- Kynferðisbrot
- Sönnunarbyrði
- Sönnunargögn
- Sönnunarmat
- Sýkna
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur 10. júlí 2018 í máli nr. S-115/2018:
Ákæruvaldið
(Katrín Hilmarsdóttir saksóknarfulltrúi)
gegn
A
(Kristján Stefánsson lögmaður)
Mál þetta, sem
dómtekið var 21. júní 2018, var
höfðað með ákæru héraðssaksóknara, dags. 2. mars 2018, á hendur:
„A, kennitala 000000-000,
[...], Reykjavík,
fyrir kynferðisbrot gegn X, kt. 000000-0000, með
því að hafa á heimili sínu að [...] í Reykjavík, í fjölda skipta, frá því
stúlkan var fimm ára gömul þar til hún var tólf eða þrettán ára gömul, á
tímabilinu frá árinu 2007 til ársins 2014 eða 2015, snert ber kynfæri
stúlkunnar og látið hana snerta ber kynfæri hans og látið hana fróa honum, með
því að nýta sér yfirburði sína gagnvart stúkunni og traust hennar og trúnað til
hans sem afa hennar.
Telst þetta varða við 1. mgr. 194. gr. og 1. mgr.
202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.
Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu
alls sakarkostnaðar.
Einkaréttarkrafa:
Af hálfu B, kt. 000000-0000, er þess krafist að ákærði greiði ólögráða
dóttur hennar, X, kt. 000000-0000, miskabætur að fjárhæð 2.000.000 kr., auk
vaxta skv. 8. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 frá 1. júlí 2007
þar til mánuður er liðinn frá birtingu skaðabótakröfu þessarar en með
dráttarvöxtum skv. 1. mgr. 9. gr. laga nr. nr. 38/2001 frá þeim degi til
greiðsludags. Einnig er þess krafist að ákærða verði gert að greiða þóknun
vegna réttargæslu að mati dómsins eða samkvæmt síðar framlögðum
málskostnaðarreikningi, að viðbættum virðisaukaskatti á réttargæsluþóknun.“
Verjandi ákærða krefst
vægustu refsingar er lög leyfa og frávísunar einkaréttarkröfu. Þá krefst hann
hæfilegra málsvarnarlauna sér til handa sem greiðist úr ríkissjóði.
I.
Málsatvik
Upphaf máls þessa má rekja til bréfs
Barnaverndar Reykjavíkur þar sem óskað var eftir lögreglurannsókn á meintu
kynferðisofbeldi ákærða gegn brotaþola, sem er barnabarn hans. Vísað var til
tilkynningar frá skóla brotaþola sem barst [...] 2016 og frásagnar hennar í
viðtali við hana og móður hennar [...] 2016. Mun brotaþoli þá hafa greint frá
því að ákærði hefði snert hana og kynfæri hennar innanklæða og látið hana
snerta hann og kynfæri hans innanklæða. Brotin hafi verið ítrekuð við nánar
tilgreindar aðstæður á heimili föðurforeldra.
Brotaþoli, sem er ólögráða, lýtur forsjá
móður sinnar. Foreldrar brotaþola voru ekki í sambúð en sambandi þeirra lauk
skömmu fyrir fæðingu hennar. Var brotaþoli í umgengni við föður sinn og hitti
föðurforeldra sína. Umgengnin varð stopulli eftir því sem hún varð eldri.
Tekin var skýrsla af móður brotaþola [...]
2017, þegar hún lagði fram kæru fyrir hönd hennar. Hún kvaðst fyrst hafa heyrt
ásakanir brotaþola á fundi sem boðað hefði verið til í skólanum föstudaginn [...]
2016.
Tvær lögregluskýrslur voru teknar af ákærða,
sú fyrri [...] 2017. Ákærði neitaði þá alfarið sök. Greindi hann frá því að
brotaþoli hefði gist hjá honum og ömmu sinni af og til, hugsanlega fjórðu eða
fimmtu hverja helgi og þá aðeins eina nótt. Hann hafi aldrei verið einn með brotaþola
nema í mjög stutta stund. Umgengi við hana hafi verið með eðlilegum hætti.
Seinni skýrsla af ákærða var tekin [...] 2017 og var þá m.a. borinn undir hann
framburður brotaþola í Barnahúsi. Hélt hann sig við fyrri framburð. Ákærði
kvaðst engar skýringar hafa á því hvers vegna brotaþoli ætti að bera á hann
rangar sakir en vísaði til þess að hún hefði verið haldin sjálfseyðingarhvöt og
þyrfti að taka lyf vegna ADHD.
Skýrsla var tekin af brotaþola í Barnahúsi [...]
2017 á grundvelli a-liðar 1. mgr. 59. gr. laga nr. 88/2008. Verða helstu atriði
framburðar hennar rakin í kafla II.
Í tengslum við rannsókn málsins voru teknar lögregluskýrslur af ellefu
vitnum á tímabilinu [...] 2017. Þá var [...] 2017 tekin skýrsla í Barnahúsi af C
á grundvelli c-liðar 1. mgr. 59. gr. laga nr. 88/2008 og verður efni hennar
einnig rakið í II. kafla.
Í málinu liggja fyrir gögn frá Barnavernd
Reykjavíkur þar sem fram koma upplýsingar um tilkynningu frá [...] [...] 2016
vegna meintra kynferðisbrota skólabróður brotaþola gegn henni. Þá barst
tilkynning [...] 2016 frá Hjálparsíma Rauða Krossins en brotaþoli hafði hringt
og lýst vanlíðan og sjálfskaðandi hegðun sinni án þess að tilgreina ástæður
þessa. Var þessu fylgt eftir af hálfu Barnaverndar Reykjavíkur með viðtali við
brotaþola og móður hennar [...] 2016 þar sem ræddar voru ástæður vanlíðunar
hennar.
Önnur tilkynning barst Barnavernd Reykjavíkur
frá lögreglu 22. maí 2016, þar sem talið var að brotaþoli hefði reynt að bera
rangar sakir á pilt um óhapp sem hún varð fyrir á vespu sem hún var á. Samkvæmt
bókun í dagbók lögreglu mun pilturinn hafa verið að aðstoða hana með hjólið en
hjólið hrokkið af stað og inngjöfin verið inni.
Brotaþola var vísað í meðferð í Barnahúsi [...]
2016, en lagður hafði verið grunnur að því eftir viðtalið [...] 2016.
Könnunarviðtal sem til stóð í [...] 2016 var afþakkað af móður, en hún kvað
brotaþola byrjaða í meðferð hjá sálfræðingi á stofu. Í framhaldinu var máli
brotaþola lokað.
Í vottorði D, sálfræðings á heilsugæslunni [...],
dagsettu [...] 2017, kemur fram að brotaþoli hafi sótt fimm viðtöl hjá honum á
tímabilinu [...] 2016 vegna depurðar og kvíða. Í fyrsta viðtalinu [...] 2016
voru tveir spurningalistar lagðir fyrir brotaþola, annars vegar vegna kvíða og
hins vegar þunglyndis en þá kom hún í fylgd föður. Samkvæmt niðurstöðum þess
fyrrnefnda hafi brotaþoli verið rétt ofan við klínísk viðmiðunarmörk en
samkvæmt þeim seinni mikið yfir meðallagi og vísbending um mikla depurð hjá
henni. Í viðtali [...] 2016 greindi brotaþoli sálfræðingnum frá einelti sem hún
hefði orðið fyrir í skólanum en einnig frá tilviki er tengdist dreifingu á
óviðeigandi skilaboðum af facebook-síðu hennar. Hefði hún farið í bráðaviðtal á
Barna- og unglingageðdeild vegna þess. Skólayfirvöld í [...] hafi [...] 2016
greint sálfræðingnum frá meintu kynferðisofbeldi gegn henni sem hún hefði sagt
frá í skólanum. Sama dag hafi brotaþoli komið með móður sinni í viðtal til hans
en tilgangur viðtalsins hafi verið að leiðbeina þeim vegna þeirrar stöðu sem
upp var komin. Brotaþoli hafi sótt viðtal aftur [...] 2016 eftir fund með
skólayfirvöldum. Í viðtali [...] 2016 hafi verið lagður grunnur að framhaldinu.
Brotaþoli hafi síðan ekki mætt í fleiri viðtöl hjá sálfræðingnum en vitað var
að hún fengi sérhæfða meðferð í Barnahúsi. Í vottorðinu kemur fram að brotaþoli
hafi ekki tjáð sig beint um meint kynferðisofbeldi í viðtölunum og ekki hafi
verið þrýst á hana að gera það. Fram kemur að staða brotaþola hafi verið
verulega slæm á því tímabili er hún var í viðtölum. Sú neikvæða reynsla sem hún
hefði gengið í gegnum hefði valdið henni verulegum andlegum erfiðleikum, kvíða,
mikilli depurð og neikvæðum hugsunum um stöðu sína, traust, lífið og
framtíðina.
Í læknabréfi E barnataugalæknis, dagsettu [...]
