D Ó M U R

 

Héraðsdóms Reykjavíkur 24. mars 2017 í málinu nr. E-3510/2014:

 

Kaupþing hf.

(Ólafur Finnbogi Haraldsson hrl.)

gegn

Riverstone Insurance Ltd.

Great Lakes Reinsurance UK

Chubb Insurance Company of Europe SE

Aspen Insurance UK Ltd. o.fl.

(Stefán Þór Ingimarsson hdl.)

 

Mál þetta sem höfðað var 24. september 2014, var tekið til dóms eftir endurflutning þess 9. mars sl.

 

I.

Stefnandi er Kaupþing hf., [...]. Stefndu eru Riverstone Insurance Limited, [...], BN1 6AU, Bretlandi; Great Lakes Reinsurance (UK) [...], Chubb Insurance Company of Europe SE, [...]; Aspen Insurance UK Limited, [...]. Jafnframt er málið höfðað gegn tilteknum samtökum vátryggjenda Lloyd’s sem tilgreindir eru með eftirfarandi hætti:

 

Markel Capital Limited sem eina meðlimnum í samtökum 3000 (e. Syndicate 3000) fyrir reikningsárið 2007 (e. for the 2007 year of account), Markel Syndicate Management Limited, [...]

 

Chaucer Corporate Capital (No 2) Limited sem eina meðlimnum í samtökum 1084 fyrir reikningsárið 2007, Chaucer Syndicates Limited, [...]

 

Argo (No 604) Limited sjálfu og fyrir hönd allra annarra meðlima í samtökum 3245 fyrir reikningsárið 2007, Argo Managing Agency Limited, [...]

 

Chaucer Corporate Capital (No 2) Limited sjálfu og fyrir hönd allra annarra meðlima í samtökum 4000 fyrir reikningsárið 2007, Chaucer Syndicates Limited, [...]

 

QBE Corporate Limited sem eina meðlimnum í samtökum 1886 fyrir reikningsárið 2008, QBE Underwriting Limited, Plantation Place, [...]

 

Catlin Syndicate Limited sem eina meðlimnum  í samtökum 2003 fyrir reikningsárið 2008, Catlin Underwriting Agencies Limited, [...]

 

Antares Underwriting Limited sem eina meðlimnum í samtökum 1274 fyrir reikningsárið 2008, og Antares Managing Agency Limited, [...]

 

Stefnandi krefst þess að stefndu verði dæmdir til að greiða honum þær fjárhæðir sem við nafn þeirra greinir í evrum sem hér segir: Riverstone Insurance Limited 792.568,48 evrur, Great Lakes Reinsurance (UK) Plc. 792.629,09 evrur, Chubb Insurance Company of Europe SE 660.443,43 evrur, Aspen Insurance UK Limited 792.568,48 evrur, Chaucer Corporate Capital (No 2) Limited 396.253,94 evrur, Chaucer Corporate Capital (No 2) Limited 264.189,49 evrur, Markel Capital Limited 264.189,49 evrur, Argo (No 604) Limited 264.189,49 evrur, QBE Corporate Limited 909.117,32 evrur, Catlin Syndicate Limited 396.253,94 Antares Underwriting Limited 528.378,99 evrur auk dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu frá þeim degi sem mál þetta var höfðað og til greiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu óskipt (in solidum) úr hendi stefndu.

 

II.

Málið var þingfest 25. september 2014. Í þinghaldi 11. júní 2015 krafðist lögmaður stefnanda þess að málinu yrði frestað með vísan til 3. mgr. 102. gr. laga nr. 91/1991 þar sem rekið væri skaðabótamál fyrir dómstólnum og gæti niðurstaðan í því haft veruleg áhrif á þetta mál. Stefndu mótmæltu því að málinu yrði frestað. Málinu var endurúthlutað og fengið dómara þessa máls til úrlausnar 18. desember 2015. Ákveðið var þá að munnlegur málflutningur færi fram um frestun málsins og jafnframt skiptingu sakarefnis að kröfu stefndu en þá höfðu stefndu fallið frá kröfu sinni um frávísun málsins. Fór málflutningurinn fram 31. mars 2016 og var úrskurður kveðinn upp 27. apríl s.á. Þar var fallist á skiptingu sakarefnis þannig að fyrst yrði tekin afstaða til þess hvort sýkna bæri stefndu á grundvelli aðildarskorts eða vegna fyrningar á vátryggingarkröfu stefnanda. Jafnframt var synjað um frest þar til tiltekin mál yrðu leidd til lykta.

 

III.

Það mun hafa verið snemma árs 2008 sem stefnandi sóttist eftir kaupum á tryggingum í gegnum vátryggingarmiðlarann Howden Insurance Brokers Ltd. („Howden“). Í lok febrúar og fram í byrjun mars 2008 óskaði Howden, f.h. stefnanda, eftir tilboðum í heildstæða vátryggingarvernd sem næði til tryggingar vegna brota starfsmanna (e. bankers blanket bond), tryggingar vegna tölvuglæpa (e. electronic and computer crime), starfsábyrgðartryggingar (e. professional indemnity) og stjórnendaábyrgðar-tryggingar (e. directors and officers liability insurance) fyrir tímabilið 1. apríl 2008 til 1. apríl 2009. Mál þetta lýtur að stjórnendaábyrgðartryggingunni en upplýsingar í umsóknum um hinar tryggingarnar, t.a.m. starfsábyrgðartrygginguna, voru veittar samhliða umsókn um stjórnendaábyrgðartrygginguna.

 

Tryggingakaup stefnanda munu hafa farið þannig fram að miðlarinn sóttist eftir vátryggingum á tryggingamörkuðum í London. Í framhaldi af umleitunum vátryggingarmiðlarans var kynningarfundur með mögulegum vátryggjendum haldinn hinn 5. mars 2008 á skrifstofu miðlarans. Á fundinum kynnti stefnandi starfsemi sína og fjárhagsstöðu ásamt því að gefa væntanlegum vátryggjendum tækifæri til að afla frekari upplýsinga um stöðu bankans. Fulltrúar stefnanda greindu svo frá árangri félagsins árið 2007, fjárhagslegri stöðu þess, áhættuþáttum og áætlaðri afkomu í framtíðinni.

 

Stefnandi skilaði til stefndu útfylltu umsóknarformi vegna  trygginganna, 15. mars 2008 ásamt fylgiskjölum. Umsóknin var undirrituð af framkvæmdastjóra stefnanda á Íslandi. Með undirritun sinni lýsti stefnandi því m.a. yfir að hann hefði enga vitneskju eða upplýsingar um einhverja þá hegðun, yfirsjón, athafnaleysi, staðreynd eða þær kringumstæður sem gætu orðið grundvöllur kröfu sem undir trygginguna gæti fallið. Jafnframt kom fram í umsóknarforminu sem og vátryggingarskilmálunum sjálfum að svör við spurningum í umsókninni og fylgigögnum mynduðu forsendur fyrir samningssambandi stefnanda og stefndu.

 

Endanlegir skilmálar þeir sem lágu til grundvallar vátryggingarsamningi aðila voru, að sögn stefndu, að mestu samdir af vátryggingarmiðlara og umboðsmanni stefnanda, að teknu tilliti til áhættumats vátryggjenda sem byggði á framangreindri upplýsingagjöf stefnanda.

 

Samkvæmt vátryggingarsamningnum var vátryggingartímabil stjórnendaábyrgðar-tryggingarinnar frá 1. apríl 2008 til 1. apríl 2009.

 

Í skilmálum tryggingarinnar sagði að gegn greiðslu iðgjaldsins og í samræmi við skilmála og skilyrði vátryggingarsamningsins (þ. á m. en þó ekki takmarkað við ákvæði viðauka með samningnum) samþykkti vátryggjandi, vegna ábyrgðar stjórnarmanna og yfirmanna, að greiða fyrir hönd þessara aðila allt tjón sem yrði vegna kröfu sem gerð yrði vegna óréttmætra athafna (þ. á m. starfstengdra deilna) sem vátryggingin tæki til í tilvikum þar sem stjórnarmenn og yfirmenn nytu ekki skaðleysis skv. sérstöku skaðleysisákvæði í skilmálunum. Ef félagið samþykkti að bæta allt tjón sem yrði vegna kröfu sem gerð væri vegna óréttmætra athafna (þ. á m. starfstengdra deilna) sem vátryggingin tæki til, í tilvikum þar sem félaginu væri heimilt eða skylt skv. dómaframkvæmd eða lögum að ábyrgjast skaðleysi stjórnarmanna og yfirmanna. Vegna sérstakrar rannsóknar að endurgreiða stjórnarmönnum og yfirmönnum jafnóðum allan eðlilegan kostnað, fjárútlát og útgjöld sem þeir yrðu fyrir vegna slíks. Einnig að endurgreiða stjórnarmönnum og yfirmönnum jafnóðum allan eðlilegan kostnað, fjárútlát og útgjöld sem þeir yrðu fyrir vegna málsvarna í tengslum við kröfur sem gerðar yrðu á hendur þeim vegna óréttmætra athafna sem féllu undir gildissvið vátryggingarsamningsins.

