dómurinn
telur að með endursýningunni hafi starfsmenn stefnda af stórkostlegu gáleysi
breitt út opinberlega ærumeiðandi ummæli um stefnanda. Stefndi ber því við að
starfsmenn hans hafi ekki getað skilið margnefnd ummæli þannig að þau beindust
að stefnanda. Dómurinn telur að ekki verið byggt á þessu því málshöfðun hafði
verið boðuð á þeim grundvelli að ummælin beindust að stefnanda og því máttu
starfsmennirnir allt eins gera ráð fyrir því að dómstólar féllust á þá málsástæðu.
Eins
og komið er fram lýsti stefndi því yfir í bréfi til stefnanda 26. júlí 2016 að
ekki hefði komið til tals að dreifa þáttunum á DVD-diskum. Stefnda
Ríkisútvarpinu var birt stefna 13. september 2016 í meiðyrðamáli vegna
ummæla í þættinum. Í stefnunni er tekið fram að málið sé jafnframt höfðað á
hendur stefnda Ríkisútvarpinu til þess að koma í veg fyrir frekari opinbera
dreifingu ummælanna sem birtust í þættinum. Þrátt fyrir yfirlýsingu stefnda
26. júlí og þrátt fyrir málshöfðunina ákvað stefndi að setja þættina í
almenna dreifingu á DVD-diskum. Dómurinn getur ekki fallist á að það hafi verið
gert af einföldu gáleysi starfsmanna stefnda.
Þar
eð stefndi, Ríkisútvarpið, hefur af stórfelldu gáleysi fyrst endursýnt sjónvarpsþáttinn
og síðan stuðlað enn frekar að víðtækri dreifingu meiðyrða um stefnanda þykja
uppfyllt skilyrði b-liðar 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 fyrir því
að stefndi greiði stefnanda skaðabætur sem þykja hæfilega ákveðnar 250.000 kr.
Eins
og atvikum þessa máls er háttað þykir rétt að dráttarvextir af miskabótum
reiknist frá dómsuppsögu.
Refsikrafa
Eins og rakið hefur verið var málið
höfðað á hendur stefnda Ásbirni að liðnum sex mánuðum frá því að ummælin í 1.,
2. og 3. kröfulið féllu en áður en frestur til að höfða einkarefsimál var
runninn út vegna ummælanna í 4. og 5. kröfulið. Einnig er komið fram að þetta
hefur þá þýðingu að refsing verður ekki dæmd fyrir ummæli sem féllu sex mánuðum
áður en málið var höfðað.
Jafnframt er komið fram að dómurinn
telur stefnanda ekki hafa, þegar hann reyndi að bera hönd fyrir höfuð sér með
skrifum á Facebook-síðu sína, gefið stefnda Ásbirni tilefni til frekari
ærumeiðandi ummæla. Dómurinn telur því að ákvæði 239. gr. almennra
hegningarlaga um refsileysi af þeim sökum komi ekki til skoðunar. Af sömu
ástæðu koma sjónarmið um orðhefnd, og refsileysi af þeim ástæðum, ekki heldur
til greina í þessu máli enda hefur dómurinn fallist á að stefnda Ásbirni beri
að greiða stefnanda miskabætur.
Eins og kemur fram í lýsingu
málavaxta stigmögnuðust ummæli stefnda um viðskiptahætti stefnanda við unga
tónlistarmenn. Ummælin sem stefndi lét falla og birtust á tveimur vefmiðlum
17. ágúst 2016 voru sýnu alvarlegust. Í þeim er það ástand sem stefnandi á að
hafa nýtt sér til fjárhagslegs ávinnings ekki lengur þekkingar- og reynsluleysi
nokkurra ungra manna heldur algert varnar- og skilningsleysi forfallins fíkniefnaneytanda.
Dómurinn telur jafnframt sannað að stefndi hafi ekki getað haldið að efnislegt
inntak þessara ummæla væri rétt, það er að stefnandi hafi notað varnarleysi
annarrar manneskju sér til fjárhagslegs ávinnings. Ásetningur er hins vegar
skilyrði þess að dæmd verði refsing fyrir ærumeiðingar. Þótt dómurinn telji
ummælin hafi verið látin falla af stórkostlegu gáleysi stefnda telur dómurinn
að stefndi hafi ekki haft beinharðan ásetning til þess að meiða æru stefnanda
heldur hafi annar tilgangur legið að baki ummælunum. Stefndi Ásbjörn verður því
sýknaður af refsikröfu stefnanda.
Frekari sýning á 7. þætti Popp- og
rokksögu Íslands óbreyttum, óheimil
Þar eð dómurinn hefur ómerkt hluta
þeirra ummæla sem birtust í þáttaröðinni Popp- og rokksaga Íslands verður
fallist á þá kröfu stefnanda að stefnda, Ríkisútvarpinu ohf., sé óheimilt
að sýna í sjónvarpi, eða birta og dreifa opinberlega á annan hátt, 7. þátt
þeirrar þáttaraðar fyrr en þau ummæli, sem hafa verið ómerkt, hafa verið afmáð
úr þættinum.
