- Fyrning
- Sjálfskuldarábyrgð
- Skuldamál
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur 19. febrúar 2018 í máli nr. E-1169/2017:
Landsbankinn hf.
(Ásgeir Jónsson lögmaður)
gegn
Guðmundi Tryggva Ásbergssyni og
Guðmundi Tryggva Sigurðssyni
(Björn Jóhannesson lögmaður)
Mál þetta, sem dómtekið var 22. janúar 2018, var
höfðað dagana 28. mars 2017 og 31. mars s.á. af hálfu Landsbankans hf.,
Austurstræti 11, Reykjavík vegna Landsbankans hf., Grafarholti, Vínlandsleið 1,
Reykjavík á hendur Guðmundi Tryggva Ásbergssyni, Litlakrika 36, Mosfellsbæ og
Guðmundi Tryggva Sigurðssyni, Árskógum 8, Reykjavík til innheimtu á skuld.
Stefnandi krefst þess að stefndu verði dæmdir óskipt
til að greiða stefnanda skuld að fjárhæð 15.986.470 krónur, ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr.
laga nr. 38/2001 af þeirri fjárhæð frá 25. júlí 2014 til greiðsludags. Inn á
skuldina var greidd innborgun 11. febrúar 2015 að fjárhæð 157.130 krónur, sem
dregst frá skuldinni miðað við stöðu hennar á innborgunardegi. Þá krefst stefnandi málskostnaðar samkvæmt mati
dómsins, auk virðisaukaskatts af málflutningsþóknun.
Af hálfu stefndu er þess aðallega krafist að þeir verði alfarið sýknaðir af öllum kröfum stefnanda í
málinu, en til vara er þess krafist að dómkröfur stefnanda á hendur stefndu
verði lækkaðar verulega. Þá gera stefndu bæði í aðal- og varakröfu kröfu um
málskostnað úr hendi stefnanda að skaðlausu samkvæmt málskostnaðarreikningi,
auk álags á málskostnað.
Yfirlit málsatvika og
ágreiningsefna
Mál þetta varðar kröfu vegna lánssamnings sem Landsbanki
Íslands hf. gerði við G.T. samsteypuna ehf. 13. janúar 2006. Að beiðni lántaka
var lánsfjárhæðin, að frádregnu lántökugjaldi og kostnaði, greidd lántaka á
bankareikning hans 18. janúar 2006 með 12.860.000 krónum. Með undirritunum
sínum á lánssamninginn tókust stefndu á hendur sjálfskuldarábyrgð á efndum
samningsins. Bú lántaka var tekið til gjaldþrotaskipta 23. janúar 2013 og lauk
búskiptum 22. apríl s.á. án þess að greiðsla fengist upp í lýstar kröfur
stefnanda vegna lánssamningsins. Í máli þessu eru stefndu krafðir um
endurgreiðslu lánsins á grundvelli sjálfskuldarábyrgðar þeirra. Stefndu
krefjast aðallega sýknu á þeim grundvelli að krafan á hendur þeim sé fyrnd, en
krefjast lækkunar á stefnufjárhæð til vara.
Aðilar lýsa málavöxtum nánar svo að samkvæmt
lánssamningnum hafi stefnandi veitt G.T. samsteypunni ehf. fjölmyntalán til 18
mánaða að jafnvirði 13.000.000 króna í erlendum myntum, þannig að 65%
lánsfjárins skyldu vera í svissneskum frönkum (CHF), 18% í japönskum jenum
(JPY) og 17% í bandarískum dollurum (USD). Lánið skyldi endurgreiða með einni
afborgun í lok lánstímans, 1. ágúst 2007, en vexti skyldi greiða á sex mánaða
fresti út lánstímann, í fyrsta sinn 1. ágúst 2006. Vextir skyldu vera breytilegir vextir jafnháir LIBOR-vöxtum í samræmi við
lengd vaxtatímabils hverju sinni, auk 2,25% vaxtaálags.
Lánið
var ekki endurgreitt á umsömdum gjalddaga 1. ágúst 2007 og því gerðu Landsbanki
Íslands hf. og G.T. samsteypan ehf. með sér viðauka við lánssamninginn 10.
september 2007, þar sem samið var um breytingar á lánstíma og endurgreiðslu
lánsins frá því sem upphaflega hafði verið ákveðið. Var samið um að lánið
skyldi greitt upp með einni afborgun 1. desember 2008, en vexti skyldi greiða á
eins mánaðar fresti út lánstímann, í fyrsta sinn 1. október 2007. Að öðru leyti
var upphaflegur lánssamningur óbreyttur.