2017, kemur fram að hún hafi fylgt brotaþola eftir frá árinu 2011 en þá hafi
hún komið vegna hamlandi einkenna athyglisbrests með ofvirkni. Hafi hún verið á
lyfjum síðan. Hún sé greind með sértæka lesröskun (lesblindu) og hafi þurft
ákveðna aðlögun og stuðning við nám. Rakin er aðkoma læknisins að málum brotaþola
í gegnum árin. Þá segir í vottorðinu að brotaþoli hafi að mati læknisins
ákveðna áhættuþætti, sem nánar er lýst, sem geri hana viðkvæmari en jafnöldrur
hennar fyrir því að lenda í misnotkun af einhverju tagi. Hafi hún farið í
endurmat sálfræðings á þjónustumiðstöð í byrjun hausts 2016 og hafi þá meðal
annars verið gert endurmat á vitsmunaþroska. Mældist greind á tornæmisstigi,
rétt yfir mörkum þroskahömlunar á flestum þáttum. Félagsleg staða hennar er
sögð slök, ekki afgerandi einkenni á einhverfurófi, vanlíðan mikil og borið
hafi á sjálfskaða og sjálfsvígshugsunum. Eftir á að hyggja gætu einkenni hennar
og erfiðleikar að hluta til skýrst af misnotkun en læknirinn hafi ekki fengið
neinar vísbendingar frá brotaþola sjálfri um slíkt en tekið er fram að hún hafi
alltaf verið í fylgd með fullorðnum í viðtölum.
Þá er meðal gagna málsins ítarlegt vottorð
sálfræðings Barnahúss frá [...] 2018 eftir meðferðarviðtöl við brotaþola vegna
meints kynferðisofbeldis. Viðtöl hafi farið fram frá [...] 2017, alls 18 viðtöl,
og þeim sé enn ólokið. Í vottorðinu er gerð grein fyrir áherslum í viðtölunum
og tilgangi þeirra. Haft er eftir brotaþola að meint brot gagnvart henni hafi
átt sér stað frá fimm ára aldri til 13 ára aldurs. Þau hafi átt sér stað í
nánast hvert skipti sem hún gisti á heimili ákærða og ömmu sinnar. Fram kom að
hana hefði fljótlega grunað að eitthvað væri rangt við það sem þá gerðist en
hún hefði ekki mátt segja neinum frá og seinna hefði hún ekki þorað það. Þá
lýsti hún mikilli vanlíðan í gegnum árin og sjálfskaðandi hegðun. Einnig hafi
hún lýst slæmu einelti í skólanum. Brotaþoli tengdi sjálf líðan sína við meint
kynferðisofbeldi en ekki eineltið, og gerði greinarmun á.
Niðurstöður tveggja
spurningalista/sjálfsmatskvarða sem lagðir voru fyrir brotaþola sýndu mjög lágt
sjálfsmat, kvíða yfir viðmiðunarmörkum/ „mjög alvarleg“ kvíðaeinkenni,
þunglyndi langt yfir viðmiðunarmörkum/ „mjög alvarleg“ þunglyndiseinikenni,
reiði yfir viðmiðunarmörkum og truflandi hegðun sömuleiðis.
Einnig var lagt fyrir brotaþola próf sem að
hluta til er sjálfsmatspróf sem metur áfallastreitueinkenni. Samkvæmt
niðurstöðu prófsins uppfylli brotaþoli greiningarviðmið um áfallastreituröskun
og skori töluvert hærra en sett greiningarviðmið séu.
Í niðurlagi vottorðsins segir m.a. að meint kynferðisbrot
hafi haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir brotaþola og séu einkennin dæmigerð
fyrir þolendur kynferðisofbeldis. Hún tengi sjálf vanlíðan sína, vondar
hugsanir og martraðir við meint kynferðisbrot. Líðan brotaþola hafi lítið
lagast, þrátt fyrir mörg viðtöl, og ljóst sé að það muni taka langan tíma fyrir
hana að byggja sig upp og ná bata.
II.
Skýrsla var tekin af brotaþola í Barnahúsi [...] 2017. Greindi hún frá því að ákærði
hefði brotið gegn henni kynferðislega frá fimm ára aldri og þangað til að hún
var 12–13 ára eða komin í 7. bekk. Brotin hafi átt sér stað á heimili ákærða að
[...]. Kvaðst hún ekki gera sér grein fyrir því hversu oft en þá hefðu hún og
systkini hennar gist þar. Brotin hafi átt sér stað að nóttu til í hjónarúmi
ákærða og ömmu hennar. Þá hafi amma hennar verið í rúminu. Einnig hafi brotin
átt sér stað á morgnanna þegar amma hennar fór út að hlaupa eða labba. Hafi hún
verið lengi í burtu í þau skipti. Ákærði hafi snert kynfæri hennar innanklæða
án þess að setja fingur í leggöng en einnig látið hana fróa sér og haldið hendi
hennar. Þá myndi hún eftir því að hann hefði fengið fullnægingu og farið inn á
baðherbergi á eftir. Taldi brotaþoli brotin hafa hætt því hún hafi hætt að fara
til þeirra eða verið minna hjá þeim og hætt í 7. bekk. Nefndi hún tvö tilvik
þegar hún hefði neitað að koma með ákærða upp í rúm. Í annað skiptið hafi hún
verið í stofunni að horfa á eitthvað með bróður sínum en í hitt skiptið í sínu
eigin rúmi. Brotaþoli kvaðst hafa sagt C fyrstri allra frá en hún hafi séð að
henni leið illa og brotaþola fundist tími til kominn að segja einhverjum sem
hún treysti frá þessu. Brotaþoli kvaðst ekki hafa þorað að segja frá en ákærði
hafi ekki beðið hana um að þegja.
Í
skýrslu C í Barnahúsi þann 2017 kom fram að hún væri bekkjarsystir og
vinkona brotaþola. Þær hafi þó ekki verið nánar og hist sjaldan. Hafi hún veitt
því eftirtekt að brotaþoli hefði verið eitthvað leið í skólanum, „eins og
eitthvað virkilega mikið væri að“ og því hafi hún spurt hvað angraði hana. Hafi
hún sagt við hana að brotaþoli gæti treyst henni. Brotaþoli hafi þá spurt hvort
hún mætti segja henni nokkuð, „ég hef aldrei sagt neinum þetta áður“. Hafi
vitnið kvatt hana til þess enda gert sér grein fyrir nauðsyn þess að fá
hjálpina sem maður þyrfti. Kvað brotaþoli afa sinn hafa misnotað sig síðan hún
var lítil stelpa og að brotin hefðu staðið í einhvern tíma. Hann hefði komið
við hana og látið hana koma við sig en vitnið kvaðst ekki muna nákvæmlega hvað
hún hefði sagt. Hún muni þó að það hafi verið „bara virkilega ólöglegt og
ógeðslegt“ sem átti sér stað. Fram kom að brotaþoli héldi að amma hennar vissi
af þessu. Brotaþoli hafi verið „mjög stressuð“ og „ótrúlega leið“ og grátið á
meðan á frásögninni stóð. Hafi verið mjög erfitt fyrir hana að segja frá þessu.
Eftir að málið kom upp hafi hún sagt að föðurfjölskylda hennar hefði í
kjölfarið alveg lokað á hana.
Verður nú gerð grein fyrir framburði ákærða,
brotaþola og annarra vitna við aðalmeðferð málsins, að því marki sem
nauðsynlegt þykir til úrlausnar þess.
Ákærði
kvað brotaþola hafa komið af
og til heim til þeirra hjóna að [...] á pabbahelgum. Það hafi ekki verið nein
regla á því. Ákærði staðfesti að F sonur hans hefði búið á heimilinu á tímabili
en mundi ekki hvenær. Kvað hann þau hjónin ekki hafa leitað eftir því að fá
brotaþola inn á heimilið heldur hafi þá komið ósk um það. Eiginkona hans hefði
sinnt brotaþola mest þegar hún kom en hún hefði líka unnið starf sitt á heimili
sínu og því alltaf verið á staðnum. Hann hafi verið útivinnandi og mikið að
heiman. Ákærði kvað það hafa komið fyrir að brotaþoli hefði komið upp í
hjónarúm þegar lesið var fyrir hana fyrir svefninn en síðan hefði hún farið inn
í sitt herbergi. Ákærði kvaðst hafa verið með börnin þegar eiginkona hans
þurfti að skreppa út í búð. Þá kannaðist hann við að hafa verið með börnin
þegar eiginkona hans fór í göngutúra en þó ekki meira en hálftíma í senn.
Ákærði kvað brotaþola einnig hafa komið á heimilið til ömmu sinnar á daginn til
að læra.
Ákærði taldi brotaþola hafa komið síðast á
heimilið haustið 2016. Kvaðst hann ekki muna hvenær hún gisti síðast. Þá kvaðst
hann ekki vita hvers vegna hún hefði hætt að koma en ekkert hefði gerst sem
orðið hefði til þess. Staðfesti hann að heimsóknum hefði farið fækkandi eftir
því sem hún varð eldri. Kvaðst hann ekki hafa hugmynd um hvort það hefði staðið
til að brotþoli kæmi og gisti dagana í kringum [...] 2016. Ákærði kvað sér og
brotaþola hafa komið vel saman en hann kæmi eins fram við öll barnabörn sín.
Hún hafi fyrst verið opinn og skemmtilegur krakki en síðan farið að vera aðeins
„inni í sér“. Þá hafi orðið breyting á hegðun og kannaðist ákærði við vanlíðan
brotaþola. Hugsanlega mætti rekja það til „tætings“ á barninu þar sem umgengni
hefði verið skipt milli foreldra. Einnig hefði móðuramman komið inn á heimilið
en við það hefði brotaþoli gjörbreyst.