 

Þann 8. október 2008 fór stjórn stefnanda þess á leit við Fjármálaeftirlitið að það yfirtæki vald hluthafafundar stefnanda í samræmi við lög nr. 161/2002, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008, um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. Með ákvörðun, 9. október 2008, yfirtók Fjármálaeftirlitið vald hluthafafundar stefnanda og vék félagsstjórn þess í heild sinni frá störfum samstundis og skipaði jafnframt skilanefnd yfir stefnanda, sem skyldi fara með öll málefni hans, þar á meðal að hafa umsjón með allri meðferð eigna bankans, svo og að annast rekstur hans.

 

Með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 21. október 2008, var eignum og skuldum stefnanda ráðstafað, með heimild í 100. gr. a laga nr. 161/2002, um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008. Var öllum eignum, fasteignum, kröfum, tryggingaréttindum og óefnislegum eignum stefnanda ráðstafað til Nýja Kaupþings banka hf. (nú Arion banki hf.), að undanskildum tilteknum eignum sem tilgreindar voru í ákvörðuninni.

 

Með bréfi, dags. 1. desember 2008, tilkynnti lögmaður stefndu vátryggingarmiðlara stefnanda að vernd samkvæmt tryggingu vegna brota starfsmanna, tryggingu vegna tölvuglæpa og starfsábyrgðartryggingu stefnanda hefði lokið í kjölfar yfirtöku Fjármálaeftirlitsins á stefnanda. Í sama bréfi var stefnanda tilkynnt um að stefndu hefðu hafið rannsókn á því hvort samruna- og yfirtökuákvæði stjórnendaábyrgðartryggingar stefnanda hefði orðið virkt við atburðina í október 2008, auk þess sem stefndu áskildu sér allan rétt til að grípa til viðeigandi úrræða í kjölfar rannsókna sinna. Jafnframt óskaði lögmaður stefndu eftir frekari gögnum frá stefnanda um flutning eigna frá stefnanda til Nýja Kaupþings banka hf. 21. október 2008.

 

Í kjölfar fundar 13. mars 2009 um málið, áttu sér stað nokkur tölvupóstsamskipti milli fulltrúa stefndu og vátryggingarmiðlara stefnanda skömmu fyrir lok vátryggingartímabilsins 1. apríl, eða dagana 27. mars til 2. apríl 2009, um gildi tryggingarinnar og framhald mála. Þá áttu sér stað samskipti lögmanna stefnanda og stefndu á tímabilinu frá 20. apríl til 1. september 2009 þar sem stefndu settu m.a. fram beiðnir um frekari upplýsingar og lýstu vilja til samstarfs um úrlausn ágreinings aðila varðandi samruna- og yfirtökuákvæði skilmálanna og stefnandi óskaði eftir staðfestingu á að þau ákvæði hefðu ekki orðið virk, auk þess sem  með bréfi 30. júní 2009 var óskað staðfestingar á því að stefnandi ætti rétt á að kaupa viðbótartilkynningarfrest. Með bréfi, 11. nóvember 2009, vísaði stefnandi til fyrri samskipta um að stefnandi hefði áður tilkynnt vátryggjendunum að hann hefði ákveðið að kaupa viðbótartilkynningarfrest og ítrekaði þann vilja og óskaði eftir staðfestingu á því að þessi réttur stefnanda væri til staðar. Jafnframt var boðin fram greiðsla á iðgjaldi. Þessi sjónarmið voru ítrekuð í bréfi 18. nóvember 2009. Í framhaldi áttu málsaðilar í enn frekari samskiptum vegna áhrifa samruna- og yfirtökuákvæðis, með bréfum, 18. nóvember 2009 og 15. janúar 2010. Þann 23. febrúar 2010, ritaði stefnandi bréf þar sem fram kom sú afstaða hans, að þar sem stefndu hefðu andmælt gildi stjórnendaábyrgðartryggingarinnar myndi stefnandi fljótlega höfða mál fyrir íslenskum dómstólum.

 

Þann 16. júní 2010 sendu stefndu bréf til stefnanda þar sem framkomnum kröfum í 25 liðum var hafnað þar sem kröfum hefði verið lýst utan tímamarka. Jafnframt var vakin athygli á því að skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis, sem þá var nýkomin út, virtist gefa til kynna að stefnandi hefði vanefnt verulega upplýsingaskyldu sína og áskildu stefndu sér allan rétt til þess að beita fyrir sig vanefndarúrræðum vegna skýrslunnar. Eftir nánari skoðun stefndu varð það niðurstaða þeirra að upplýsingaskylda hefði verið sviksamlega vanrækt við samningsgerð og síðar, sbr. bréf til stefnanda þess efnis 23. desember 2010.

 

Stefndu munu hafa boðið fulla endurgreiðslu á iðgjöldum tryggingarinnar með bréfi 12. apríl 2012, sem ávísun fylgdi, en stefnandi hafnaði móttöku þeirra. Þeir fjármunir hafa verið í vörslu breskra lögmanna stefndu.

 

Bótakröfur stefnanda í málinu byggja á meintri vátryggðri háttsemi Hreiðars Más Sigurðssonar, fyrrverandi forstjóra stefnanda. Stefnandi rekur mál fyrir dómnum á hendur Hreiðari Má og eiginkonu hans þar sem gerð er krafa um bætur að fjárhæð 933.360.452 krónur ásamt nánar tilgreindum vöxtum og dráttarvöxtum.

 

Í framangreindu máli freistar stefnandi þess að sækja skaðabætur úr hendi Hreiðars Más og Önnu Lísu eiginkonu hans með vísan til þess að hann/þau hafi með saknæmum og ólögmætum hætti bakað stefnanda tjón með því að koma því til leiðar að stefnandi ráðstafaði fjármunum beint til Hreiðars Más án þess að hann bæri persónulega ábyrgð á endurgreiðslu þeirra eða aðra áhættu og án heimildar samkvæmt reglum stefnanda. Stefnandi byggir á því að þessi saknæma og ólögmæta háttsemi Hreiðars Más hafi valdið stefnanda tjóni sem beri að bæta á grundvelli stjórnendatryggingarinnar.

 

Um er að ræða tjón sem rakið er til þriggja lánasamninga og lánveitinga í tengslum við nýtingu kaupréttar í ágúst 2008.

 

Dómurinn telur ekki ástæðu til að lýsa frekar málsatvikum varðandi háttsemi framangreindra enda ekki gerðar kröfur í þessu máli um viðurkenningu á því að þau hafi sýnt af sér saknæma og ólögmæta háttsemi. Slík krafa fellst hins vegar í fjárkröfu þeirri sem gerð er í fyrrnefndu máli sem er nr. E-3106/2012 og er frestað um ótiltekinn tíma þangað til rannsókn sérstaks saksóknara á þeirri háttsemi sem þar er um fjallað lýkur. Jafnframt er horft til þess að sakarefni hefur verið skipt og háttsemi framangreindra hefur ekki nema að litlu leyti áhrif við úrlausn málsins eins og það liggur fyrir dómnum nú.

 

Með bréfi, 24. maí 2010, sendi stefnandi tilkynningu til Howden vátryggingarmiðlara síns sem áframsendi bréfið til stefndu. Stefndu draga í efa að bréfið uppfylli skilyrði vátryggingarskilmála um að teljast tilkynning í tryggingu þá sem mál þetta snýst um. Stefndu töldu trygginguna úr gildi og sendu bréf þess efnis 16. júní 2010, jafnframt að ekki lægju fyrir nægar upplýsingar til að stefndu gætu tekið afstöðu til krafna stefnanda. Viðbótarupplýsingar voru sendar með bréfi, 2. júlí 2013, en stefndu töldu þó að þarna væri ekki um að ræða viðbótarupplýsingar nema að litlu leyti.

 

Stefnandi höfðaði mál á hendur stefndu með stefnu, sem þingfest var í Héraðsdómi Reykjavíkur hinn 6. september 2011, þar sem krafist var  viðurkenningar á skyldu stefndu til að selja stefnanda 36 mánaða tilkynningarfrest í samræmi við tiltekin ákvæði vátryggingarskilmálanna. Því máli er frestað á meðan beðið er matsgerðar.