G.T. samsteypan ehf. og NBI hf., sem þá hafði yfirtekið réttindi og
skyldur Landsbanka Íslands hf., gerðu skilmálabreytingu 26. nóvember 2008 og
viðauka við lánssamninginn frá 13. janúar 2006. Nýr gjalddagi lánsins skyldi nú
vera 3. mars 2009, en vexti skyldi sem fyrr greiða á mánaðar fresti, næst 1. desember 2008, og skyldu vextir
reiknast frá 3. nóvember s.á. Að öðru leyti skyldi samningurinn haldast
óbreyttur. NBI hf. og G.T. samsteypan ehf. gerðu að nýju
skilmálabreytingu 20. apríl 2009 með nýjum viðauka við lánssamninginn. Samkvæmt
því skyldi endurgreiða lánið með einni afborgun 15. september 2009. Vexti
skyldi sem fyrr greiða á mánaðar fresti út lánstímann, næst 15. apríl 2009, en vextir skyldu reiknast frá 3. mars s.á. Að öðru
leyti skyldi samningurinn haldast óbreyttur. Enn ein skilmálabreytingin
var gerð með viðauka við lánssamninginn 25. nóvember 2009, þar sem ákveðið var
að lánið bæri að endurgreiða með einni afborgun 15. mars 2010. Sem fyrr var
ákvæði um að vexti skyldi greiða á mánaðarfresti út lánstímann, næst 15. október 2009. Þá var einnig
gerð sú breyting á ákvæðum samningsins um vexti að samið var um að greiða
skyldi breytilega vexti af láninu, sem væru jafnháir LIBOR-vöxtum í samræmi við
lengd vaxtatímabils hverju sinni, auk 3,75% vaxtaálags. Að öðru leyti skyldu
ákvæði lánssamningsins vera óbreytt. Stefndu samþykktu í öllum tilvikum þessar
breytingar á skilmálum og gjalddaga lánssamningsins.
G.T. samsteyptan ehf. greiddi ekki lánið á umsömdum
gjalddaga 15. mars 2010. Ekki verður séð að þá hafi verið gripið til
innheimtuaðgerða, en á þessum tíma voru komin upp dómsmál varðandi sambærilega
lánssamninga, þar sem deilt var um hvort þeir hefðu að geyma ákvæði um ólögmæta
gengistryggingu. Stefnandi kveðst í
kjölfar dóma Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggðra lána hafa hafið
endurreikning lána viðskiptavina sinna í samræmi við ákvæði laga nr. 151/2010,
um breytingar á lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Lántaka hafi verið
sent bréf 30. ágúst 2011 þar sem fram hafi komið að Alþingi hefði í desember
2010 samþykkt breytingar á lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu um
endurútreikning lána með ólögmætri gengistryggingu. Væri það mat Landsbankans
hf. að lánssamningurinn kvæði á um slíka gengistryggingu og að í samræmi við
ákvæði laganna hefðu eftirstöðvar lánsins verið endurútreiknaðar miðað við
lægstu óverðtryggðu vexti sem Seðlabanki Íslands birti. Eftirstöðvar lánsins
fyrir endurútreikning hafi verið 39.115.676 krónur og eftir endurútreikning
21.336.873 krónur, en endurútreikningur miðist við 29. ágúst 2011. Stefndu
kveða sér ekki hafa verið tilkynnt um endurútreikning stefnanda.
Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 23. janúar 2013
var bú G.T. samsteypunnar ehf. tekið til gjaldþrotaskipta. Landsbankinn hf.
lýsti kröfu í þrotabúið samtals að fjárhæð 32.883.423 krónur, m.a. vegna
fyrrgreinds lánssamnings frá 13. janúar 2006. Lýst krafa stefnanda vegna
samningsins var samtals 25.069.734 krónur, sem var tilgreint
uppgreiðsluverðmæti hans miðað við úrskurðardag þann 23. janúar 2013. Skiptum á
þrotabúi G.T. samsteypunnar ehf. lauk 22. apríl 2013 á grundvelli 155. gr. laga
nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti, þar sem engar eignir fundust í þrotabúinu.
Stefnandi kveðst í kjölfar dóma Hæstaréttar í málum
nr. 600/2011 og nr. 464/2012, um að greiðslukvittanir hefðu jafngilt
fullnaðarkvittunum og að endurútreikningur lána hefði átt að taka mið af því,
hafa leiðrétt endurútreikning lánssamningsins. Staða lánsins fyrir
endurútreikning hafi verið 25.074.703 krónur, en eftir endurútreikning 15.986.470
krónur, sem er stefnufjárhæð málsins. Stefnandi kveður lánið hafa verið
leiðrétt miðað við úrskurðardaginn 23. janúar 2013, þar sem skiptum hafi verið
lokið á félaginu, en lántaka hafi ekki verið sent bréf um leiðréttingu
endurútreikningsins. Stefnandi mun ekki heldur hafa tilkynnt stefndu um þennan
endurútreikning.