Ákærði kvaðst aðspurður vera mjög sorgmæddur
og sár yfir öllu þessu. Aðspurður kvaðst ákærði ekki hafa neinar skýringar á
ásökunum brotaþola.
Brotaþoli
kvað ákærða hafa brotið gegn
sér á heimili hans og ömmu hennar að [...]. Brotin hafi alltaf átt sér stað í
svefnherbergi ákærða og ömmu hennar. Þau hafi byrjað þegar hún var fimm ára og
staðið allt þar til hún var hálfnuð með 8. bekk eða var 13 ára. Hafi ákærði
farið með henni í „kúra leik“. Kvaðst brotaþoli muna eftir honum í nærbuxunum
einum. Hann hafi snert ber kynfæri hennar og látið hana snerta bert typpið á
sér. Um snertingar á kynfæri hennar kvaðst hún ekki muna hvort hönd ákærða
hefði verið kyrr eða ekki. Um snertingar á typpi ákærða kvaðst hún hafa reynt að
taka hönd hans frá en hann hefði sett hana aftur á typpið. Hafi typpið verið
hart. Ákærði hafi látið hana nudda typpið og „runka“ sér. Kvaðst hún muna eftir
einu skipti er hún taldi hann hafa fengið sáðlát en þá hefði hann farið beint
inn á baðherbergið á eftir. Brotin hefðu átt sér stað á næturnar þegar hún fór
upp í hjónarúm ákærða eða á daginn þegar amma hennar var fjarverandi. Brotaþoli
kvað ömmu sína hafa verið í hjónarúminu þegar hún fór upp í á næturnar og taldi
að hún hlyti að hafa vitað af því sem fram fór. Nánar spurð kvaðst hún draga þá
ályktun vegna þess að hún hefði sagt við ákærða „ekkert svona“ en það hafi
verið eitt sinn þegar ákærði hefði verið „inná henni“ þegar þau voru í útilegu.
Í hin skiptin hafi ákærði kallað á hana þegar hún var í stofunni og hafi hún
farið með honum. Þá hafi amma hennar verið úti að skokka. Hún kvaðst muna eftir
litla bróður sínum á heimilinu líka.
Brotaþoli kvað ákærða hafa brotið gegn sér
þegar hún fór í gistingu til ákærða. Hún kvaðst þó muna eftir tveimur skiptum
þegar hún „hafnaði“. Það hafi gerst þegar ákærði hefði beðið hana að koma með
sér í svefnherbergið en í bæði skiptin hefði hún neitað. Nefndi hún tilvik er
ákærði hefði vakið hana í herberginu þar sem hún svaf og tilvik er hún var inni
í stofu. Hún kvaðst ekki geta sagt til um hvenær þetta gerðist á tímabilinu.
Brotaþoli kvaðst hafa áttað sig í kringum 5.
bekk á því að það sem ákærði gerði væri rangt. Hún hefði viljað segja frá þegar
hún var fimm ára en haldið að mamma hennar yrði reið og að þetta væri hennar
sök. Hafi hún haft hugsanir um þetta og vaknað á næturnar við martraðir.
Aðspurð kvað brotaþoli sig minna að ákærði hefði sagt við hana að hún mætti
ekki segja frá. Þegar borinn var undir hana framburður hennar í Barnahúsi þar
sem fram haft er eftir henni að ákærði hafi ekki beðið hana um að þegja yfir
þessu, kvaðst hún ekki muna þetta. Hún kvaðst ekki muna hvenær hún hætti alveg
að fara til ákærða en það hefði verið áður en hún sagði frá. Taldi hún að hún
hefði verið 13 ára. Á því tímabili hefði hún einnig farið til að læra hjá ömmu
sinni en þá hefði ákærði ekki verið heima.
Brotaþoli kvaðst hafa sagt skólasystur sinni C
frá því sem gerðist. C hefði alltaf verið góð við hana og hún ákveðið að
treysta henni. C hefði séð á henni að eitthvað amaði að og gengið á hana. Hafi
brotaþoli viljað hitta foreldra sína og segja þeim frá þessu. Á fundi í
skólanum hefði pabbi hennar ekki trúað henni og rokið út. Hann hafi sagt að
ákærði „væri ekki svona maður“ og að hún væri að ljúga. Nánar spurð kvað hún
engan fullorðinn einstakling hafa brotið gegn henni annan en ákærða. Aðspurð
kvað brotaþoli ekki hafa staðið til að fara til ákærða þegar hún sagði frá í
skólanum. Hún hefði ekki ætlað að láta „svona gerast fyrir sig“. Aðspurð kvað
brotaþoli hugsanlegt að hún hefði sagt G og H „eitthvað aðeins“ áður en hún
sagði C „alla söguna“ en væri þó ekki viss.
Brotaþoli kvaðst hafa búið hjá mömmu sinni og
um tíma hjá ömmu sinni en móðir hennar hefði verið úti í [...] í eitt og hálft
ár. Á tímabili hafi hún verið viku og viku í senn hjá föður sínum og stundum
hafi hún viljað vera lengur hjá honum. Einnig hafi komið fyrir að hún hafi ekki
viljað fara heim til mömmu sinnar. Þegar hún varð eldri hefði hún fengið að
ráða hjá hvoru foreldri hún væri og hefði þá verið í sambandi við pabba sinn
beint. Hann hafi ákveðið hvort hún færi til ákærða og hún hafi engu fengið að
ráða um það. Aðspurð kvaðst hún stundum hafa átt frumkvæðið að því að fara til
ákærða og ömmu sinnar. Hvað varðaði tengsl við fjölskylduna kvaðst brotaþoli
hafa verið nánust I. Aðspurð kvað brotaþoli samband sitt við mömmu sína hafa
verið fínt undanfarið en áður hefði það verið mjög lítið.
Eftir að mál þetta kom upp hefði hún hitt
pabba sinn. Kvað hún hann hafa reynt að „koma því inn í hausinn á mér“ að
gerandinn væri einhver annar. Hún viti hins vegar hvað gerðist. Pabbi hennar
héldi hins vegar að ákærði væri saklaus. Þau ættu því ekki samskipti núna. Líði
brotaþola eins og pabbi hennar vilji ekki tala við hana því hann hringi ekki í
hana. Hann hefði ekki einu sinni hringt í hana á afmælisdaginn hennar. Aðspurð
kvaðst brotaþoli vera reið ákærða og ömmu sinni. Kvaðst hún vera reið ömmu
sinni af því að hún hefði ekki „stoppað þetta“.
Brotaþoli kvað sér hafa liðið illa en síðan
hefði líðanin sífellt versnað þar til hún hefði byrjað að skera sig. Það hefði
gerst fyrst þegar hún var í 6. bekk. Hún hafi hætt í smátíma en byrjað aftur og
hafi hún þá lent á spítala. Það hafi komið upp hlutir inni á milli líka.
Kannaðist brotaþoli við mál sem hefði komið upp og tengdist eldri pilti. Þetta
mál, sem hér er til umfjöllunar, hefði hins vegar valdið henni mestri vanlíðan.
Henni hefði gengið „upp og niður“ í meðferð. Aðspurð kannaðist vitnið við að
hafa fengið martraðir bæði áður en hún sagði frá og eftir. Hún kvaðst hins
vegar ekki muna hvað sig hefði dreymt.
B,
móðir brotaþola, kvaðst hafa
verið boðuð til neyðarfundar í skólanum. Á þeim fundi hafi brotaþoli sagt frá
því að hún hefði verið misnotuð frá 5 ára aldri og til 13 ára aldurs. Hafi
vitninu brugðið „rosalega“. Brotaþoli hefði aldrei sagt vitninu frá því sem
gerðist í smáatriðum en brotin hefðu átt sér stað þegar ákærði hefði verið með
brotaþola uppi í rúmi hjá sér. Vitnið staðfesti það sem eftir henni er haft í
lögregluskýrslu um að brotaþoli hefði sagt henni að brotin hefðu staðið frá
fimm ára aldri hennar.
Vitnið kvaðst hafa búið á heimili móður
sinnar um tíma með brotaþola en flutt þaðan út 19 ára gömul. Hún hafi komið
aftur inn á heimili móður sinnar með brotaþola 21 árs en síðan hafi þær flutt í
[...]. Kvaðst vitnið hafa búið í [...] í eitt og hálft ár en komið heim 2013. Á
þeim tíma hafi brotaþoli búið hjá ömmu sinni. Vitnið kvað föður brotaþola hafa
verið í reglulegri umgengi við hana aðra hverja helgi. Yfirleitt hafi hún verið
hjá föðurforeldrum annan daginn. Síðar hafi hún fengið að ráða umgengninni og
stundum verið viku og viku. Hafi brotaþoli haft samráð við föður sinn um það. Í
dag væri umgengni engin og hefði brotaþoli tekið ákvörðun um það sjálf.
Aðspurð kvað vitnið brotaþola oft hafa
mótmælt því að fara til föður síns og hún hefði yfirleitt verið óánægð þegar
hún kom til baka. Hún hefði þó aldrei talað við vitnið um kynferðisbrot ákærða
gegn sér.
Vitnið kvað brotaþola hafa byrjað á lyfjum
fimm ára vegna ADHD. Hún hafi þá verið á síðasta leikskólaári og farið á
greiningarmiðstöðina. Hún hafi fengið martraðir og höfuðverki strax um sex ára
aldur. Þá hafi hún lent í einelti alla sína skólagöngu og ítrekað skaðað sig.