 

Stefndu eru vátryggjendur samkvæmt stjórnendatryggingu (e. Directors‘ and Officers‘ Liability Insurance) sem stefnandi keypti og mál þetta varðar.

 

Stefndu samanstanda annars vegar af nánar tilgreindum vátryggingarfélögum og hins vegar af samtökum vátryggjenda sem starfa undir merkjum Lloyd‘s (e. Lloyd‘s syndicates). Slík samtök hafa ekki stöðu lögaðila, heldur er um að ræða hóp meðlima sem hafa ákveðið að taka þátt í tilteknum samtökum fyrir ákveðið tímabil og geta meðlimir hvort tveggja verið einstaklingar eða skráð félög. Þar sem slík samtök eru ekki viðurkennd sem lögaðilar í Englandi og njóta þar af leiðandi ekki aðildarhæfis mun ekki unnt að stefna einstökum samtökum með beinum hætti. Samkvæmt enskum rétti mun hver einstakur meðlimur bær til þess að vera í fyrirsvari fyrir aðra meðlimi samtakanna og dómur á einn meðlim sem stefnt hefur verið sjálfs síns vegna og fyrir hönd allra annarra meðlima viðkomandi samtaka bindur alla meðlimi samtakanna.

 

Tilgreining á stefndu mun í samræmi við upplýsingar sem lögmenn þeirra hafa lagt fram í tilefni af öðru máli milli sömu málsaðila, sem varðar skyldu stefndu til að selja stefnanda viðbótartilkynningafrest í samræmi við vátryggingarskilmála, sbr. mál nr. E-3162/2011 sem nú er rekið fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Hæstiréttur hefur talið að tilgreining á stefndu með þessum hætti sé fullnægjandi og standist réttarfarslög, sbr. dóm réttarins frá 27. febrúar 2013 í máli nr. 53/2013.

 

Ábyrgð stefndu samkvæmt vátryggingunni er hlutfallsleg (pro rata).

 

Við aðalmeðferð gáfu skýrslu fyrir dómi Vignir Rafn Gíslason, löggiltur endurskoðandi hjá PricewaterhouseCoopers hf. og Arnaldur Jón Gunnarsson, starfsmaður hjá stefnanda.

 

IV.

Eins og fyrr greinir hefur sakarefni þessa máls verið skipt upp, að kröfu stefndu. Umfjöllun um málsástæður verður því einskorðuð við það hvort sýkna beri vegna fyrningar eða vegna aðildarskorts.

 

Stefnandi telur kröfur í málinu ekki fyrndar.

 

Um vátryggingarkröfuna gildi lög nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga en í 2. mgr. 52. gr. komi fram sú regla að í ábyrgðartryggingum fyrnist ábyrgð félags samkvæmt sömu reglum og gilda um fyrningu skaðabótaábyrgðar, og í 3. mgr. segi að að öðru leyti gildi ákvæði laga nr. 14/1905, um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda. Kröfur sem hafi stofnast á árinu 2008 og síðar fyrnist hins vegar eftir 1. mgr. 9. gr. laga nr. 150/2007, um fyrningu kröfuréttinda.

 

Stefnandi telur að fyrningarfrestur hafi verið rofinn með málshöfðun á málinu nr. E-3162/2011 í júní 2011 um viðbótartilkynningarfrest, sbr. 1. mgr. 15. gr. laga um fyrningu kröfuréttinda nr. 150/2007. Það mál sé í raun krafa um viðurkenningu á því að réttarsamband hafi verið á milli aðila á ákveðnu tímabili. Stefnandi vísar til þess að málsókn geti rofið fyrningu kröfu þótt krafan sjálf sé ekki andlag ágreiningsins. Samkvæmt vátryggingarskilmálum falli krafan undir trygginguna enda hafi henni verið lýst á því tímabili sem viðbótarfresturinn taki til.

 

Þá hafi málskot stefnanda til úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum 15. júní 2011 einnig rofið fyrningu. Þegar nefndin hafi vísað málinu frá 9. ágúst 2011, þ.e. þegar ákvörðun nefndarinnar lá fyrir, hafi nýr fjögurra ára fyrningarfrestur byrjað að líða. Þá vísar stefnandi til 1. mgr. 22. gr. laga nr. 150/2007 um að sé máli vísað frá af úrskurðaraðila geti kröfuhafi höfðað nýtt mál eða borið málið aftur undir sama úrskurðaraðila þótt fyrningarfrestur sé liðinn sé það gert innan sex mánaða. Þetta eigi ekki við nema krafa sé fyrnd en því fari fjarri að svo hátti til um kröfuna í þessu máli.

 

Í þriðja lagi hafi málshöfðun í undirliggjandi máli rofið fyrningu en mál gegn Hreiðari Má Sigurðssyni vegna atvika 6. ágúst 2008 hafi verið höfðað í júlí 2012.

 

Að síðustu telur stefnandi að ef talið yrði að fyrning á undirliggjandi kröfu hafi verið rofin með málshöfðun í þessu máli, verði að fara fram sérstakt mat á því hvenær fyrningarfrestur kröfunnar hafi þá byrjað að líða skv. 9. gr. laga nr. 150/2007.

 

Stefnandi byggir á því að fyrningarfrestur undirliggjandi skaðabótakröfu hafi byrjað að líða þá fyrst er kröfuhafi fékk vitneskju um tjónið og þann sem ábyrgð bar á því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 150/2007. Þessi frestur byggi á huglægri vitneskju kröfuhafa. Kröfuhafi þurfi þannig að þekkja málavexti og vita hver hin skaðabótaskylda athöfn sé, hverjir beri ábyrgð o.s.frv.

 

Stefnandi leggur áherslu á að skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis hafi ekkert sönnunargildi í málinu eða þýðingu varðandi fyrningarfrest.

 

Þá vísar stefnandi til 1. mgr. 12. gr. laga nr. 150/2007, um að fyrning vegna ábyrgðar stjórnarmanns eða framkvæmdastjóra hefjist í fyrsta lagi einu ári eftir að viðkomandi lét af starfanum. Þetta ákvæði gefi til kynna að nýir aðilar þurfi ætíð að fá sanngjarnt svigrúm til að rannsaka gjörðir forvera sinna. Stefnandi bendir og á að fall stefnanda hafi verið gríðarlega umfangsmikið og langan tíma hafi tekið að ná böndum á málin.

 

Stefndi telur ljóst að undirliggjandi kröfur, þ.e. á Hreiðar Má Sigurðsson, séu ófyrndar. Krafa vegna láns nr. 3351, en hluti af því fór til þess að fjármagna kaup Hreiðars og eiginkonu hans á fasteign, hafi stofnast í maí 2006. Um þá ráðstöfun gildi því eldri fyrningarlög nr. 14/1905. Fyrningarfrestur sé tíu ár og krafan því ófyrnd við málshöfðun.

 

Hluta af láni nr. 6007 hafi verið ráðstafað inn á reikning Hreiðars Más 29. ágúst 2007 og sé hann því einnig háður tíu ára fyrningarfresti. Hið sama gildi um greiðslur úr láni nr. 6067 inn á reikning Hreiðars Más á tímabilinu frá 7. september til 31. desember 2007. Þessar fjárhæðir nemi alls 608.486.910 krónum.

 

Varðandi kauprétt sem Hreiðar Már Sigurðsson nýtti sér 6. ágúst 2008 sem myndar afganginn af skaðabótakröfu stefnanda að fjárhæð 324.873.542 krónur, bendir stefnandi á að skýrsla sem að PricewaterhouseCoopers ehf. vann um það mál, hafi ekki litið dagsins ljós fyrr en 1. nóvember 2010, og skýrsla hafi verið tekin af Hreiðari Má í mars 2011. Þá hafi kröfubréf verið sent vegna málsins í október það ár. Til þessa beri að líta þegar upphafstími fyrningarfrests er ákveðinn.

 

Stefnandi mótmælir því að skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis hafi einhverja þýðingu fyrir sakarefnið eða hafi áhrif á upphaf fyrningarfrests. Þá telur hann að tilkynning sem send var 24. maí 2010, þar sem gerð var krafa af hálfu stefnanda í trygginguna, hafi ekki getað markað upphaf fyrningarfrests þar sem hún var almennt orðuð og ekki bundin sérstaklega við háttsemi Hreiðars Más.   