Stefndu var send innheimtuviðvörun 25. júní 2014 vegna
kröfu stefnanda samkvæmt umræddum lánssamningi frá 13. janúar 2006, þar sem
höfuðstóll kröfunnar var tilgreindur 15.986.470 krónur. Í innheimtuviðvöruninni
segir að lánið hafi verið leiðrétt 23. júní 2014, sbr. dómafordæmi Hæstaréttar,
og var það ítrekað í innheimtubréfi sem stefnandi sendi stefndu vegna kröfunnar
5. ágúst 2014.
Þann 11. febrúar 2015 endurreiknaði stefnandi
gengistryggt bílalán sem G.T. samsteypan ehf. hafði verið skuldari að hjá
stefnanda á tímabilinu 26. október 2007 til 9. júní 2008. Við endurútreikning
bílalánsins myndaðist inneign að fjárhæð 157.130 krónur og ákvað stefnandi að
skuldajafna þeirri inneign á móti vanskilum G.T. samsteypunnar ehf. á
lánssamningnum og er það sú innborgun sem stefnandi lýsir í dómkröfu sinni.
Stefndu fengu ekki tilkynningar um þessa innborgun/skuldajöfnun.
Stefndu voru í upphafi hvers árs, allt frá 19. janúar
2010 til 10. janúar 2017, sendar tilkynningar á grundvelli laga nr. 32/2009 um
ábyrgðarmenn um yfirlit ábyrgða þeirra gagnvart stefnanda. Á yfirlitunum kom
fram að stefndu væru í sjálfskuldarábyrgð vegna lánssamnings G.T. samsteypunnar
ehf. en gildistími ábyrgðarinnar var ekki tilgreindur. Í síðustu yfirlitunum,
sem send voru stefndu 10. janúar 2017, var ábyrgðarfjárhæð stefndu tilgreind
13.000.000 króna, en að vanskil væru 25.813.922 krónur. Í lok mars 2017 var
stefndu birt stefna málsins.
Málsástæður og lagarök
stefnanda
Eftirstöðvar
skuldarinnar hafi ekki fengist greiddar þrátt fyrir innheimtutilraunir og sé
því nauðsynlegt að höfða mál til greiðslu hennar. Um samninginn gildi íslensk
lög og skuli mál vegna ágreinings um réttindi og skyldur aðila rekið fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur, sbr. gr. 16.1 í samningnum.
Hvað aðild Landsbankans hf. varði þá hafi Fjármálaeftirlitið (FME), með
heimild í 100. gr. a í lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr.
laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna
á fjármálamarkaði o.fl., tekið þá ákvörðun að ráðstafa eignum og skuldum
Landsbanka Íslands hf. til Nýja Landsbanka Íslands hf. Ákvörðun FME um
ráðstöfun eigna og skulda Landsbanka Íslands hf. til Nýja Landsbanka Íslands
hf. (nú Landsbankinn hf.) sé dagsett þann 9. október 2008.
Byggt
sé á meginreglum kröfu- og samningsréttar um greiðsluskyldu fjárskuldbindinga
og efndaskyldu loforða. Kröfu um dráttarvexti, þ.m.t. vaxtavexti, styðji
stefnandi við lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001. Krafan um málskostnað
styðjist við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Krafa um
virðisaukaskatt af málflutningsþóknun sé reist á lögum nr. 50/1988. Stefnandi
sé ekki virðisaukaskattskyldur og beri honum því nauðsyn til að fá dóm fyrir
skatti þessum úr hendi stefndu. Varðandi varnarþing vísist til 32. gr. laga nr.
91/1991.
Málsástæður og lagarök
stefndu
Aðalkrafa stefndu um sýknu
Um aðalkröfu um sýknu vísi stefndu fyrst og fremst til
þess að ábyrgð þeirra sem sjálfskuldarábyrgðaraðila samkvæmt lánssamningnum frá
13. janúar 2006 sé fallin niður sökum fyrningar.
Lánssamningurinn hafi verið gerður í gildistíð laga
nr. 14/1905, um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda, og því beri að fara
eftir ákvæðum þeirra laga varðandi fyrningartíma kröfu sem grundvallist á
lánssamningnum, sbr. 28. gr. núgildandi laga um fyrningu kröfuréttinda nr.