Eftir að mál þetta kom upp hafi líðan brotaþola versnað og hún dottið í
þunglyndi og sagt að hún vildi deyja. Hún hefði farið í viðtöl í Barnahúsi og
liðið betur á tímabili en dottið aftur niður.
J,
eiginkona ákærða, kvað það
vera alrangt sem brotaþoli segði. Hún tryði henni ekki enda hefði hún verið
gift ákærða í 40 ár og þekkti hann vel. Þá ættu þau fleiri barnabörn. Þá hefði
sonur hennar sagt henni að brotaþoli segði ekki alltaf satt. Aðspurð kvaðst hún
þó ekki sjálf hafa staðið brotaþola að lygi. Henni væri kunnugt um vandamál
brotaþola, svo sem einelti, en hefði ekki rætt þau við hana.
Vitnið kvað föður brotaþola hafa búið á
heimili þeirra um tíma m.a. frá 2007. Brotaþoli hafi verið í umgengni við föður
sinn og hafi komið til þeirra nótt og nótt en ekki þó oft í mánuði. Hafi
brotaþoli ævinlega verið glöð þegar hún kom. Engin regla hafi verið á þessum
gistingum en sonur hennar hefði spurt hvort hún mætti koma. Aðspurð staðfesti
vitnið að brotaþoli hefði hugsanlega gist aðra nóttina þegar hún var hjá föður
sínum en þó hefði það ekki verið algilt. Einnig hefði brotaþoli komið til að
læra hjá vitninu. Þegar brotaþoli gisti hefði hún gjarnan komið upp í hjónarúm
snemma morguns. Hafi vitnið alltaf vaknað við það en hún svæfi laust. Hafi smám
saman dregið úr gistingu og heimsóknum fækkað. Taldi hún brotaþola hafa komið
síðast á árinu 2016. Þá kannaðist vitnið við að hafa farið í gönguferðir á
morgnana og hafa verið í um hálftíma. Aðspurð kvað vitnið brotaþola hafa verið
tengdari I, stjúpmóður sinni, en föður sínum.
F,
faðir brotaþola, kvaðst
fyrst hafa heyrt af máli þessu á fundi í skólanum. Brotaþoli hafi verið skömmustuleg
í byrjun fundar og hafi þurft að draga upp úr henni frásögnina. Hann hefði
orðið mjög æstur og reiður þegar hún bar sakir á ákærða. Móðir brotaþola hefði
farið að gráta og það hefði orðið til þess að æsa brotaþola upp og hún hefði
einnig farið að gráta. Vitnið kannaðist ekki við að það hefði staðið til að
brotaþoli gisti hjá honum eða föðurforeldrum þessa helgi. Hún hefði hætt að
fara til þeirra sennilega um það leyti sem mál þetta kom upp.
Vitnið kvaðst frá upphafi hafa verið í
reglulegri umgengni við brotaþola þó það hefðu komið tímabil sem hún hefði
fallið niður af ástæðum er vörðuðu móður brotaþola. Þá hefðu líka komið tímabil
þar sem brotaþoli var viku og viku í umgengi. Hann hefði búið hjá foreldrum
sínum að [...] tiltekin tímabil. Brotaþoli hafi þá verið í herbergi hans eða
sérherbergi sem hún hefði fengið til afnota. Hann kvað brotaþola ekki hafa
farið upp í rúm til foreldra hans. Hann hefði fengið að heyra af því ef svo
væri.
Vitnið kvað brotaþola þekkta fyrir að ljúga
að honum og öllum í kringum sig. Teldi hann að hún bæri þessar sakir á ákærða
til þess að fá athygli, en hún fengi hana vegna málsins. Nánar spurður kvað
vitnið brotaþola hafa farið á bak við hann. Þá hafi lygarnar verið „útplanaðar“
allt frá unga aldri og meira en gengi og gerist hjá börnum. Nefndi hann sem
dæmi að hún lygi að honum til þess að komast út og einnig hefði hún kennt strák
um að skemma vespuna sína. Vitnið kvaðst ekki geta nefnt dæmi um sögur sem
brotaþoli hefði skáldað. Hann hefði lítið rætt þetta mál við brotaþola en hún
hefði komið til hans eftir að málið kom upp. Hann hefði spurt hana út í málið
og hvort þetta hefði gerst. Hún hafi sagt við hann að hún væri ekki viss og
hefði hann þá sýnt henni mynd af manni sem væri dæmdur barnaníðingur og í
samskiptum við ömmu hennar. Hann væri svipaður ákærða og því hugsanlegt að
brotaþoli væri að rugla þeim saman. Hefði brotaþoli farið að gráta og hlaupið
frá honum. Spurður um vanlíðan brotaþola kvað vitnið að ástæðurnar mætti rekja
til móður brotaþola. Hann kvað sér vera kunnugt um þroskaskerðingar brotaþola.
I,
eiginkona föður brotaþola, kvað
brotaþola hafa komið inn í líf sitt 2007. Faðir brotaþola hafi þá búið hjá
foreldrum sínum en flutt til vitnisins árið 2009. Brotaþoli hafi verið kát og
glöð og venjulegt barn. Hún hafi alltaf verið fús að fara í gistingu til hans
og ömmu sinnar og verið mjög hænd að þeim. Hafi samband hennar og ákærða verið
fallegt. Hafi hún stundum gist hjá þeim eina nótt. Kvaðst vitnið ekki hafa
verið á staðnum þá.
Þegar nálgaðist fermingaraldurinn hefði
brotaþola farið að líða illa og hún orðið þunglynd. Hún hefði sótt í óæskilegan
félagsskap og átt erfitt félagslega og námslega. Brotaþoli hafi rætt mikið við
vitnið því hún hafi ekki getað rætt við móður sína. Hún hefði sagt henni frá
strákamálum og leitað ráða. Hún hafi verið mjög upptekin af strákum og hafi
byrjað að stunda kynlíf ung. Vitnið kvaðst hafa uppgötvað að brotaþoli væri
farin að skera sig en það hefði verið þegar hún var á unglingsaldri. Hafi hún
sagt að það væri vegna vanlíðunar og hefði talað um eineltið í skólanum. Hún
hefði hins vegar aldrei rætt um kynferðisofbeldi ákærða gegn sér. Brotaþoli
hefði logið til að fá athygli. Aðspurð kvaðst vitnið ekki geta sagt hvort það
væri meira en gangi og gerist. Hún hefði þó logið ýmsu að vitninu, t.d. um
samskipti sín við strák í 10. bekk, og lýsti vitnið því frekar.
Kvaðst vitnið hafa starfað í leikskóla og
hefði auk þess verið dagmóðir í [...] ár. Hún hefði sótt námskeið hjá Blátt
áfram og teldi sig vel læsa á einkenni sem gætu verið vísbending um að barn
hefði verið beitt kynferðisofbeldi. Kvaðst vitnið ekki hafa séð nein slík merki
hjá brotaþola en viðurkenndi þó, nánar spurð,að sumt í fari brotaþola gæti
talist til slíkra einkenna. Hún kannaðist við að brotaþoli hefði fengið
magaverki en kvað það hafa verið af líkamlegum orsökum og hefði hún fengið ráð
við því á læknavakt.
Eftir að málið kom upp kvaðst vitnið hafa
reynt að ræða við brotaþola og m.a. trúað henni fyrir sambærilegri reynslu
sinni. Þá hefði faðir brotaþola sýnt henni mynd af manni sem hugsanlegum
geranda og hefði brotaþola brugðið mjög og komið grátandi í fangið á henni. Hún
hefði hins vegar ekki verið vitni að samskiptum þeirra á milli í tengslum við
þetta. Aðspurð kvaðst vitnið halda að brotaþoli hefði átt að koma til pabba síns
eftir fundinn í skólanum. Í dag banni móðir brotaþola henni að koma til föður
síns.
K,
aðstoðarskólastjóri [...], áður
deildarstjóri stoðþjónustu, lýsti aðkomu sinni að málinu og aðgerðum í
framhaldinu. Brotaþoli hefði sagt frá því að ákærði hefði frá fimm ára aldri
hennar káfað á henni og látið hana káfa á sér. Hún kvað skólann hafa látið
brotaþola njóta vafans og fyrst og fremst hugsað um að hlúa að henni en láta
aðra um rannsókn málsins. Hafi foreldrar brotaþola komið á fund í skólann að
beiðni brotaþola en fram hefði komið að hún ætti að fara til ákærða og ömmu
sinnar þessa helgi og hún gæti það ekki. Brotaþoli hafi sagt sjálf frá og faðir
hennar hefði hlustað á hana en frásögnin orðið honum um megn, hann orðið reiður
og rokið út. Móðirin hefði grátið og ljóst hefði verið að frásögnin kæmi henni
í opna skjöldu. Brotaþoli hefði líka grátið og hún hefði huggað móður sína.
Hafi þetta verið í fyrsta skipti sem vitnið hefði séð brotaþola gráta. Alla
jafna hefði hún verið með sterka grímu.