 

-------

 

Stefnandi hafnar því að hann njóti ekki sjálfur verndar samkvæmt stjórnendatryggingunni. Stefnandi telur reyndar að þessi málsástæða stefndu sé í raun ekki málsástæða um aðildarskort. Aðildarskortur sé sú staða þegar annar hvor aðilinn er ekki sá rétti til að krefjast hagsmunanna í máli eða bera skylduna heldur ætti þriðji maður með réttu að eiga í hlut. Stefndu haldi hins vegar engu fram um það hver sá þriðji aðili gæti verið sem bera ætti skylduna, heldur að vátryggingarskilmálar, rétt skýrðir, leiði til þess að stefnandi eigi ekki kröfu. Búið sé að taka afstöðu til þess að stefnandi eigi lögvarða hagsmuni af úrlausn þessa máls, með dómi Hæstaréttar í málinu nr. 347/2013.

 

Stefnandi telur ljóst að greiðsluskylda stefndu samkvæmt tryggingunni nái til hvers konar krafna á hendur stjórnarmönnum og öðrum yfirmönnum. Þá sé greiðsluskyldan ekki takmörkuð við kröfur frá þriðja manni. Stjórnendatrygging nái og til krafna viðkomandi fyrirtækis nema sérstaklega sé samið um annað og þar vísar stefnandi til reglna sem kallast á ensku „Insured vs. Insured“. Þannig að ef slíku ákvæði er ekki til að dreifa geti vátryggingartaki gert kröfur á grundvelli tryggingar.

 

Stefnandi hafnar því að þær kröfur sem tekist er á um í undirliggjandi málum hafi færst yfir til Arion banka en fyrir liggi tvær yfirlýsingar frá Fjármálaeftirlitinu um að skaðabótakröfur hefðu ekki verið færðar yfir við fall bankans. Því sé ljóst að krafan tilheyri stefnanda.

 

Þá mótmælir stefnandi því að krafa málsins tilheyri íslenska ríkinu eins og stefndu hafi byggt á. Fjármálaeftirlitið hafi þannig haft óskertar heimildir til að ráðstafa réttindum og skyldum fjármálafyrirtækja við þær aðstæður sem hafi skapast eins og staðfest hafi verið með dómum Hæstaréttar. Stjórnskipulegt gildi neyðarlaganna hafi og verið staðfest af réttinum.

 

V.

Stefndu byggja málatilbúnað sinn á fjölda málsástæðna en einungis verður hér fjallað um tvær þeirra í samræmi við skiptingu sakarefnisins.

 

Stefndu byggja þannig kröfu sína um sýknu annars vegar á aðildarskorti stefnanda. Um aðildarskort sé að ræða ef stefnandi er ekki sá sem með réttu á þá hagsmuni sem hann krefst dóms um og leiði varnir vegna aðildarskorts til sýknu ef á þær er fallist, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála.

 

Stefnandi geti ekki gert kröfu sem viðkemur tryggingunni, hvort heldur sem er á hendur stjórnarmönnum og yfirmönnum stefnanda eða á hendur stefndu í ljósi þess að stefnandi sé vátryggingartaki, en vátryggingin sé sett til hagsbóta fyrir stjórnendur og yfirmenn en ekki stefnanda sjálfan. Tryggingin bæti eingöngu kröfur sem gerðar eru af þriðja aðila á hendur stjórnendum og/eða yfirmönnum.

 

Afstöðu stefnanda sem birtist í þeirri stefnu að stjórnendaábyrgðartryggingin nái til krafna þriðja manns og til krafna viðkomandi vátryggingartaka stjórnanda nema sérstaklega sé samið um annað með svokölluðum „Insured v. Insured clause“ sé alfarið mótmælt. Byggt er á því að tryggingin nái ekki til krafna vátryggingartaka gegn stjórnendum sínum. Ákvæði sem þetta sé undantekningarákvæði og byggi á ósönnuðum erlendum reglum sem samræmist ekki íslenskum lögum. Er slíkri nálgun hafnað sem óviðkomandi máli þessu enda lúti vátryggingarsamningurinn íslenskum lögum og rétti. Hér sé fyrst og fremst um viðbót að ræða sem komi til skoðunar í engilsaxneskum réttarkerfum til að mæta sérstökum aðstæðum sem upp geta komið þar sem hluthafi eða annar náinn aðili vátryggingartaka, sem annars væri að þar lendum lögum þriðji aðili, sé sérstaklega undanþeginn vernd vátryggingarinnar í ljósi náinna tengsla hans við félagið, þ.e. vátryggingartaka og/eða hinn vátryggða.

 

Þá vísa stefndu til ákvæðis í vátryggingarskilmálum til frekari skýringar á stöðu stefnanda undir vátryggingunni með hliðsjón af þeim skyldum sem á honum hvíli. Samkvæmt þeim beri stefnandi óskilyrta skyldu, samhliða hinum vátryggða stjórnanda, til að veita vátryggjendum allar þær upplýsingar sem nauðsynlegar séu til  að verjast kröfum og málssóknum á hendur stjórnendum. Umrætt ákvæði veiti stefnanda engar undanþágur hvað slíka aðstoð varðar, s.s. ef stefnandinn sjálfur beinir kröfu gegn stjórnendum sínum, enda geri tryggingin ekki ráð fyrir því að slíkar kröfur njóti vátryggingarverndar.

 

Stefndu vísa til þess að athafnir og/eða athafnaleysi stjórnenda félags séu að íslenskum vátryggingarrétti samsamaðar athöfnum og/eða athafnaleysi félagsins sjálfs. Að mati stefndu sé ótækt að vátryggingartaki sem vanefnt hafi skyldur sínar samkvæmt vátryggingarsamningi og með óréttmætum athöfnum hafi valdið og/eða beri ábyrgð á mögulegum vátryggingaratburði, geti síðan gert kröfu í ábyrgðartryggingu stjórnenda. Hér vísi stefndi og til þeirra almennu sjónarmiða skaðabótaréttar, þess efnis að annar aðili en tjónvaldur þurfi að hafa orðið fyrir tjóni. Í máli þessu sé stefnandi valdur að og/eða ábyrgur fyrir því tjóni sem af hlaust er lánveitingar þær sem veittar voru félagi í eigu Hreiðars Más Sigurðsson án aðkomu hans. Við þetta bætist að stefnandi geti ekki talist vera tjónþoli í skilningi 44. og 46. gr. laga nr. 30/2004, um vátryggingarsamninga.

 

Jafnframt telja stefndu að aðildarskortur stefnanda felist í því að stefnandi eigi ekki með réttu þá hagsmuni sem hann krefst dóms um, þar sem hann hafi ekki sýnt fram á að kröfur vegna þeirra lánveitinga til hlutabréfakaupa sem mál þetta er sprottið af hafi ekki færst yfir til Arion banka hf. með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 21. október 2008. Ekki verði séð að kröfur þær sem grundvalla málshöfðun stefnanda í þessu máli falli undir viðauka þann sem fylgdi ákvörðuninni og tilgreindi þær eignir og réttindi sem ekki skyldu flytjast yfir til Arion banka hf. Því verði að telja að þær hafi flust yfir til nýja bankans og að stefnandi sé þar af leiðandi rangur aðili til að höfða mál um þessar kröfur.

 

Í öðru lagi er á því byggt af hálfu stefndu að krafa stefnanda beinist gegn röngum aðila. Telja stefndu ljóst að Hreiðar Már Sigurðsson sé rangur aðili hvað kröfu vegna lánveitinganna varðar eins og stefnandi hefur byggt málatilbúnað sinn. Réttur aðili hafi verið hið gjaldþrota félag Hreiðar Már Sigurðsson ehf., enda hafi lánin verið veitt því félagi en ekki Hreiðari Má persónulega. Í skilningi vátryggingaréttar er enn ljósara að um aðildarskort sé að ræða því jafnvel þótt krafa kynni að beinast gegn Hreiðari Má Sigurðssyni sem hluthafa og/eða stjórnanda Hreiðars Más Sigurðssonar ehf. sé um aðildarskort að ræða þar sem stefndu séu ekki vátryggjendur Hreiðars Más Sigurðssonar vegna slíkrar stöðu og starfa hans sem slíkur.

 

Af framangreindu sé ljóst að stefnandi eigi ekki með réttu þá hagsmuni sem hann krefst dóms um í máli þessu og ber því að sýkna stefndu vegna aðildarskorts stefnanda.

 

-------

 

Stefndu byggja sýknukröfu sína hins vegar á því að krafa stefnanda sé fyrnd. Byggt er á því að krafan gegn Hreiðari Má Sigurðssyni, hinum meinta vátryggða, sé fyrnd en jafnframt er á því byggt að krafan undir vátryggingunni sé í öllu falli fyrnd.