150/2007. Samkvæmt 4. tölul. 3. gr. laga nr. 14/1905 fyrnist kröfur samkvæmt
ábyrgðarskuldbindingum á fjórum árum frá þeim degi sem krafan verði gjaldkræf,
sbr. 1. málslið 5. gr. laganna. Krafa samkvæmt lánssamningnum hafi orðið
gjaldkræf 15. mars 2010, sem verið hafi gjalddagi skuldar samkvæmt samningnum
og þeim viðaukum sem við hann hafi verið gerðir. Síðasti viðaukinn við
lánssamninginn hafi verið gerður 25. nóvember 2009 en samkvæmt honum skyldi
lánið endurgreitt með einni afborgun þann 15. mars 2010. Þann dag hafi krafan
orðið gjaldkræf gagnvart útgefanda og sjálfskuldarábyrgðaraðilum
lánssamningsins. Stefna vegna ábyrgðarskuldbindinga stefndu hafi verið birt fyrir
stefndu í lok mars 2017, en þá hafi rúm sjö ár verið liðin frá því að krafa
stefnanda samkvæmt samningnum hafi orðið gjaldkræf. Ekki verði séð af gögnum
málsins að fyrningu kröfunnar hafi verið slitið gagnvart stefndu innan
ábyrgðartíma kröfunnar. Með vísan til
fyrrgreindra ákvæða laga nr. 14/1905 hafi krafan því löngu verið fyrnd þegar
stefndu hafi verið birt stefna í málinu. Þó svo að miðað yrði við gjaldþrot
G.T. samsteypunnar ehf. varðandi gjalddaga kröfunnar væri krafan engu að síður
fyrnd gagnvart stefndu.
Nánast engin umfjöllun sé í stefnu málsins um
málsástæður stefnanda og því sé mjög óljóst með hvaða hætti stefnandi hafi í
hyggju að haga málatilbúnaði sínum og á hverju hann byggi, m.a. varðandi
fyrningartíma kröfunnar. Eðlilegt hefði verið að einhver umfjöllun væri um
fyrningartíma kröfunnar í stefnu, ekki síst í ljósi þess að rúm sjö ár séu frá
því að krafa stefnanda hafi orðið gjaldkræf. Vera kunni, þó ekki sé vikið að
því í stefnunni, að stefnandi telji að krafan sé ófyrnd með vísan til bráðabirgðaákvæðis
nr. XIV í lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, sbr. e-lið 2. gr. laga
nr. 151/2010 og 1. gr. laga nr. 38/2014. Þar komi fram að fyrningarfrestur
uppgjörskrafna vegna ólögmætrar verðtryggingar lánssamninga í formi
gengistryggingar skuli reiknast frá 16. júní 2010 og skuli fyrningarfresturinn
vera átta ár frá því tímamarki. Bráðabirgðaákvæðið feli í sér sérákvæði um
upphaf fyrningar og fyrningarfrest sem telja verði að gangi framar almennum
reglum um fyrningu þeirra krafna sem nefndar séu í bráðabirgðaákvæðinu
„uppgjörskröfur“. Um það hvað átt sé við með „uppgjörskröfum“ í ákvæðinu sé
nærtækast að líta til þeirra athugasemda sem fylgdu frumvarpinu er varð að
lögum nr. 151/2010, svo og til þeirra dómafordæma sem þegar liggi fyrir þar sem
reynt hafi á túlkun ákvæðisins. Í áðurnefndum athugasemdum komi fram að tilefni
lagasetningarinnar hafi verið dómar Hæstaréttar Íslands frá 16. júní 2010 í
málunum nr. 92/2010 og nr. 153/2010, sem skorið hafi úr um ólögmæta bindingu
lána í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla, svo og dómur Hæstaréttar
frá 16. september 2010 í málinu nr. 471/2010, um vaxtaútreikning slíkra
ólögmætra gengistryggðra lána. Með 18. gr. laga nr. 38/2001 og
bráðabirgðaákvæði XI í sömu lögum, sbr. lög nr. 151/2010, hafi
fjármálafyrirtækjum verið falið að endurreikna lán með ólögmætri
gengistryggingu. Þörfin fyrir endurútreikning lánanna hafi fyrst og fremst
helgast af hugsanlegri endurkröfu lántaka vegna greiðslna sem inntar hefðu
verið af hendi á grundvelli ólögmætrar gengistryggingar, en jafnframt gæti
lánveitandi átt kröfu um viðbótarvexti í hennar stað. Þessar kröfur hafi
almennt verið látnar mætast og mismunurinn, sem jafnan hafi verið skuldara í
hag, verið látinn koma til lækkunar á höfuðstól.