Vitnið kvað brotaþola hafa verið í skólanum
frá því í 7. bekk. Hún hefði áður fengið stuðning vegna námsörðugleika og áfram
eftir að í [...] kom. Hafi þá verið reglulegir teymisfundir vegna brotaþola en
einnig hefði brotaþoli leitað til námsráðgjafa og hjúkrunarfræðings. Hún hefði
þörf fyrir að segja frá ýmsu, alvarlegar sögur en ekki skáldaðar, og kæmi fyrir
að það yrði mikið „drama“ í kringum það þegar samnemendur hennar fengju að
heyra. Hefði brotaþoli því verið hvött til að leita til fagaðila í skólanum
fremur en að segja frá með þessum hætti. Vitnið lýsti erfiðleikum brotaþola í
námi, einelti gagnvart brotaþola í skólanum og áhættuhegðun hennar í tengslum
við stráka. Einnig greindi hún frá tveimur málum sem tengdust strákum í
skólanum, en annað hefði komið upp fyrir þetta mál en hitt eftir. Þá lýsti
vitnið samskiptum við foreldra brotaþola.
L,
umsjónarkennari brotaþola, lýsti
aðkomu sinni að málinu eftir að brotaþoli leitaði til C vegna meints
kynferðisofbeldis ákærða. Hefði brotaþoli verið fremur „flöt“, virkað stressuð
og ekki sýnt miklar tilfinningar fyrir fundinn. Hún hafi viljað fá foreldra
sína á staðinn en til hefði staðið að hún færi til ákærða og ömmu sinnar. Þá
hafi hún að þeim viðstöddum greint frá því að ákærði hefði snert hana og hún
snert hann. Hefði hún brotnað niður eftir frásögnina en viðbrögð föður hennar á
fundinum hefðu einnig haft áhrif á hana. Virtist faðir hennar fyrst vera að
átta sig á því sem hefði verið sagt og síðan brugðist við eins og hann gerði.
Aðspurð kvað vitnið að sér hefði fundist brotaþoli trúverðug.
Vitnið kvaðst ekki hafa vitað hvað hefði
verið að angra brotaþola. Henni hafi verið kunnugt um eineltið og að henni
hefði gengið illa félagslega. Stuttu fyrir þetta hefði C, bekkjarsystir
brotaþola, opnað sig fyrir bekknum og tjáð sig um vandamál sín, sem þó voru
annars eðlis en brotaþola, og hafi brotaþoli einnig viljað tjá sig en verið
beðin um að ræða við félagsráðgjafa. Vitnið kvaðst hafa verið kennari brotaþola
áfram í tvö ár eftir atvikið. Það hefði komið fyrir að hún hefði staðið brotaþola
að ósannsögli en það hefði þá aðallega verið vegna einhvers sem tengdist
náminu.
M
kennari kvaðst hafa verið
kennari brotaþola í tileknum fögum en síðar í 8. og 9. bekk [...]. Lýsti vitnið
því er C kom með brotaþola og kvað hana þurfa að segja frá nokkru. Hún hafi svo
hvatt brotaþola til að segja vitninu frá. Brotaþoli hafi verið vandræðaleg og
lítið sagt en fram hefði komið að hún hefði verið misnotuð af ákærða í
tiltekinn tíma eða frá tilteknum aldri. Hún hafi átt að fara til hans um
kvöldið en ekki viljað það. Aðspurð kvaðst vitnið hafa lagt trúnað á það sem
brotaþoli sagði á þessum tíma. Málið hafi síðan verið sett í tiltekinn farveg
og hafi vitnið ekki verið á fundinum síðar um daginn. Vitnið kvað brotaþola
hafa átt erfitt uppdráttar í nemendahópnum en hún hefði reynt að kalla á
athygli með neikvæðum árangri. Hefði ítrekað komið upp ágreiningur í
nemendahópnum um það hvort hún væri að segja satt. Vitnið kvað brotaþola oft
hafa talað við hana um það þegar hún hefði talið gert á sinn hlut. Almennt væri
hún frekar „mónótónísk“ þegar hún segði frá en væri yfirleitt nákvæm í
frásögnum og ítarleg.
N kvaðst hafa verið sérkennari í teymi fyrir
brotaþola í unglingadeild [...]. Hún lýsti aðkomu sinni eftir að hún var kölluð
á fund þar sem brotaþoli sagði frá meintum kynferðisbrotum ákærða gegn sér.
Hefði hún talað um snertingar og annað óviðeigandi. Hefði vitnið lagt trúnað á
það sem hún sagði. Brotaþoli hefði verið niðurlút og „tilfinningaflöt“ og
öðruvísi en venjulega. Hún hefði sagt að hún ætti að fara til ákærða um
helgina. Vitnið lýsti brotaþola sem mislyndri og stundum væri hún ör þegar hún
segði frá og talaði um vanlíðan sína. Þá ætti hún frekar auðvelt með að tala um
hluti. Vitninu væri kunnugt um sjálfskaðandi hegðun brotaþola og hefði
brotaþoli m.a. leitað til námsráðgjafa. Vitnið kvaðst vita til þess að einelti
hefði komið upp í gamla skólanum hennar og þar hefði hún fengið stuðning sem
fólst m.a. í því að fá námsefni við hæfi. Þegar hún hefði komið í [...] hefði
því legið fyrir að hún þyrfti aðstoð enda með greiningar. Lýsti vitnið vinnu í
aðstoðarteymum og aðkomu foreldra. Kvað hún ljóst að fjölskyldumál brotaþola
væru flókin og samskipti brotaþola við móður sína hefðu verið „skrykkjótt“. Þá
staðfesti vitnið að skólanum hefði verið kunnugt um áhættuhegðun brotaþola,
m.a. varðandi stráka, og reynt hefði verið að fylgjast með því. Vitnið kvaðst
hafa komið úr fæðingarorlofi í [...] 2017. Þá hafi brotaþoli verið búin að
„kúpla sig út“. Hún hefði mætt illa í skólann og hefði verið „rosa týnd“.
G,
vinkona brotaþola, kvað þær
hafa kynnst á árinu 2014. Brotaþoli hefði greint sér frá því að föðurafi hennar
hefði snert einkastaði hennar eða kynfærin. Kvaðst vitnið ekki muna hvort hún
sagði henni að hann hefði látið hana snerta sig. Þá hefði brotaþoli talið að amma
sín vissi af því sem ákærði gerði. Brotaþoli hafi sagt að það væri rifrildi í
fjölskyldunni og að faðir hennar tryði henni ekki. Vitnið kvað brotaþola vera
þunglyndari eftir að hún sagði frá. Hún kvaðst ekki muna hvenær brotaþoli sagði
henni frá þessu.
H,
vinur brotaþola, kvaðst ekki
muna atvik vel í dag en brotaþoli hefði sagt honum frá því á sínum tíma að afi
hennar hefði brotið gegn henni. Henni hefði liði illa þegar hún sagði honum frá
því og skolfið. Hann kvaðst ekki muna hvenær hún sagði honum frá þessu.
O,
vinkona brotaþola, kvað hana
hafa sagt sér frá því að hún hefði verið misnotuð af afa sínum þar til í 6. eða
7. bekk. Borin var undir hana lögregluskýrsla þar sem vitnið hefur eftir
brotaþola að brotin hafi staðið frá fimm ára aldri og fram í miðjan 8. bekk og
einnig að hann hefði látið hana fikta í typpinu og „gera fullt af hlutum“.
Taldi hún sig hafa munað þetta betur þegar skýrslan var gefin. Vitnið kvað
brotaþola líða illa í dag og vera reiða.
P
félagsráðgjafi kom fyrir
dóminn og lýsti aðkomu sinni að málinu og fór yfir helstu atriði í skriflegri
kæru sinni til lögreglu. Kvaðst hún hafa átt viðtal við brotaþola og móður
hennar [...] 2016 vegna tilkynningar frá [...]. Vitnið kvaðst áður hafa haft
aðkomu að máli er tengdist brotaþola [...] 2016. Hefði hún haft miklar áhyggjur
af henni og einnig hefði skólinn haft áhyggjur af henni. Vitnið staðfesti að
annað mál hefði komið upp eftir þetta en henni væri ekki kunnugt um afdrif
þess.
Q,
forstöðumaður félagsmiðstöðvarinnar [...], kvað brotaþola hafa komið
reglulega þangað. Hún hafi í [...] 2017 spurt hvort hún mætti tala við vitnið.
Hafi hún verið niðurlút og átt erfitt með að horfa í augu vitnisins. Hefði hún
fyrst sagt henni frá vanlíðan sinni og að hún hefði skorið sig en síðan að afi
hennar hefði beitt sig kynferðislegu ofbeldi. Hún hefði einnig talað um að
faðir hennar tryði henni ekki, nánast afneitaði henni, og hefði hún tekið því
illa. Vitnið kvaðst hafa þekkt brotaþola ágætlega enda hefði hún rætt ýmsa
hluti við hana. Hefði hún átt erfiðara með að ræða þetta mál en annað og dregið
sig nokkuð til baka.
D,
sálfræðingur á heilsugæslu [...], lýsti aðkomu sinni að málum brotaþola, en upphaflega hefði hún
komið til hans vegna depurðar og kvíða. Í kjölfar fundar í skólanum [...] 2016
hefði skólinn óskað eftir því að hann ræddi við brotaþola og móður hennar.
Báðar hefðu þær verið verið í uppnámi og þurft ráðgjöf. Þá hefði hann hitt
brotaþola í framhaldinu en meint kynferðisbrot hefðu ekki verið rædd. Vitnið
fór yfir helstu atriði vottorðs síns.