 

Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 150/2007, um fyrningu kröfuréttinda, segi að kröfur um peninga eða aðrar greiðslur fyrnist samkvæmt reglum laganna, nema annað sé ákveðið með lögum. Samkvæmt 3. gr. fyrningarlaga sé almennur fyrningarfrestur kröfuréttinda fjögur ár. Þá leiði af 1. mgr. 9. gr. laganna að skaðabótakrafa fyrnist á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð ber á því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga. Þegar þessar upplýsingar liggi fyrir byrji fyrningarfrestur kröfunnar að líða. Þessi afstaða komi skýrt fram í greinargerð með lögunum þar sem lögð sé áhersla á að frá þeim tíma er tjónþoli fékk eða bar að afla sér nauðsynlegra upplýsinga um fyrrgreind tvö atriði verði að telja að hann hafi haft grundvöll til að setja fram kröfu sína um bætur. Hann geti hins vegar ekki setið aðgerðarlaus eða borið við vanþekkingu á réttarstöðu sinni.

 

Hvað varðar kröfu stefnanda gegn Hreiðari Má Sigurðssyni byggja stefndu á því að hún sé að öllu leyti fyrnd og að sökum tómlætis verði henni ekki komið að gagnvart Hreiðari Má og því heldur ekki gagnvart stefndu.

 

Í fyrsta lagi er á því byggt að sérregla 134. gr. laga nr. 2/1995, um hlutafélög, sem snýr að skaðabótaábyrgð stofnenda, stjórnenda og endurskoðenda hlutafélags hafi verulega þýðingu en um sé að ræða sérreglu um skaðabótaábyrgð þar sem sömu grunnskilyrði skaðabótaábyrgðar og samkvæmt sakarreglunni eiga við. Hins vegar takmarkast krafa vegna háttsemi, athafna eða ákvörðunar stjórnenda hlutafélags við að umræddu ákvæði sé fullnægt. Í hinu undirliggjandi máli hafi stefnandi uppi skaðabótakröfu gegn fyrrum forstjóra sínum vegna athafna sem hann telur að hafi orðið félaginu til tjóns. Samkvæmt ákvæðinu sé m.a. forstjórum skylt að bæta hlutafélagi það tjón sem þeir hafa valdið félagi í störfum sínum, hvort sem er af ásetningi eða gáleysi. Slík skaðabótaskylda sé háð tilteknum skilyrðum. Ákvörðun um að félag skuli hafa uppi skaðabótakröfu skuli í fyrsta lagi tekin á hluthafafundi samkvæmt 1. mgr. 135. gr. laga um hlutafélög. Að auki hafi það verið skilyrði á þeim tíma er atvik þessa máls áttu sér stað, samkvæmt b-lið 1. mgr. 136. gr. laganna, að höfða þurfti skaðabótamál gegn umræddum stjórnendum innan tveggja ára frá lokum þess reikningsárs þar sem ákvörðunin eða athöfnin, sem málið byggðist á, var samþykkt eða gerð. Umrætt ákvæði hafi verið skýrt af Hæstarétti sem sérstakur fyrningarfrestur og sé á þeim skilningi byggt af hálfu stefndu í þessu máli. Ákvæðið var hins vegar fellt niður með lögum nr. 68/2010 sem samþykkt hafi verið á Alþingi 10. júní 2010. Sú niðurfelling hefur þó ekki, að mati stefndu, þýðingu í fyrirliggjandi máli enda var málið, á grundvelli b-liðar 1. mgr. 136. gr. laganna, fyrnt er sú lagabreyting tók gildi.

 

Á því er byggt af hálfu stefndu að lagabreytingin, þrátt fyrir ákvæði 31. gr. laga nr. 68/2010 sem lýsi ákvæði 136. gr. laganna sem málssóknarfresti en ekki sérstökum fyrningarfresti, geti ekki haft afturvirk áhrif gagnvart fyrrum stjórnendum og framkvæmdastjórum sem hafi haft réttmæta trú á að hugsanlegar kröfur gegn þeim væru fyrndar á grundvelli þágildandi b-liðar 136. gr. laga nr. 2/1995. Kröfur sem fyrndar voru við gildistöku laganna verða ekki endurvaktar með breytingarlögum, enda væri slíkt andstætt 72. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 sem og meginreglum stjórnskipunarréttar um bann við afturvirkni, sbr. og I. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994.

 

Í ljósi skýrs orðalags b-liðar 136. gr. laga nr. 2/1995 hafi því borið að höfða slíkt skaðabótamál innan tveggja ára frá viðeigandi reikningsári. Á því sé byggt að tveggja ára frestur laganna hafi verið liðinn töluvert löngu áður en mál nr. E-3106/2012 var höfðað gegn Hreiðari Má Sigurðssyni.

 

Hvað varði lánveitingu vegna láns nr. 3351 hafi hún átt sér stað á árinu 2006 og hafi því frestur stefnanda til að höfða mál á hendur Hreiðari Má Sigurðssyni runnið út 31. desember 2008. Að því er varði lán nr. 6007 og 6067, þar sem lánssamningar voru gerðir árið 2007 og beiðni um útborganir gerðar sama ár, hafi fresturinn runnið út 31. desember 2009. Að lokum hafi frestur til málshöfðunar vegna lánssamnings nr. 8387 frá 11. ágúst 2008, runnið út hinn 31. desember 2010. Mál stefnanda gegn Hreiðari Má Sigurðssyni sé því með öllu fyrnt.

 

Verði ekki fallist á að málshöfðunarfrestur samkvæmt b-lið 1. mgr. 136. gr. laga nr. 2/1995 eigi við um lánssamning nr. 8387, á þeim forsendum að lögin taki til krafna sem ekki hafi verið niður fallnar við gildistöku laganna, byggja stefndu á því að málið sé engu að síður fyrnt. Fyrningarlögin nr. 150/2007 tóku gildi 1. janúar 2008 og eins og að framan greini fyrnist skaðabótakröfur á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð ber á því, sbr. 1. mgr. 9. gr. laganna. Byggja verði á því að stefnandi hafi mátt vita um tjón sitt og hver hafi staðið að því á þeim tíma er lánssamningur nr. 8387 var undirritaður, þ.e. 11. ágúst 2008. Var málið því fyrnt hinn 11. ágúst 2012. Samkvæmt 15. gr. fyrningarlaga verði fyrning rofin með málshöfðun, sem á sér stað við stefnubirtingu. Ekki liggi fyrir hvenær stefna var birt Hreiðari Má Sigurðssyni í máli nr. E-3106/2012, en stefna hafi í öllu falli verið þingfest hinn 25. september 2012. Verður því í síðasta lagi að miða við þá dagsetningu við mat á því hvenær fyrningarfrestur rann út. Fyrir hinu gagnstæða beri stefnandi sönnunarbyrði.

 

Stefndu byggja aukinheldur á því að aðgerðarleysi stefnanda um langan tíma frá hinum ætluðu skaðabótaskyldu athöfnum og því tímamarki sem stefnandi vissi og/eða mátti vita af þeim leiði til þess að kröfur stefnanda séu niður fallnar sökum tómlætis.

 

Stefndu kveðast byggja á ólögfestum meginreglum um tómlæti og því að stjórn stefnanda ásamt lykilstarfsmönnum hafi vitað og/eða mátt vita frá upphafi um athafnir og eftir atvikum athafnaleysi Hreiðars Más Sigurðssonar sem stefnandi byggir kröfu sína á. Þá hafi stefnandi ekki brugðist við fyrr en mörgum árum seinna þegar Hreiðar Már sem og stefndu hafi haft réttmætar væntingar um að þurfa ekki að mæta kröfum vegna umþrættra atvika. Við þetta bætist að sönnunarfærsla sé torveld og mikil hætta á réttarspjöllum sökum þess að langur tími sé liðinn frá atburðum þeim er stefnandi byggir kröfu sína á.

 

Hér verði að hafa í huga að stefnandi hafi fyrst komið fram með kröfu gegn Hreiðari Má vegna framangreinds síðla árs 2011. Þá hafi verið liðin þrjú til fimm ár frá viðskiptunum og Hreiðar Már hættur störfum fyrir stefnanda. Það hafi síðan ekki verið fyrr en með stefnu 25. september 2012 sem mál nr. E-3106/2012 var þingfest og Hreiðari Má gafst tækifæri til að sjá þau gögn sem stefnandi telur réttlæta málsóknina, rúmum sex árum frá því fyrsta lánveitingin átti sér stað.

 

Stefndu byggja einnig á því að í öllu falli sé krafa stefnanda í ábyrgðartrygginguna fyrnd gagnvart stefndu.