Með hliðsjón af tilefni laganna og þeirri staðreynd að
um undantekningarákvæði sé að ræða frá almennum reglum um fyrningu verði að
telja að með „uppgjörskröfum“ í bráðabirgðaákvæði XIV í lögum nr. 38/2001 sé
einvörðungu átt við endurgreiðslu- og viðbótarkröfur aðila að samningi sem
skylt sé að endurreikna samkvæmt fyrirmælum laganna. Ákvæðið geti eðli málsins
samkvæmt ekki tekið til krafna lánveitanda um aðrar greiðslur, svo sem
höfuðstóls slíks samnings, en um slíkar kröfur gildi hins vegar almennar
fyrningarreglur. Þessi skilningur hafi m.a. verið staðfestur í tveimur nýlegum
dómum Héraðsdóms Reykjavíkur. Einsýnt sé samkvæmt þessu að krafa stefnanda á
hendur stefndu sé fyrnd og stefnandi hafi því glatað rétti sínum til efnda úr
höndum þeirra og því beri að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í málinu.
Verði á því byggt af hálfu stefnanda að hluti kröfu
hans byggist á viðbótarvöxtum á grundvelli 1. mgr. 18. gr. laga nr. 38/2001 þá
sé til þess að líta að í stefnu sé engin grein gerð fyrir því hver sá hluti sé.
Málatilbúnaði stefnanda sé hvað það varði verulega ábótavant og hann
vanreifaður. Verði ekki séð að fyrrgreint bráðabirgðaákvæði XIV í lögum nr.
38/2001 geti átt við um kröfu stefnanda. Við úrlausn varðandi fyrningu
kröfunnar verði að mati stefndu alfarið að líta til ákvæða laga nr. 14/1905,
þannig að fyrningartími kröfunnar sé fjögur ár frá 15. mars 2010 varðandi alla
kröfuna.
Umfjöllun stefnanda um málsástæður sínar séu mjög
óljósar og vanreifaðar í stefnu. Þar sé vikið að svokallaðri innborgun 11.
febrúar 2015 að fjárhæð 157.130 krónur, sem sögð sé tilkomin vegna inneignar
útgefanda lánssamningsins, G.T. samsteypunnar ehf., og eigi að hafa myndast við
endurútreikning á ólögmætu gengistryggðu bílaláni félagsins. Stefnandi kveðist
hafa skuldajafnað þessari inneign einhliða, og að því er virðist án samþykkis
þrotabús G.T. samsteypunnar ehf., á móti vanskilum á lánssamningi félagsins.
Stefndu hafi hvorki verið tilkynnt um fyrrgreindan skuldajöfnuð né að inneign
hefði myndast hjá G.T. samsteypunni ehf. Ekki verði ráðið af stefnunni hvort
stefnandi byggi að einhverju leyti á því að með fyrrgreindri innborgun hafi
fyrningu kröfunnar verið slitið. Telji stefnandi að svo hafi verið sé því
harðlega mótmælt enda deginum ljósara að fyrningu gagnvart stefndu verði ekki
slitið með þessum hætti. Þó svo að talið yrði að skuldajöfnuður hafi verið
heimill hafi það ekki í för með sér að fyrning ábyrgðarskuldbindingarinnar hafi
verið rofin. Samkvæmt almennum reglum um slit fyrningar, sbr. 6. gr. þágildandi
laga nr. 14/1905 og 14. gr. laga nr. 150/2007, geti skuldari rofið fyrningu
kröfu með viðurkenningu á henni, svo sem með greiðslu inn á kröfu eða með
samkomulagi um greiðslu hennar. Greiðsla með einhliða skuldajöfnuði, sem
stefndu hafi ekki haft hugmynd um, geti hins vegar ekki undir nokkrum kringumstæðum
rofið fyrningu kröfunnar.
Stefndu byggi jafnframt á því að krafa stefnanda
gagnvart þeim sé fallin niður sökum tómlætis og athafnaleysis. Tómlæti
stefnanda varðandi innheimtu kröfunnar og tilkynningar til stefndu um stöðu
hennar sé með miklum ólíkindum. Af framlögðum gögnum málsins megi sjá að í rúm
fjögur ár hafi stefnandi ekkert aðhafst gagnvart stefndu til að reyna að fá
efndir kröfu sinnar, þ.e. frá 15. mars 2010, er krafan féll í gjalddaga, og þar
til stefndu hafi verið send innheimtuviðvörun 25. júní 2014. Stefna hafi verið
birt þremur árum síðar eða rúmum sjö árum frá því að krafan féll í
gjalddaga.