Birting dómsins
Fram
er komið að stefnandi höfðaði málið á hendur stefnda Ásbirni að liðnum sex
mánuðum frá því hann lét þau falla í mars 2016. Það þýðir að honum verður ekki
gert að standa straum af birtingu þeirra sem þá féllu, sbr. 2. mgr. 241. gr.
almennra hegningarlaga.
Þar
eð stefndi, Ríkisútvarpið, hefur verið dæmdur til þess að greiða stefnanda
miskabætur þykir rétt að stefndi geri grein fyrir forsendum og dómsorði málsins
í dagskrá sinni í samræmi við síðari málslið 1. og 2. mgr. 59. gr. laga um
fjölmiðla, nr. 38/2011. Forsendur dómsins eru alllangar og því þykir nægja að
gerð sé grein fyrir dómsorðinu sjálfu í sjónvarpi. Hins vegar þykir heimasíða
Ríkisútvarpsins, ruv.is, hentugri vettvangur fyrir birtingu forsendna með
dómsorði.
Af
sömu sökum þykir einnig mega leggja það á stefnda Ríkisútvarpið að það birti
forsendur og niðurstöðu dómsins eigi síðar en innan tveggja vikna frá uppkvaðningu
þessa dóms að viðlögðum 25.000 króna dagsektum.
Af
þessari ástæðu þykja ekki efni til að fallast á þá kröfu stefnanda að stefndu
verði gert að greiða honum óskipt 500.000 krónur til þess að kosta birtingu
dómsins í tveimur víðlesnum dagblöðum.
Stefndu
greiði stefnanda óskipt málskostnað sem þykir, með hliðsjón af umfangi málsins,
hæfilega ákveðinn 2.000.000 krónur og er virðisaukaskattur talinn með í
fjárhæðinni.
Ingiríður
Lúðvíksdóttir héraðsdómari kveður upp þennan dóm.
D Ó
M S O R Ð
Eftirfarandi
ummæli stefnda, Ásbjörns Kristinssonar Morthens, í garð stefnanda, Steinars
Berg Ísleifssonar, skulu vera dauð og ómerk:
Ummæli
í 7. þætti sjónvarpsþáttaraðarinnar Popp- og rokksaga Íslands: Útgefandinn hann mokgræddi á okkur. Það er
bara þannig. [...].
Ummæli
á samskiptamiðlinum Facebook 14. mars 2016: [...] fyrirtækið
nýtti sér reynsluleysi mitt okkar og yfirburða stöðu sína þannig var það.
[...] og þú nýtir þér þekkingarleysi okkar.
[...] þú varst í yfirburðastöðu og nýttir þér hana.
Ummæli á
samskiptamiðlinum Facebook 15. mars 2016: Niðurstaðan
er og verður sú að samningar þínir við Ego og Utangarðsmenn voru gerðir af fyrirtæki
með yfirburðaþekkingu á öllum hlutum á meðan við vorum með því miður enga
yfirsýn yfir neitt og algerlega blautir á bakvið eyrun. Þú nýttir þér það.
Ummæli á fréttasíðunni
mbl.is 17. ágúst 2016: Hann nýtti sér
bágt ástand mitt.
Ummæli á fréttasíðunni
visir.is 17. ágúst 2016: Eitt er alveg á
hreinu, Steinar Berg græddi á mér og
græddi vel á mér. [...] Hann nýtti sér
bágt ástand mitt. [...] og hann bara nýtti
sér það [...] en hann nýtti sér
þetta allt.
Stefndi,
Ásbjörn, er sýkn af kröfu stefnanda um refsingu.
Stefndi, Ásbjörn, greiði
stefnanda 250.000 krónur í miskabætur, með dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6.
gr. laga nr. 38/2001, frá dómsuppsögu til greiðsludags.
Stefnda, Ríkisútvarpinu ohf., er óheimilt
að sýna í sjónvarpi, eða birta og dreifa opinberlega á annan hátt, 7. þátt
sjónvarpsþáttaraðarinnar Popp- og rokksaga Íslands með þeim ummælum sem hafa
verið ómerkt.
Stefndi,
Ríkisútvarpið ohf., greiði stefnanda 250.000 krónur í miskabætur, með dráttarvöxtum,
samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, frá dómsuppsögu til greiðsludags.
Stefnda,
Ríkisútvarpinu ohf., er skylt að birta dómsorð þessa dóms í dagskrá sjónvarps
þess og forsendur og dómsorð á síðunni ruv.is eigi síðar en innan tveggja vikna
frá uppkvaðningu þessa dóms en greiði stefnanda ella 25.000 kr. á dag í
sektir.
Stefndu
greiði stefnanda óskipt 2.000.000 krónur í málskostnað.
Ingiríður
Lúðvíksdóttir