 

Ákvæði laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamning þann sem grundvallar kröfu stefnanda gildi. Í 2. mgr. 52. gr. þeirra laga segir að í ábyrgðartryggingum fyrnist ábyrgð vátryggingafélags samkvæmt sömu reglum og gilda um fyrningu skaðabótaábyrgðar. Almennar reglur um slíka fyrningu sé að finna í 1. mgr. 9. gr. fyrningarlaga, en jafnframt byggi stefndu á ákvæði 136. gr. laga nr. 2/1995 fyrir breytingu laganna árið 2010, að því marki sem við geti átt. Stefndu byggja á því að krafa stefnanda sé fyrnd enda séu liðin meira en tvö ár, eða eftir atvikum fjögur ár, frá þeim degi er stefnandi fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð ber á því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga.

 

Verði ekki fallist á að fyrningarfrestur sé liðinn gagnvart Hreiðari Má Sigurðssyni eða að tómlæti eigi við gagnvart honum byggja stefndu á því að þeir frestir, og þau sjónarmið um tómlæti, sem rakin séu í stefnu eigi við og hafi að lágmarki verið liðnir gagnvart stefndu. Byggi stefndu þar af leiðandi á sömu tímamörkum og að framan greinir en jafnframt á því að stefnanda hafi í öllu falli mátt vera umræddar lánveitingar og fyrirkomulag eignarhalds einkahlutafélags Hreiðars Más að fullu ljós þegar skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis kom út hinn 12. apríl 2010. Í skýrslunni sé fjallað ítarlega um lán starfsmanna Kaupþings til hlutabréfakaupa, þ. á m. fyrirkomulag einkahlutafélags í eigu Hreiðars Más Sigurðssonar. Í allra síðasta lagi hlutu stefnanda að vera framangreind atvik ljós, þar sem hann telur sig hafa tilkynnt um þau 24. maí 2010, og verði að miða við þá dagsetningu í allra síðasta lagi. Í málinu hafi stefna verið birt gagnvart stefndu hinn 22. september 2014, eða rúmum fjórum árum eftir að fyrningarfrestur kröfu stefnanda hófst í allra síðasta lagi. Sé málið því með öllu fyrnt gagnvart stefndu.

 

VI.

Fyrir dómnum hafa verið rekin fjögur sambærileg mál, þar sem krafist er greiðslna úr stjórnendatryggingu sem keypt var af stefndu. Jafnframt þessum málum eru rekin fjögur undirliggjandi mál þar sem tekist er á um hvort stjórnendur stefnanda hafi bakað sér bótaskyldu með háttsemi sinni við störf sín hjá stefnanda. Hvert mál um hvort tryggingaverndar njóti við, á sér þannig undirliggjandi mál. Ef sýknað verður af bótakröfu í undirliggjandi máli leiðir það því til þess að mati dómsins að stefnandi hefur ekki lengur lögvarða hagsmuni af því að halda áfram rekstri máls um tryggingarverndina.

 

Tvö af fjórum málum hafa samkvæmt ákvörðunum dómara beðið í ótilteknum fresti með vísan til þess að sérstakur saksóknari, nú héraðssaksóknari væri með til rannsóknar þau atvik sem málin varða. Eitt mál var fellt niður en höfðað að nýju strax í kjölfarið. Það mál var lengi í fresti á reglulegu dómþingi, en var úthlutað til dómara í janúar sl. Dómur er síðan genginn í fjórða málinu gegn Sigurði Einarssyni fyrrum stjórnarformanni stefnanda, en þar var fallist á kröfur stefnanda eftir að þingsókn féll niður af hálfu stefnda.

 

-------

 

Til stuðnings sýknukröfu vegna aðildarskorts byggja stefndu á því að með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 21. október 2008 hafi þeir lánasamningar sem um ræðir í málunum nr. E-3510, 3511 og 3512/2014, sbr. framangreint verið færðir yfir til Arion banka hf. og því geti stefnandi ekki byggt á þeim bótakröfur sínar.

 

Dómurinn getur ekki fallist á þetta. Telja verður að það komi fram í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins um ráðstöfum á eignum stefnanda en þar er gefin sú forsenda að ráðstöfun eigna og skulda miðist við upplýsingar á efnahagsreikningi stefnanda skömmu fyrir fall hans. Síðari kröfur á stjórnendur stefnanda, eins og skaðabótakröfur, komu ekki fram á þeim efnahagsreikningi eðli máls samkvæmt, heldur koma þær til síðar við frekari rannsóknir á slitabúinu. Skaðabótakröfur voru skildar eftir í stefnanda og sú regla hlýtur að gilda einnig um slíkar kröfur sem ekki hafði verið upplýst um við skiptingu eigna og skulda. Þannig verður ekki séð að Arion banki hf. geti undir nokkrum kringumstæðum gert skaðabótakröfur á hendur fyrrum stjórnendum vegna bótaskyldrar háttsemi þeirra fyrir fall bankans miðað ákvörðun Fjármálaeftirlitsins heldur séu þær á forræði stefnanda. 

 

Sú málsástæða er höfð uppi í þessu máli til stuðnings sýknu vegna aðildarskorts varðandi lánasamningana, að þeir séu allir gerðir við Hreiðar Má Sigurðsson einkahlutafélag en ekki Hreiðar Má persónulega. Sá lögaðili sé ekki tryggður samkvæmt stjórnendatryggingunni og heldur ekki forsvarsmaður félagsins. Fallist verður á það með stefnanda, sbr. og framangreint, að kröfur stefnanda vegna þessa byggi í raun ekki á þeim kröfum sem stofnuðust með lánveitingum stefnanda til einkahlutafélagsins sem slíkum, heldur á því að með þeim hafi Hreiðar Már Sigurðsson hagnast persónulega með saknæmum og ólögmætum hætti og bakað stefnanda tjón. Því verður þessari málsástæðu stefndu hafnað.

 

Í öllum málunum er til stuðnings sýknukröfu á þessum grunni á því byggt að tryggingin sé keypt af stefnanda til hagsbóta fyrir stjórnendur hans. Hún bæti því aðeins kröfur sem gerðar eru af þriðja aðila á hendur stjórnendum og skapi stefnanda engan rétt til að krefjast bóta úr tryggingunni vegna háttsemi stjórnenda.

 

Dómurinn telur að þessi málsástæða sé nokkuð vanreifuð af hálfu aðila. Umfjöllun um svokallað Insured vs. Insured ákvæði, er af skornum skammti, en stefnandi fullyrðir að sé slíku ákvæði ekki til að dreifa í vátryggingarsamningi þá standi tryggingin til hagsbóta fyrir vátryggingartaka. Þessi fullyrðing stefnanda hefur ekki verið studd nægum gögnum eða rökstudd með fullnægjandi hætti, en stefnandi virðist þarna vísa í erlenda réttarreglu eða venju og ber sönnunarbyrði fyrir tilvist hennar og þýðingu fyrir sakarefnið sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Hið sama gildir um stefndu. Þar fer vafalaust saman stór hópur sérfræðinga um enskan vátryggingarétt og venjur og hefðir sem þar gilda. Þrátt fyrir það er ekkert í þeirra málatilbúnaði sem gefur ótvírætt til kynna þá meginreglu að stjórnendatrygging sem þessi geti ekki verið til hagsbóta fyrir vátryggingataka. Dómurinn telur ekki óvarlegt að álykta sem svo að um þetta gildi ákveðnar reglur sem gætu veitt leiðsögn í málinu þótt um samning aðila skuli fjallað samkvæmt íslenskum lögum. Ætla verður og að stefndu hafi verið hæg heimatökin að útlista slíka reglu. Það hafa stefndu hins vegar ekki gert og verða látnir bera hallann af því. Eins og málatilbúnaður aðila er verður því ekki byggt á öðru hvað þetta atriði varðar en vátryggingarsamningnum sjálfum.

 

Í honum er ekkert ákvæði sem tekur af skarið varðandi þetta atriði og ekkert ákvæði sem beinlínis girðir fyrir þennan rétt stefnanda. Ekki er fallist á með stefndu að ákvæði í C-lið 6. kafla skilmálanna gefi hér vísbendingar. Í því er einungis fjallað um upplýsingaskyldu aðila gagnvart vátryggjanda og ekki nema sjálfsagt að stefnandi, þ.e. félagið sem vátryggingartaki, sé settur á bekk með stjórnendum og yfirmönnum í þeim efnum. Alveg eins mætti draga gagnstæða ályktun t.d. af 1. tölulið, F-liðar 5. kafla skilmálanna, þar sem segir beinlínis að vátryggingin bæti 100% allan þann kostnað sem félagið, stjórnarmenn og yfirmenn verða krafðir um.