Sýknukröfu sinni til stuðnings vísi stefndu einnig til
laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. laganna skuli
lánveitandi senda ábyrgðarmanni skriflega tilkynningu svo fljótt sem kostur sé
þegar um vanefndir lántakanda sé að ræða eða þegar bú lántaka sé tekið til
gjaldþrotaskipta. Þá sé lánveitanda einnig skylt að senda ábyrgðarmönnum
upplýsingar eftir hver áramót um stöðu lána sem ábyrgð standi fyrir svo og
yfirlit yfir ábyrgðir. Í 2. mgr. 7. gr. laganna komi fram að ábyrgðarmaður
skuli vera skaðlaus af vanrækslu lánveitanda á tilkynningarskyldu samkvæmt 1.
mgr. 7. gr. og sé vanrækslan veruleg skuli ábyrgðin falla niður. Af gögnum
málsins verði ekki séð að stefnandi hafi sent stefndu skriflegar tilkynningar
um vanefndir G.T. samsteypunnar ehf. á greiðslu kröfunnar þann 15. mars 2010,
eða þegar bú lántaka hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta í janúar 2013. Þá
hafi stefndu ekki verið tilkynnt um endurútreikninga á lánssamningnum fyrr en
með birtingu stefnu í mars 2017. Stefnandi hafi hins vegar staðið við þá skyldu
sína að senda stefndu um hver áramót yfirlit ábyrgða þeirra gagnvart stefnanda.
Yfirlitin hafi verið mjög misvísandi, m.a. hafi tilgreind ábyrgðarfjárhæð verið
mismunandi og í síðasta yfirlitinu, 10. janúar 2017, hafi tilgreind
ábyrgðarfjárhæð verið sögð vera 13 milljónir króna. Stefndu telji einsýnt að
stefnandi hafi vanrækt skyldur sínar samkvæmt lögum nr. 32/2009 og að um
verulega vanrækslu sé að ræða af hálfu stefnanda, sem valdi því að ábyrgð
stefndu sé niður fallin, sbr. 2. mgr. 7. gr., sbr. 12. gr. laga nr.
32/2009.
Þó svo að hér sé um að ræða ábyrgð á skuld lögaðila
verði ekki horft framhjá þeim grunnsjónarmiðum sem legið hafi að baki
samkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 og
fyrra samkomulagi sama efnis frá 27. janúar 1998. Þar hafi komið fram ákveðnar
meginreglur sem síðar hafi verið teknar upp í lög nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn.
Tilgangur fyrrgreinds samkomulags svo og laga nr. 32/2009 hafi verið að draga
úr vægi sjálfskuldarábyrgða. Þar hafi komið fram ákveðnar meginreglur til
verndar ábyrgðarmönnum þar sem sjálfskuldarábyrgð sé sett til tryggingar
fjárhagslegum skuldbindingum, svo sem varðandi mat á greiðslugetu og ríka
upplýsingaskyldu af hálfu lánveitanda til ábyrgðarmanna. Ekkert mat á
greiðslugetu lántaka hafi farið fram á sínum tíma, auk þess sem upplýsingagjöf
til stefndu, bæði fyrir og eftir að til sjálfskuldarábyrgðarinnar var stofnað,
hafi verið lítil sem engin, að undanskildum fyrrgreindum tilkynningum um hver
áramót um yfirlit ábyrgða.
Vilji svo ólíklega til að talið yrði að krafa
stefnanda væri að einhverju leyti ófyrnd eða ekki fallin niður sökum tómlætis
eða vegna ákvæða 2. mgr. 7. gr. laga nr. 32/2009 þá telji stefndu eðlilegt að
ábyrgð þeirra á lánssamningnum frá 13. janúar 2006 verði vikið til hliðar í
heild eða að hluta á grundvelli 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð
og ógilda löggerninga, sbr. ákvæði til bráðabirgða í lögum nr. 32/2009 um
ábyrgðarmenn. Í því sambandi sé m.a. vísað til stöðu aðila við samningsgerðina
á sínum tíma og hins mikla aðgerðaleysis stefnanda gagnvart stefndu allt frá
því að krafan hafi fallið í gjalddaga 15. mars 2010 og þar til þeim hafi verið
stefnt rúmum sjö árum síðar. Þá sé vísað til vanrækslu stefnanda á skyldum
sínum gagnvart stefndu samkvæmt lögum nr. 32/2009.
Með vísan til alls þess sem að framan er rakið telji
stefndu einboðið að sýkna beri þá af öllum kröfum stefnanda í málinu.
Varakrafa stefndu um
verulega lækkun á dómkröfum stefnanda
Verði ekki fallist á aðalkröfu stefndu um sýknu sé
þess krafist til vara að dómkröfur stefnanda á hendur stefndu verði lækkaðar
verulega. Til stuðnings kröfu sinni um lækkun vísi stefndu m.a. til þess að
verði talið að bráðabirgðaákvæði nr. XIV í lögum nr. 38/2001 um vexti og
verðtryggingu, sbr. e-lið 2. gr. laga nr. 151/2010 og 1. gr. laga nr. 38/2014
eigi að einhverju leyti við varðandi fyrningu kröfunnar, þá sé ljóst að það
ákvæði geti ekki undir nokkrum kringumstæðum átt við um höfuðstól hennar.