U,
sálfræðingur hjá þjónustumiðstöð [...] og [...], kvaðst hafa fengið tilvísun frá [...]
á árinu 2015 en brotaþoli hefði sýnt sjálfskaðandi hegðun og átti í verulegum
námserfiðleikum. Lögð hafi verið fyrir hana próf og hefðu niðurstöður m.a.
verið þær að brotaþoli reyndist vera á tornæmisstigi. Brotaþola hafi ekki verið
vísað á BUGL heldur til barnataugalæknis.
E
barnataugalæknir fór yfir
helstu atriði læknabréfs síns frá [...] 2017. Hún kvað brotaþola hafa komið til
sín fyrst 2011 og hefði hún þá verið greind með athyglisbrest og ofvirkni en
einnig lesblindu. Kvað vitnið sér ekki vera kunnugt um fyrri greiningar. Vitnið
hefði sett hana á lyf sem hjálpuðu henni með einbeitingu. Þá hafi hún hitt hana
reglulega. Hafi verið ljóst að hún hefði ýmsa áhættuþætti sem gerðu það að
verkum að hún væri auðvelt skotmark. Frávik væru í taugaþroska hennar og vísaði
vitnið í niðurstöður endurmats á vitsmunaþroska. Vitnið kvaðst hafa sent
brotaþola til barnageðlæknis fyrir um ári þar sem henni hefði fundist hún vera
verr stödd, „eins og slæða yfir henni“ og með skurðsár. Hafi það m.a. verið
gert svo endurmeta mætti lyfjameðferð hennar.
Þ,
sálfræðingur í Barnahúsi,
fór yfir helstu atriði ítarlegs vottorð síns frá [...]2018. Hún kvað vanlíðan
brotaþola vera mjög áberandi, niðurstöður prófa sýndu þunglyndi og kvíða auk
þess sem hún hefði verið greind með áfallastreituröskun. Sjálf hefði hún sagt
að einelti sem hún lenti í væri léttvægt miðað við umrædd brot ákærða. Var þar
meðtalið atvik tengt skólabróður hennar. Lýsti vitnið þeirri aðferð sem notuð
væri við greiningu á áfallastreituröskun, en langur tími þurfi að líða frá
áfalli og þar til unnt sé að staðfesta að hún sé fyrir hendi. Hafi verið tengsl
á milli áfallastreituröskunar og hinna meintu brota.
Vitnið kvað brotaþola hafa sýnt sjálfskaðandi
hegðun og í eitt skiptið hefðu skurðsár verið veruleg. Sjálfsmat hennar væri
lágt og í raun hefði hún öll dæmigerð einkenni þolanda kynferðisofbeldis, en
markalaus hegðun við hitt kynið væri eitt þeirra. Aðspurð kvað hún þó ekki unnt
að staðhæfa að einkennin mætti rekja til kynferðisbrota ákærða. Þá hefði það
haft verulega þýðingu fyrir hana að föðurfjölskyldan tryði henni ekki. Hún
upplifði mikla sjálfsásökun og sektarkennd yfir því hvernig komið væri, til að
mynda að hún hefði farið til ákærða og að hafa ekki sagt fyrr frá því sem
gerðist. Einnig upplifi brotaþoli reiði í garð ákærða. Hún væri enn í meðferð
hjá vitninu. Brotaþoli hefði staðið föst á sínu og hefðu engin merki verið um
að hún segði ósatt.
III.
Niðurstaða
Ákærða eru gefin að sök ítrekuð kynferðisbrot
gegn sonardóttur sinni frá því að hún var 5 ára gömul til 12–13 ára aldurs og
hafi brotin átt sér stað stað á heimili hans og eiginkonu hans að [...].
Ágreiningslaust er að
á tímabilinu var brotaþoli talsvert á heimili ákærða. Faðir hennar, F, var í
reglulegri umgengni við hana en hann bjó á heimili ákærða á tímabilinu. Eftir
að hann flutti þaðan kom brotaþoli oft í næturgistingu þangað og þá gjarnan
eina nótt þær helgar sem faðir hennar var í umgengni við hana. Einnig kom
brotaþoli af og til í heimsókn á heimilið og á tímabili á virkum dögum til þess
að læra með ömmu sinni. Meint brot áttu sér stað þau skipti er brotaþoli gisti
á heimili ákærða að [...]. Óumdeilt er að úr gistingum brotaþola dró eftir því
sem hún varð eldri og er mál þetta kom upp var nokkuð liðið frá því að hún
gisti þar síðast. Brotaþoli var þá enn í umgengi við föður sinn.
Gögn málsins bera með sér að brotaþoli hefur
átt við margþættan vanda að stríða, eins og fram hefur komið. Hún var greind
með athyglisbrest og ofvirkni en auk þess er hún lesblind og greind hennar
talin á tornæmisstigi, rétt yfir mörkum þroskahömlunar á flestum þáttum.
Félagslega hefur brotaþoli átt erfitt uppdráttar og ítrekað lent í einelti. Þá
varð áhættuhegðun tengd hinu kyninu æ meira áberandi og olli áhyggjum
skólayfirvalda í [...], eins og fram kemur í gögnum. Í skólanum hafði brotaþoli
margsinnis frumkvæði að því að leita til kennara og bera sig eftir annarri
fagaðstoð. Hafði hún mikla þörf fyrir að tjá sig þegar hún taldi gert á sinn
hlut, eins og fram kom hjá vitnum í málinu.
Ákærði neitar
staðfastlega sök og kveður brotaþola fara með rangt mál. Framburður hans var á
sama veg hjá lögreglu og fyrir dómi hvað þetta og meginatriði málsins varðar.
Brotaþoli bar einnig í öllum meginatriðum á sama veg í skýrslutöku í Barnahúsi
og fyrir dómi.
Framburður ákærða
hefur borið sterkan keim af því að hann hefur reynt að gera sem minnst úr
möguleikum sínum á að brjóta gegn brotaþola. Í fyrri skýrslu sinni hjá lögreglu
frá [...] 2017 var hann spurður að því hvort hann hefði einhvern tímann verið
einn með brotaþola. Svaraði hann því með „nei“. Var þá spurt „aldrei?“ og
svaraði ákærði: „Af hverju ætti ég að vera það?“ Enn var spurt, „Kom það aldrei
upp að konan þín færi út og þú værir einn með barninu?“ Ákærði svaraði þá, „Það
hefur í mesta lagi verið yfir hábjartan dag sem hún hefur þurft að skreppa í
Bónus eða, já, ekkert annað“. Kvað ákærði þetta þá aðeins hafa verið í „örfáar
mínútur“. Þá tók ákærði fram að hann hefði ekki verið einn með henni því bræður
hennar hefðu þá líka verið á staðnum en þeir voru þá [...] og [...] ára. Einnig
nefndi hann sérstaklega að hann væri á bakvakt í vinnu sinni og gæti því
fyrirvaralaust þurft að sinna því. Nánar spurður kvaðst hann vera á bakvakt
fimmtu hverja viku. Þá svaraði ákærði því neitandi þegar hann var spurður út í
það hvort sonur þeirra hefði búið á heimilinu eftir að brotaþoli fæddist.
Í
seinni skýrslu ákærða hjá lögreglu [...] 2017 var m.a. borinn undir hann
framburður brotaþola og eiginkonu hans um að hann hefði verið einn með
brotaþola þegar sú síðarnefnda fór í gönguferðir um helgar með vinkonum sínum.
Svaraði ákærði; „Nei, það getur kannski verið einhverjar örfáar mínútur, en ég
kannast ekki við það.“ Nánar spurður staðfesti ákærði að eiginkona hans færi í
um 3–6 km gönguferðir í [...] . Þegar honum var bent á að slík gönguferð tæki
meira en örfáar mínútur svaraði hann, „Já, það getur tekið alveg, þrír
kílómetrar eru ekki nema svona kannski hálftími.“ Staðfesti hann að þá hefði
hann væntanlega verið einn með börnin. „Ja, eins og ég segi, kannski í tvö
skipti eða eitthvað svoleiðis, tvö, þrjú skipti sem þau hafa þá verið öll með
mér.“ Fyrir dómi bar ákærði á sama veg og hjá lögreglu, þar á meðal um að kona
hans hefði e.t.v. farið út að ganga að morgni í 2-3 skipti þegar brotaþoli
gisti.
Að mati dómsins þykir
framangreint rýra trúverðugleika framburðar ákærða. Hafa skýringar hans verið
ósannfærandi og svör hans á köflum óeðlilega afdráttarlaus eða langsótt. Þá kom
fram hjá ákærða að hann hefði ekki sóst eftir því að fá brotaþola í gistingu og
að hann hefði mestmegnis eftirlátið eiginkonu sinni að annast hana. Þetta er í
ósamræmi við framburð eiginkonunnar um að þau hafi verið samstíga í umönnuninni
auk þess sem blæbrigðamunur virðist á framburði þeirra varðandi það hve algengt
það væri að hún færi í göngutúr að morgni.