 

Dómurinn sér ekki hvers vegna það geti talist óeðlilegt að banki með gríðarlega mikil umsvif og mikla hagsmuni undir, sjái ástæðu til að tryggja sig sjálfan fyrir ólögmætum aðgerðum starfsmanna sinna. Það geti jafnvel talist æskilegt í slíkri starfsemi. Þá athugist að stjórnendatrygging sú sem hér er fjallað um getur ekki eingöngu talist til hagsbóta fyrir stjórnendurna, þ.e. ef kröfur koma frá þriðja aðila á hendur þeim, heldur ekki síður til hagsbóta fyrir stefnanda sem væntanlega myndi alla jafnan bera ábyrgð vinnuveitanda gagnvart þriðja aðila. 

 

Burt séð frá því hvort almenna reglan sé sú að vátryggingataki geti ekki gert kröfur á grundvelli tryggingar sem hann hefur keypt vegna ólögmætra athafna stjórnenda sinna eða ekki verður ekki annað séð en að aðilar gætu þá samið um slíka vernd til handa vátryggingartaka og að 3. gr. laga nr. 30/2004 standi því ekki í vegi.

 

Ekki verður því fallist á að sýkna beri stefndu á grundvelli aðildarskorts, en í þeirri afstöðu dómsins fellst engin viðurkenning á því hvort stefnandi eigi rétt á bótum úr þeirri vátryggingu sem mál þetta snýst um.

 

------

 

Í annan stað byggja stefndu sýknukröfu sýna á fyrningu.

 

Annars vegar á því að undirliggjandi krafa í þessu máli, þ.e. gegn Hreiðari Má Sigurðssyni, sé fyrnd og því geti ekki komið til greiðslu úr vátryggingunni, en ákvörðun um það hvort krafa sé fyrnd sé hlutlæg og rúmi ekki huglægt mat. 

 

Þrátt fyrir að Hreiðar Már Sigurðsson, sem sá einstaklingur sem sakaður er um bótaskylda háttsemi gagnvart stefnanda, eigi ekki aðild að þessu máli lítur dómurinn svo á að hægt sé að fjalla um hvort krafa á hendur honum sé fyrnd eða ekki. Nauðsyn krefst þess að tekin sé afstaða til þessa atriðis svo felldur verði dómur á sakarefnið. Slíkur dómur mun ekki hafa bindandi áhrif (res judicata) samkvæmt 1. mgr. 116. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 gagnvart framangreindum.

 

Dómurinn telur rétt að leggja til grundvallar, að ef fallist verður á það á seinni stigum að kröfur samkvæmt þremur tilgreindum lánasamningum hafi bakað stefnanda skaðabótaskylt tjón þá verði að líta svo á að kröfurnar hafi stofnast á þeim degi þegar lánin voru greidd út. Ágreiningslaust er að það gerðist á tímabilinu frá 24. apríl 2006 til loka árs 2007. Því gilda um þessar kröfur eldri lög, þ.e. lög um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda nr. 14/1905, en samkvæmt þeim fyrndust skaðabótakröfur á tíu árum. Því ber ekki nauðsyn til að fjalla sérstaklega um upphaf fyrningarfrests varðandi þessar kröfur þegar af þeirri ástæðu að mál var höfðað um kröfurnar í júlí 2012.

 

Hvað varðar nýtingu Hreiðars Más á kauprétti að 812.000 hlutum í stefnanda þá gilda lög nr. 150/2012, um fyrningu kröfuréttinda. Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. þeirra laga fyrnast skaðabótakröfur nú á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð ber á því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga. Því þarf hér ekki heldur að koma til mats á því hvenær fyrningarfrestur kröfunnar byrjaði að líða því nýting kaupréttar fór fram 6. ágúst 2008 og mál vegna kröfunnar var höfðað í júlí 2012.

 

Dómurinn telur að 1. mgr. 136. gr. laga um hlutafélög nr. 2/1995 um málshöfðunarfrest sem felld var úr lögunum með lögum nr. 68/2010, sem tóku gildi 22. júní það ár, hafi ekki áhrif í málinu. Samkvæmt gildistökuákvæði í 31. gr. þeirra laga sagði: „Ákvæði um brottfall (136. gr. laga um hlutafélög og 110. gr. laga um einkahlutafélög) taka til atvika og háttsemi sem átti sér stað fyrir gildistöku laga þessara jafnvel þótt málsóknarfrestur hafi verið liðinn er þau tóku gildi.“ Dómurinn telur ekki ástæðu, í ljósi niðurstöðu málsins, til þess að taka afstöðu til þess hvort þetta ákvæði brjóti gegn 72. gr. stjórnarskrárinnar og meginreglu stjórnskipunarréttar um bann við afturvirkni laga.

 

Því verður litið svo að undirliggjandi meintar kröfur stefnanda í málinu séu ófyrndar.

 

Um mögulega fyrningu kröfunnar byggja stefndu hins vegar á því að vátryggingarkrafan sjálf sé fyrnd. Í 2. mgr. 52. gr. laga um vátryggingarsamninga kemur fram að í ábyrgðartryggingum fyrnist ábyrgð félagsins samkvæmt sömu reglum og gildi um fyrningu skaðabótaábyrgðar. Því verður horft til 1. mgr. 9. gr. laga um fyrningu kröfuréttinda nr. 150/2007 sem tóku gildi 1. janúar 2008, þar sem kveðið er á um að skaðabótakröfur fyrnist á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgur er fyrir því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga.

 

Sú skýring gæti komið til álita að líta svo á að þessi skírskotun í ákvæðinu til skaðabótaábyrgðar, leiði til þess að krafan úr vátryggingunni sé háð sama fyrningarfresti og undirliggjandi skaðabótakrafa, þannig að sé undirliggjandi krafa ófyrnd sé krafan úr vátryggingunni það einnig. Ef þetta hefði verið tilgangur ákvæðisins telur dómurinn að það hefði þurft að orða skýrar, en ekki verður séð að lögskýringargögn gefi sterkar vísbendingar í þá áttina. Það verður að telja óumdeilt að stefnanda gafst kostur á að gera kröfu úr tryggingunni a.m.k. á þeim tíma sem mál var höfðað vegna undirliggjandi kröfu í júní 2012 og ljóst að með slíkri málshöfðun hefði fyrning verið rofin. Þrátt fyrir það var það ekki gert fyrr en 24. september 2014, en stefndu eiga enga aðild að skaðabótamálinu. Þótt vissulega megi færa rök fyrir því að stefndu hafi mátt ætla að krafa yrði gerð eftir atvikum í vátrygginguna verður ekki talið að sá meinti grunur geti hafa leitt til þess að fyrning hafi verið rofin gagnvart stefndu með höfðun á skaðabótamálinu. Samkvæmt framangreindu verður því í samræmi við 1. mgr. 9. gr. laga nr. 150/2007 að leggja mat á hvenær stefnandi fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið eða bar að afla sér slíkra upplýsinga. Í því sambandi verður horft til þess sem sagði um ákvæðið í greinargerð frumvarps þess sem varð að lögum nr. 150/2007, en um 9. gr. segir  m.a.: „Miðað við framkvæmd á sambærilegu ákvæði sem verið hefur í norskum lögum frá árinu 1979 má segja að almennt sé litið svo á að fyrningarfresturinn byrji að líða þegar tjónþoli fékk eða bar að afla sér nauðsynlegra upplýsinga um fyrrgreinda tvo þætti, þ.e. tjónið sjálft og þann sem ábyrgðina ber. Þá fyrst hefur verið talinn grundvöllur fyrir hann til að setja fram kröfu sína um bætur. Hann getur hins vegar ekki setið aðgerðalaus eða borið við vanþekkingu sinni á réttarstöðu sinni. Fyrningarfrestur samkvæmt þessu ákvæði fer ekki eftir persónubundinni vitneskju einstakra tjónþola um réttarstöðu sína, heldur eftir því hvenær tjónþoli bjó yfir þeirri vitneskju að honum væri fært að leita fullnustu kröfu sinnar.“ 

 

Með bréfi 24. maí 2010 til Howden Insurance Brokers Ltd. sendi stefnandi „tilkynning[u] um kröfu“ sem var sögð byggja á VI. kafla vátryggingarskilmálanna, þ.e. kröfulýsingarákvæði ábyrgðartryggingar stjórnenda. Jafnframt var vísað til kaupa á tilkynningarfresti sbr. fyrrgreint dómsmál sem rekið er vegna hans. Vísað var til rannsóknar PricewaterhouseCoopers hf., á ráðstöfunum sem bankinn greip til áður en hann var tekinn yfir, en við rannsóknina hefðu komið í ljós atvik sem stefnandi taldi að féllu undir trygginguna. Enn fremur var tilvísun til skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis, sem þá var nýlega komin út, en þar kæmu fram upplýsingar um ráðstafanir sem gætu fallið undir trygginguna.