Höfuðstóll kröfunnar geti aldrei talist til „viðbótarkrafna“ í skilningi
fyrrgreinds lagaákvæðis. Höfuðstóll kröfunnar sé fyrndur hvað sem líði
skilningi aðila á „viðbótarkröfum“ í bráðabirgðaákvæði nr. XIV í lögum nr.
38/2001. Tilgreining kröfunnar í tilkynningum stefnanda sjálfs til stefndu í
upphafi hvers árs hafi verið mjög óljós og misvísandi og hafi
ábyrgðarskuldbinding stefndu í tilkynningu 10. janúar 2017 verið sögð nema 13.000.000
króna. Til stuðnings varakröfu um lækkun á dómkröfum vísi stefndu að öðru leyti
til sömu málsástæðna, sjónarmiða og rökstuðnings og til stuðnings aðalkröfu
þeirra um sýknu.
Dráttarvaxtakröfu stefnanda sé mótmælt. Vísað sé til
fyrningar svo og til 3. mgr. 7. gr. laga nr. 32/2009, um að ábyrgðarmaður verði
ekki krafinn um dráttarvexti sem falli til eftir gjalddaga, nema liðnar séu
tvær vikur frá því að ábyrgðarmanni hafi sannanlega verið gefinn kostur á að
greiða gjaldfallna afborgun.
Stefndu geri í aðal- og varakröfu sinni kröfu um
málskostnað úr hendi stefnanda. Málskostnaðarkrafa stefndu byggi á ákvæðum 129.
gr. og 130. gr. laga nr. 91/1991. Varðandi önnur lagarök fyrir kröfum stefndu í
málinu sé fyrst og fremst vísað til ákvæða laga nr. 14/1905, um fyrningu skulda
og annarra kröfuréttinda, einkum til 3., 5., 6. og 11. gr. laganna. Þá sé vísað
til laga nr. 150/2007, um fyrningu kröfuréttinda, einkum til 24. og 28. gr.
laganna. Stefndu vísi einnig til ákvæða laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu,
og sé í því sambandi m.a. vísað til 18. gr. laganna og ákvæða til bráðabirgða
nr. XI og XIV. Þá sé m.a. vísað til 1., 3., 7., og 12. gr. laga nr. 32/2009, um
ábyrgðarmenn, svo og bráðabirgðaákvæðis þeirra laga. Stefndu vísi einnig til
36. gr. laga nr. 7/1936, um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga.
Niðurstaða
Málsatvik eru óumdeild og eru þau rakin, eins og þau birtast í gögnum málsins og aðilar lýsa þeim í stefnu og greinargerð, í sérstökum kafla hér að framan. Svo sem þar kemur fram höfðar stefnandi málið til innheimtu á skuld samkvæmt lánssamningi sem stefndu tókust á hendur sjálfskuldarábyrgð á 13. janúar 2006, en lokagjalddagi lánsins samkvæmt síðasta samningsviðauka sem stefndu samþykktu var 15. mars 2010.
Stefndu krefjast sýknu af kröfum stefnanda og byggja á því aðallega að ábyrgðarskuldbinding þeirra sé fyrnd, með vísan til 4. tölul. 3. gr. laga nr. 14/1905, um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda. Samkvæmt lagaákvæðinu fyrnast kröfur samkvæmt ábyrgðarskuldbindingum á fjórum árum, en fyrningarfrestur telst, samkvæmt 1. mgr. 5. gr. sömu laga, frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf.
Við málflutning kom fram að
óumdeilt er að um fyrningu kröfunnar gilda lög nr. 14/1905, sbr. 28. gr. laga
nr. 150/2007, um fyrningu kröfuréttinda. Einnig er óumdeilt að skuldin varð
gjaldkræf 15. mars 2010 og að innborgun á skuldina 11. febrúar 2015, vegna endurútreiknings á
bílaláni lántaka, hefur enga þýðingu til slita á fyrningu, en fyrningu telst
slitið við höfðun málsins. Af hálfu stefnanda var á því byggt við málflutning
að af orðalagi ábyrgðarskuldbindingar stefndu í lánssamningi mætti ráða að
ábyrgð þeirra stæði meðan skuldin væri ógreidd og ófyrnd, en heimilt væri að
víkja frá lögmæltum fyrningarfrestum með samningi. Í því sambandi var á því
byggt að þar sem skuldin væri vegna peningaláns hefði hún tíu ára fyrningartíma
samkvæmt lögum nr. 14/1905 og væri því ófyrnd. Í lánssamningnum segir að
ábyrgðin gildi jafnt þótt greiðslufrestur verði veittur á skuldbindingum
samkvæmt samningnum, einu sinni eða oftar, uns skuldin sé að fullu greidd. Á
það verður ekki fallist að með framangreindri yfirlýsingu hafi stefndu
skuldbundið sig til ábyrgðar á endurgreiðslu skuldarinnar til lengri tíma en
verið hafi lögmæltur fyrningarfrestur krafna vegna slíkra ábyrgðarskuldbindinga.