Við mat á sönnunargildi framburðar J, F og I
er litið til náinna tengsla þeirra við ákærða, sem almennt eru til þess fallin
að draga úr sönnunargildi framburðar þeirra. Afstaða vitnanna var mjög
eindregin gegn brotaþola, á köflum yfirdrifin, og þá sérstaklega vitnisburður
föður brotaþola og I sem gáfu brotaþola engin grið. Bætti I um betur frá því að
hún gaf símaskýrslu hjá lögreglu, en þá staðhæfði hún ekki með sama hætti og nú
fyrir dómi að brotaþoli væri lygin. Þykir þetta benda til þess að F og I hafi
samræmt framburð sinn hvað þetta varðar. Þykja framangreind atriði ótvírætt
rýra trúverðugleika þeirra. Engu að síður fær framburður brotaþola vissa stoð í
framburði þessara vitna, t.d. framburði eiginkonu ákærða um að hafa stundað
gönguferðir snemma á morgnana og framburði I um brotaþoli hafi ung sýnt áhuga á
kynlífi, sem er ekki óalgengt meðal ungra þolenda kynferðisbrota.
Við mat á trúverðugleika framburðar brotaþola
ber að líta til þess að bersýnilegt var að atvik þau sem hún lýsti fyrir
dóminum voru henni afar þungbær. Ásakaði hún ömmu sína fyrir að hafa „ekki
stoppað þetta“ og kvaðst vera henni og ákærða mjög reið. Þá var augljóst hversu
mjög hún tók nærri sér viðbrögð föðurfjölskyldu sinnar í kjölfar þess að hún
sagði frá. Sérstaklega sárnuðu henni fyrstu viðbrögð föður hennar og að hann
skyldi í framhaldinu reyna að telja henni trú um að gerandinn væri einhver
annar.
Dómurinn telur framangreind viðbrögð
brotaþola í engu rýra trúverðugleika hennar eða benda til þess að frásögn
hennar sé tilkomin af því að hún beri illan hug til föðurfjölskyldu sinnar. Eru
þetta eðlileg viðbrögð barns sem hefur upplifað gríðarlega höfnun þeirra sem
stóðu henni næst. Þá upplifði hún þrýsting af þeirra hálfu sem olli henni
vanlíðan.
Fjölskyldu brotaþola
og öðrum vitnum sem höfðu aðkomu að málum hennar ber saman um að vanlíðan
hennar hafi orðið æ meira áberandi eftir að nálgaðist unglingsaldur. Samræmist
það framburði brotaþola um að í 5. bekk hafi hún áttað sig á því að það sem
ákærði gerði var rangt. Fór fljótlega eftir það að bera á sjálfskaðandi hegðun,
á tíðum alvarlegum sjálfsskaða. Brotaþoli greindi bekkjarsystur sinni, C, frá
brotum ákærða en það var eins og áður greinir í [...] þann [...] 2016. Af gögnum
málsins og framburði vitna verður ráðið að hún hafi verið fyrst allra til að
heyra frásögn brotaþola. Fyrir liggur að brotaþoli var frá árinu 2011 í
viðtölum hjá E eftir athugun á Þroska- og hegðunarstöð. Þá hafði Barnavernd
Reykjavíkur aðkomu að málum hennar á árinu 2016, eins og áður er lýst.
Jafnframt fór hún í tvö viðtöl hjá D sálfræðingi. Í þessi skipti var í hún í
fylgd fullorðinna eða annað foreldri með henni í viðtölum. Tjáði hún sig þá
ekki um ætluð kynferðisbrot ákærða.
Að mati dómsins rýrir það ekki trúverðugleika
brotaþola að hún hafi ekki greint frá ætluðum brotum ákærða fyrr en raun bar
vitni. Í þessu sambandi verður ekki fram hjá því litið hversu mikið var í húfi
fyrir brotaþola, sem hafði alist upp við lítinn stöðugleika. Eins og fram kom
hjá henni sjálfri átti hún skjól hjá föður sínum og vildi vera í umgengni við
hann. Þá var hún í nánari tengslum við I en móður sína og leitaði til hennar í
auknum mæli eftir því sem hún eltist og líf hennar varð flóknara.
Dómurinn telur það styrkja trúverðugleika
framburðar brotaþola að C hafði frumkvæði að áðurgreindum samskiptum við
brotaþola sem leiddu til þess að hún greindi frá ætluðum brotum ákærða. Hafði C
ekki löngu áður greint bekknum frá eigin vanlíðan og var því vakandi fyrir
líðan brotaþola. Í kjölfarið reyndi brotaþoli ekki að komast hjá því að hitta
kennara sína og foreldra heldur beinlínis óskaði eftir því að fá aðstoð
starfsmanna skólans til að segja foreldrum sínum frá, eins og vitnin C, K, L og
N báru um fyrir dómi. Brotaþoli sagði þessum vitnum, og að auki P, M, G, H, O
og Q, hver hefði brotið gegn henni, og að um kynferðisbrot hefði verið að ræða
sem hefðu staðið í langan tíma. Þó að brotaþoli hafi ekki lýst athöfnum ákærða
nákvæmlega, eða aðstæðum er brotin áttu sér stað, er samræmi í frásögnunum. Að
auki er til þess að líta að starfsmenn skólans tóku meðvitaða ákvörðun um að
þrýsta ekki á brotaþola og gengu því ekki eftir ítarlegri lýsingu. Síðast en
ekki síst verður ekki fram hjá því litið að brotaþoli er eftirbátur jafnaldra
sinna í þroska, eins og nánar verður vikið að síðar, og verða því ekki gerðar
sömu kröfur til hennar um nákvæmni í atvikalýsingum.
Því er haldið fram í málinu að brotaþoli sé
ósannsögul og verði því ekki lagður trúnaður á framburð hennar nú. Í framburði
sínum fyrir dómi nefndu faðir brotaþola og I tiltekin atriði máli sínu til
stuðnings. Dómurinn telur þessi atriði af þeim toga að þau séu ekki til þess
fallin að rýra trúverðugleika brotaþola enda ósambærileg. Hið sama á við um
tilvik sem tengjast áhættuhegðun brotaþola gagnvart hinu kyninu þar sem mat
hlutaðeigandi á aðstæðum skiptir verulegu máli. Hjá vitninu L kom fram að borið
hefði á ósannsögli hjá brotaþola, og þá helst í tengslum við heimanám. Telur
dómurinn ósannsögli af þeim toga ekki draga úr trúverðugleika hennar. Þá hefur
ekkert komið fram í málinu um að brotaþoli hafi sótt eftir athygli með því að
búa til sögur frá grunni, og kom fram hjá eiginkonu ákærða að hún hefði sjálf
aldrei staðið brotaþola að ósannsögli.
Samkvæmt 108. gr. laga nr. 88/2009 um meðferð
sakamála hvílir á ákæruvaldinu sönnunarbyrði um sekt ákærða og atvik sem telja
má honum í óhag. Þá metur dómari hverju sinni hvort nægileg sönnun, sem ekki
verði vefengd með skynsamlegum rökum, sé fram komin um hvert það atriði er
varðar sekt og ákvörðun viðurlaga, þar á meðal hvaða sönnunargildi skýrslur
hafi, vitnisburðir, mats- og skoðunargerðir og önnur sýnileg sönnunargögn, sbr.
1. mgr. 109. gr. laganna.
Í málinu standa orð brotaþola á móti orðum
ákærða. Dómurinn telur framburð brotaþola á heildina litið mjög trúverðugan og
ekkert fram komið í málinu sem rýri hann. Þannig er ekkert fram komið varðandi
aðstæður sem útilokar að ákærði geti hafa brotið gegn brotaþola eins og hún
lýsir og fær framburður hennar raunar vissa stoð í framburði eiginkonu ákærða
eins og áður segir. Þá er ekkert
sérstakt fram komið í málinu sem bendir til þess að annar fullorðinn
einstaklingur kunni að hafa brotið gegn brotaþola með þeim hætti sem hún lýsir,
en sjálf bar hún með mjög ákveðnum hætti fyrir dómi um að enginn annar
fullorðinn en ákærði hefði brotið gegn henni. Framburður ákærða er hins vegar
síður trúverðugur af þeim ástæðum sem raktar hafa verið og fátt fram komið í
málinu sem er til þess fallið að styrkja sönnunargildi framburðar hans.
Til þess að unnt sé að leggja framburð
brotaþola til grundvallar niðurstöðu málsins nægir ekki það eitt að hann sé
metinn trúverðugri, jafnvel mun trúverðugri, heldur en framburður ákærða. Til
þess verður framburðurinn að hafa þá stoð í skýrslum annarra vitna eða
hlutrænum sönnunargögnum, að virtum þeim kröfum sem gerðar eru til sönnunar í
sakamáli, að það nægi til sakfellis.
Í málinu liggja aðeins fyrir óbein
sönnunargögn og vægi þeirra ber því að meta. Vitnin C, K, L, N og M báru um
frásögn brotaþola [...] 2016 og lýstu atvikum og viðbrögðum brotaþola í kjölfar
fundarins í skólanum. Þá báru vitnin P, G, H, O og Q um frásögn brotaþola ekki
löngu síðar. Þar af var framburður Q einna skýrastur.