 

Rannsóknarskýrsla Alþingis kom út 12. apríl 2010. Hún verður ekki ein og sér almennt talin hafa ótvírætt sönnunargildi um það sem í henni kemur fram. Skýrslan gaf hins vegar greinargóða lýsingu á margháttuðum atvikum og nýttist því vel til frekari og nákvæmari rannsóknarvinnu. Í kafla 10.5.2.2 er fjallað um lánveitingar stefnanda til starfsmanna sinna vegna hlutabréfakaupa sem og um lánveitingar til Hreiðars Máls Sigurðssonar ehf. Dómurinn telur óhjákvæmilegt að líta svo á að fyrningarfrestur hafi byrjað að líða þarna. Ekki hefur verið sýnt fram á annað en að öll gögn er málið vörðuðu hafi á þessum tíma, og jafnvel allt frá falli bankans verið til staðar. Jafnframt liggur fyrir að stefnandi hafði keypt þjónustu frá alþjóðlegu endurskoðunarfyrirtæki til að láta rannsaka mál sem þessi, auk þess að hafa yfir að ráða fjölmennu starfsliði sem einkum var skipað sérfræðingum. Þá er það alkunna að fjöldinn allur af erlendum sérfræðilegum ráðgjöfum kom að málefnum stefnanda. Líkast til hafa grunsemdir um að kröfur gætu hafa skapast í vátryggingu vaknað fyrr, a.m.k. gáfu upplýsingar frá PricewaterhouseCoopers hf. sem og úr rannsóknarskýrslu Alþingis stefnanda fullt tilefni til að rannsaka ítarlega málið. Enda var það síðar gert sbr. skýrslu endurskoðunarfyrirtækisins um málið frá 15. mars 2011 en sú skýrsla var unnin samkvæmt beiðni slitastjórnar stefnanda frá nóvember 2009.

 

Dómurinn telur að það hafi ekki verið ætlan löggjafans með orðalagi 1. mgr. 9. gr. laga nr. 150/2007 að veita kröfuhafa allt að því sjálfdæmi um það hvenær fyrningarfrestur byrjaði að líða, t.a.m. með því að taka sér ótæpilegan tíma til að rannsaka og skoða mál. Í því tilviki sem hér um ræðir verður því talið að upphafstími fyrningarfrests hafi byrjað að líða þegar stefnanda bar að gera gangskör að skoðun málsins og huga að nákvæmri kröfugerð sinni úr tryggingunni, en það var eigi síðar en vorið 2010 og jafnvel fyrr.

 

-------

 

Stefnandi byggir á því að með höfðun málsins nr. E-3162/2011 hafi hann rofið fyrningu á kröfu í vátrygginguna og vísar þar m.a. til umfjöllunar fræðimanna úr norskum rétti en íslensk fyrningarlög eru að norskri fyrirmynd, þ.e. hliðsjón var höfð af norsku fyrningarlögunum frá 1979 með síðari breytingum eins og segir í almennum athugasemdum með frumvarpi til laga nr. 150/2007. Stefnandi bendir á að málshöfðun til að fá viðurkenningardóm fyrir kröfu geti einnig rofið fyrningu sbr. 1. mgr. 15. gr. laga nr. 150/2007 og að málsókn geti rofið fyrningu í samræmi við þetta þótt krafan sjálf sé ekki andlag ágreiningsins.

 

Eins og fram er komið fjallar málið nr. E-3162/2011 um rétt stefnanda til að kaupa af stefndu viðbótarfrest til að tilkynna um bótaskylda háttsemi stjórnenda. Fallist er á með stefnanda að málið snúist því um viðurkenningu á því að réttarsamband hafi verið á milli aðila á ákveðnu tímabili. Þeim kröfum sem stefnandi hafði lýst á grundvelli tryggingarinnar var hafnað af stefndu þar sem hinn umsamdi tilkynningarfrestur var á þeim tíma liðinn og því forsenda fyrir kröfugerð stefnanda í vátrygginguna að freista þess að fá viðurkenndan rétt til að kaupa aukinn frest. Ef það mál tapast má leiða að því líkum að botninn detti úr málsókn þessari og jafnvel undirliggjandi skaðabótamálum.

 

Í stefnu málsins nr. E-3162/2011 er ekkert fjallað um þær kröfur sem kynnu að verða gerðar á grundvelli tryggingarinnar, þ.e. engin útlistun er á fjárhæð krafna, eðli þeirra, tjónsatvikum eða tjónvöldum. Til þess að viðurkenningarmál hafi þau réttaráhrif að slíta fyrningarkröfu verður litið svo á að það skilyrði verði að vera uppfyllt að dómur í því staðfesti tilvist kröfunnar sjálfrar og jafnframt að úr réttarágreiningi sé skorið til fullnustu hvað varðar einstakar kröfur, svo notast sé við orðalag úr héraðsdómi í Hæstaréttarmálinu nr. 549/2002. Það mál fjallaði þó um atvik í gildistíð laga nr. 14/1905, en þótt það væri ekki tekið skýrt fram í þeim lögum þá var talið að viðurkenningardómur um kröfu aðila gæti rofið fyrningu. Dómurinn telur jafnframt að áskilnaði í framangreinda veru verði ekki fullnægt með því móti að útlista kröfurnar síðar með sannanlegum hætti ef það er ekki gert með málshöfðun. Þá verður ekki séð að stefndu hafi fyrir höfðun á málinu nr. E-3162/2011, verið gerð nægjanleg grein fyrir þeim kröfum sem tekist er á um í undirliggjandi málum.

 

Þá byggir stefnandi á því að fyrning hafi jafnframt verið rofin með kæru stefnanda til úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum 15. júní 2011. Þar var óskað eftir því að nefndin tæki til skoðunar og úrskurðar tiltekin atriði sem hefðu áhrif á greiðsluskyldu úr tryggingunni ásamt fleiri atriðum. Þegar nefndin vísaði kæru stefnanda frá með ákvörðun 9. ágúst 2011 hafi byrjað að líða nýr fjögurra ára fyrningarfrestur. Stefnandi telur að skilyrði 1. mgr. 22. gr. laga nr. 150/2007 um að höfða verði mál eða kæra á ný innan sex mánaða frá því að ákvörðun stjórnvalds liggur fyrir ef hún er um frávísun eða niðurfellingu máls gildi eingöngu um fyrndar kröfur. Dómurinn getur ekki fallist á það heldur verður talið að þar sé átt við að krafa skuli ekki talin fyrnd ef kröfuhafi aðhefst í framangreinda veru innan sex mánaða, þótt hún hefði ella fyrnst á því tímabili. Um slíkt er ekki að ræða í þessu máli. Stefnandi hafði þegar þessi ákvörðun lá fyrir, þá þegar höfðað málið nr. E-3162/2011 og því gat það ekki haft áhrif samkvæmt ákvæðinu sbr. og framangreind sjónarmið um gildi þeirrar málshöfðunar fyrir fyrningarrof í málinu. Þau mál sem höfðuð voru 24. september 2014 fullnægðu ekki skilyrði 1. mgr. 22. gr. auk þess sem þau vörðuðu í raun annað sakarefni; önnur úrlausnarefni en óskað var úrskurðar á með beiðninni 15. júní 2011.

 

Dómurinn telur því að virtu framangreindu að þegar mál þetta var höfðað, 24. september 2014, hafi meint krafa stefnanda í vátrygginguna verið fyrnd.

 

-------

 

Með vísan til framangreinds verða stefndu því sýknaðir af kröfum stefnanda.

 

Með hliðsjón m.a. af umfangi málsins, fjölda fyrirtaka, af því að rekin eru þrjú önnur mjög keimlík mál fyrir dómnum og því að nokkur vafi er uppi í málinu verður stefnandi dæmdur til að greiða stefndu óskipt hluta af málskostnaði þeirra sem ákveðst hæfilegur alls 1.000.000 króna.

 

Af hálfu stefnanda flutti málið Víðir Smári Petersen héraðsdómslögmaður og af hálfu stefndu flutti málið Stefán Þór Ingimarsson héraðsdómslögmaður.  

 

Lárentsínus Kristjánsson héraðsdómari, sem tók við málinu 18. desember 2015, kveður upp dóm þennan.

 

                                                            D Ó M S O R Ð:

 

Stefndu eru sýknaðir af kröfum stefnanda.

 

Stefnandi greiði stefndu sameiginlega 1.000.000 krónur í málskostnað.