Af hálfu stefnanda var öðru fremur á því byggt við flutning málsins fyrir dóminum að um fyrningu kröfu hans á hendur stefndu ætti að fara eftir ákvæði til bráðabirgða nr. XIV í lögum nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, sbr. e-lið 2. gr. laga nr. 151/2010 og 1. gr. laga nr. 38/2014. Samkvæmt lagaákvæðinu skal fyrningarfrestur uppgjörskrafna vegna ólögmætrar verðtryggingar lánssamninga í formi gengistryggingar reiknast frá 16. júní 2010 og skal hann vera átta ár frá því tímamarki.
Óumdeilt er að lánið sem um ræðir var bundið ólögmætri gengistryggingu og var það endurútreiknað í tvígang. Framangreint bráðabirgðaákvæði nr. XIV í vaxtalögum er sérákvæði um fyrningarfrest sem gengur framar almennum reglum um upphaf fyrningar og fyrningarfrest þeirra krafna sem þar eru nefndar „uppgjörskröfur“, en aðila greinir í máli þessu á um hvort það taki til krafna stefnanda á hendur stefndu.
Með 18. gr. vaxtalaga nr. 38/2001 og bráðabirgðaákvæði XI
í sömu lögum, sbr. lög nr. 151/2010, var fjármálafyrirtækjum falið að eiga
frumkvæði að endurreikningi lána með ólögmætri gengistryggingu. Í athugasemdum
með frumvarpi sem varð að lögum nr. 151/2010 kemur fram að tilefni
lagasetningarinnar hafi verið dómar Hæstaréttar 16. júní 2010 í málunum nr.
92/2010 og 153/2010, um ólögmæti bindingar lána í íslenskum krónum við gengi
erlendra gjaldmiðla, og dómur réttarins 16. september 2010 í máli nr. 471/2010,
um vaxtareikning slíkra ólögmætra gengistryggðra lána. Laut slíkur
endurútreikningur að hugsanlegri endurkröfu lántaka vegna greiðslna sem inntar
hefðu verið af hendi á grundvelli ólögmætrar gengistryggingar, en jafnframt gat
lánveitandi átt kröfu um viðbótarvexti í hennar stað. Af hálfu stefnanda er ekki á því byggt að dómkrafa
hans sé að einhverju leyti reist á viðbótarvöxtum á grundvelli 18. gr. laga nr.
38/2001.
Í ljósi tilefnis laga nr. 151/2010, og að teknu tilliti til þess að fyrirmæli þeirra um upphaf fyrningar og fyrningarfrest eru sérákvæði sem víkja frá almennum reglum um fyrningu, telur dómurinn að með uppgjörskröfum í bráðabirgðaákvæði XIV í lögum nr. 38/2001 sé einungis vísað til endurgreiðslu- og viðbótarkrafna aðila að samningi sem skylt er að endurreikna samkvæmt fyrirmælum laganna. Um kröfur á grundvelli yfirlýsingar um sjálfskuldarábyrgð gilda hins vegar almennar fyrningarreglur.
Samkvæmt framansögðu og í samræmi við 4. tölul. 3. gr. laga nr. 14/1905 og 1. mgr. 5. gr. sömu laga fyrnist krafa stefnanda á grundvelli ábyrgðaryfirlýsingar stefndu á fjórum árum frá því að krafan varð gjaldkræf þann 15. mars 2010. Krafan var því fyrnd þegar mál þetta var höfðað með stefnubirtingum dagana 28. mars og 31. mars 2017 og var hún reyndar þegar fyrnd 25. júní 2014 þegar stefndu var send innheimtuviðvörun. Þegar af þeirri ástæðu að krafan er fyrnd verða stefndu sýknaðir af kröfum stefnanda á hendur þeim.
Með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 verður stefnanda gert að greiða stefndu óskipt 1.435.000 krónur í málskostnað, án tillits til virðisaukaskatts. Álag sem stefndu kröfðust við málflutning, sbr. 131. gr. laga nr. 91/1991, verður ekki dæmt.
Kristrún Kristinsdóttir héraðsdómari kveður upp dóminn.
D Ó M S O R Ð
Stefndu, Guðmundur Tryggvi Ásbergsson og Guðmundur Tryggvi Sigurðsson,
eru sýknaðir af kröfum stefnanda, Landsbankans hf.
Stefnandi greiði stefndu óskipt 1.435.000 krónur í málskostnað.
Kristrún Kristinsdóttir