Enn fremur liggja fyrir gögn í málinu sem
staðfesta andlega vanlíðan brotaþola og skal sérstaklega getið vottorðs
sálfræðings Barnahúss sem hefur brotaþola til meðferðar. Í vottorði
sálfræðingsins, svo og í vitnisburði hennar fyrir dómi, kom m.a. fram að
niðurstöður prófa sýndu að brotaþoli glímdi við verulegt þunglyndi, kvíða og
streitu. Kom fram að brotaþoli bæri dæmigerð einkenni þolanda
kynferðisofbeldis. Þá uppfyllti hún greiningarviðmið fyrir áfallastreituröskun
vegna ætlaðra kynferðisbrota sem mældust töluvert yfir mörkum. Þekkt er að
vanlíðan og áhættuhegðun barns eða ungmennis getur verið merki um að það hafi
orðið fyrir kynferðisbroti
Að undanskildum
vottorðum og framburði vitna um versnandi líðan brotaþola þegar unglingsárin
nálguðust stafa þau óbeinu sönnunargögn sem við er að styðjast í málinu nánast
einvörðungu frá þeim tíma er brotaþoli sagði fyrst frá ætluðum brotum ákærða
eða síðari tímum. Hvað gögn um versnandi líðan hennar varðar, allt frá því er
unglingsárin nálguðust, þá verður ekki hjá því litið að fleiri kringumstæðum er
til að dreifa í lífi brotaþola en ætluðum kynferðisbrotum ákærða sem gætu hafa
haft áhrif á versnandi líðan hennar. Þá eru gögn um andlega líðan, jafnvel þótt
sterk þyki, almennt ekki til þess fallin að ráða úrslitum um sakfellingu af
ákæru, nema fleira komi til.
Að öllu framangreindu
virtu er það mat dómsins að framburður brotaþola, þótt trúverðugur sé, hafi
ekki þá stoð í gögnum málsins að nægi til þess að sakfella ákærða. Hefur
ákæruvaldið því ekki axlað þá sönnunarbyrði sem á því hvílir og ber að sýkna
ákærða af kröfu ákæruvaldsins. Samkvæmt þeim úrslitum málsins ber að vísa
einkaréttarkröfu brotaþola frá dómi, sbr. 2. mgr. 176. gr. laga nr. 88/2008.
Athugasemdir
Kjartans Bjarna Björgvinssonar héraðsdómara við sönnunarmat
Ég er sammála meirihluta dómenda um það sem greinir í köflum I og II og niðurstöðu þeirra í kafla III um trúverðugleika brotaþola og því mati þeirra að framburður ákærða sé síður trúverðugur en framburður brotaþola. Ég tek hins vegar ekki undir þá ályktun meirihluta dómsins að ákæruvaldið hafi ekki axlað þá sönnunarbyrði sem á því hvílir.
Eins og meirihluti dómsins bendir á í forsendum sínum þá hvílir á ákæruvaldinu sönnunarbyrði um sekt ákærða og atvik sem telja má honum í óhag, sbr. 108. gr. laga nr. 88/2008, um meðferð sakamála. Í 1. mgr. 109. gr. sömu laga er enn fremur kveðið á um að dómari meti hverju sinni hvort nægileg sönnun sem ekki verði vefengd með skynsamlegum rökum sé fram komin um hvert það atriði sem varðar sekt og ákvörðun viðurlaga við broti, þar á meðal hvaða sönnunargildi skýrslur ákærða og vitnisburður annarra hafi.
Samkvæmt 115. gr. sömu laga metur dómari sönnunargildi framburðar ákærða, þar á meðal trúverðugleika hans, við úrlausn máls. Í því sambandi skal meðal annars hugað að ástandi og hegðun ákærða við skýrslugjöf og stöðugleika í frásögn hans. Sambærilegt ákvæði er að finna um mat dómara á sönnunargildi framburðar vitna í 126. gr. laganna. Kemur þar fram að við slíkt mat skuli meðal annars hugað að afstöðu vitnis til ákærða og eftir atvikum brotaþola, hagsmunum þess af málsúrslitum, þroska þess, áreiðanleika skynjunar þess á atvikum, minni, ástandi og hegðun þess við skýrslugjöf, öryggi þess og skýrleika í svörum og samræmi í frásögn.
Með vísan til þeirra atvika sem rakin eru í I.–III. kafla dómsins og þeirra sjónarmiða sem leidd verða af tilvitnuðum lagaákvæðum tel ég það vera sannað þannig að hafið sé yfir skynsamlegan vafa að brotaþoli hafi um langt skeið átt við mikla vanlíðan að stríða og að hún hafi sýnt af sér sjálfskaðandi hegðun sem ummerki eru um á höndum hennar. Í gögnum málsins kemur til að mynda fram að brotaþoli hafði samband við hjálparsíma Rauða krossins 12. maí 2016, áður en hún greindi fyrst frá brotum ákærða, þar sem hún lýsti vanlíðan og að hún væri að skaða sig. Þá lýsti hún því að foreldrar hennar hefðu vitað af þessu, án þess þó að hún greindi frá ástæðum vanlíðunar og sjálfskaðandi hegðunar.
Framburði móður og föður brotaþola ber einnig saman um að hún hafi verið farin að stunda sjálfskaðandi hegðun áður en mál þetta kom upp og í framburði móður fyrir dómi og hjá lögreglu að hún hafi byrjað að skera sig í 6. bekk. Þá mun brotaþoli hafa verið 11 til 12 ára gömul.
Brotaþoli hefur tvívegis gefið skýrslu fyrir dómi, fyrst í Barnahúsi 30. janúar 2017 en síðan við aðalmeðferð málsins 21. júní sl. og hefur framburður hennar verið metinn trúverðugur sem fyrr greinir. Framburður hennar er ekki ítarlegur um þau brot sem ákærða eru gefin að sök. Að sama skapi verður þó að taka tillit til þess að brotaþoli var afar ung að árum þegar brotin áttu sér stað, auk þess sem greind hennar hefur mælst á tornæmisstigi rétt yfir mörkum þroskahömlunar á flestum þáttum. Þá verður ekki annað séð en að brotaþoli hafi sætt talsverðum þrýstingi af hendi föðurfjölskyldu sinnar um að hverfa frá framburði sínum um brot ákærða. Þannig tóku föðuramma og faðir brotaþola, sem og sambýliskona föðurins, afdráttarlausa afstöðu gegn henni í vitnisburði sínum. Eins og vikið er að í niðurstöðu meirihluta bendir ýmislegt til að faðir brotaþola og sambýliskona hans hafi samræmt framburð sinn um ákveðin atriði. Þá gætir ósamræmis í framburði meðlima föðurfjölskyldu um atriði sem eiga að styðja framburð ákærða. Þannig er því haldið fram af föður brotaþola að hún hafi aldrei komið upp í á nóttunni til ömmu sinnar og afa. Framburður ömmu brotaþola var hins vegar á annan veg. Í framburði föður brotaþola kom enn fremur fram að hann hefði sýnt henni mynd af öðrum hugsanlegum geranda. Brotaþoli var hins vegar einörð í framburði sínum fyrir dómi um að engir aðrir en ákærði hefðu brotið gegn henni.
Að mínu mati verður að hafa hliðsjón af þessum atriðum við mat á framburði brotaþola og sönnunargildi hans. Verður þá jafnframt að hafa í huga að félagslegar aðstæður hennar hafa verið erfiðar og stuðningur frá móður hefur á tíðum ekki verið fyrir hendi, en móðir hennar fluttist til útlanda af ótilgreindum ástæðum þegar brotaþoli var í 4.-5. bekk og bjó þar í hálft annað ár. Þrátt fyrir allt framangreint og afdráttarlausa afstöðu föðurfjölskyldunnar gegn henni með þeim hætti sem að framan er lýst hefur brotaþoli verið samkvæm sjálfri sér í framburði sínum fyrir dómi um það hvernig ákærði snerti kynfæri hennar innan klæða og lét hana snerta kynfæri sín. Frásagnir vitna um það sem brotaþoli greindi þeim frá bera að sama brunni og ekki verður séð að ósamræmis hafi gætt í því hvernig brotaþoli lýsti brotum ákærða gegn henni fyrir öðrum. Þá verður enn fremur að horfa til aðdraganda þess hvernig brotaþoli greindi C bekkjarsystur sinni frá brotum ákærða og rakið er í forsendum meirihluta dómsins.
Þegar þetta allt er virt og þegar horft til er til framburðar Þ sálfræðings fyrir dómi um að brotaþoli beri öll merki áfallastreituröskunar er það niðurstaða mín að sakfella beri ákærða fyrir þá háttsemi sem greind er í ákæru. Þar sem meiri hluti dómenda vill sýkna ákærða tel ég ekki þörf á að taka afstöðu til refsingar ákærða eða skaðabóta.
Með vísan til 2. mgr. 235. gr. laga nr.
88/2008 skal allur sakarkostnaður málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs
verjanda ákærða, Kristjáns Stefánssonar lögmanns, 1.370.200 krónur, og þóknun
Gunnhildar Pétursdóttur, réttargæslumanns brotaþola, 675.837 krónur, greiddur
úr ríkissjóði.
Dóm þennan kveða upp
héraðsdómararnir Sigríður Hjaltested, Kjartan Bjarni Björgvinsson og Hildur
Briem.
D ó m s o r ð:
Ákærði, A, er sýknaður
af kröfum ákæruvaldsins.
Einkaréttarkröfu
brotaþola er vísað frá dómi.
Allur
sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar
með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Kristjáns Stefánssonar
lögmanns, 1.370.200 krónur, og þóknun Gunnhildar Pétursdóttur, réttargæslumanns
brotaþola, 675.837 krónur.
Sigríður
Hjaltested (sign.)
Hildur
Briem (sign.)
Kjartan
Bjarni Björgvinsson (sign.)