- Dráttarvextir
- Endurgreiðslukrafa
- Fasteign
- Fjöleignarhús
- Gjaldþrotaskipti
- Húsaleiga
- Húsfélag
- Kaupsamningur
- Leigusamningur
- Málamyndagerningur
- Tryggingarbréf
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur miðvikudaginn 20. júní 2018 í máli nr.
E-2650/2017:
Þrotabú A
(Jónas Jóhannsson lögmaður)
gegn
B og
C
(Steinbergur Finnbogason lögmaður)
I.
Mál þetta var höfðað 7. september 2017 og dómtekið 30. maí 2018. Stefnandi er þrotabú A, kennitala [...], [...], Reykjavík. Stefndu eru B, [...], [...], og C, [...], [...]. Dómkröfur stefnanda eru:
1. Að rift verði með dómi þeirri ráðstöfun þrotamanns, D, að gefa út og veita veðheimild í fasteigninni að X, fnr. [...], Reykjavík, með tryggingarbréfi, þinglýstu 7. mars 2016, til handa stefndu, að fjárhæð 8.000.000 króna á 2. veðrétt fasteignarinnar, með uppfærslurétti.
2. Að rift verði með dómi ráðstöfun þrotamanns, D, til handa stefndu, B, að andvirði 5.432.891 króna sem fram fór þann 6. júní 2016 með afsali og afhendingu þrotamanns til stefndu á 100% eignarhlut þrotamanns í fasteigninni að X, fnr. [...], Reykjavík.
3. Að stefndu, B, verði gert að greiða stefnanda 5.432.891 krónu með vöxtum samkvæmt 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, frá 6. júní 2016 til 14. september 2017, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags.
Þá er gerð krafa um málskostnað úr hendi hvorra tveggja stefndu, stefnanda að skaðlausu, samkvæmt framlögðu málskostnaðaryfirliti, að teknu tilliti til virðisaukaskatts.
Stefndu krefjast þess aðallega að þau verði sýknuð af kröfum stefnanda en til vara er þess krafist að stefnufjárhæð verði lækkuð verulega. Þá krefjast stefndu þess að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar, hvernig sem málið fer, að mati dómsins eða að málskostnaður verði felldur niður.
Dómara var úthlutað málinu 10. janúar 2018 en fram að þeim tíma hafði hann ekki komið að meðferð þess.
II.
Málavextir:
D var með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur, uppkveðnum [...] 2016, í máli nr. E-[...], sem var dómtekið 22. febrúar sama ár, dæmd til að greiða E 3.468.585 krónur með vöxtum, auk málskostnaðar. E, sem þá hafði stöðu gerðarbeiðanda, sendi sýslumanni beiðni um aðför 11. apríl 2016 til fullnustu á kröfu samkvæmt framangreindri dómsniðurstöðu. Aðförin fór fram 8. júní sama ár en við aðförina lýsti lögmaður D, sem þá hafði stöðu gerðarþola, því yfir að hún ætti engar eignir og lauk gerðinni þann sama dag sem árangurslausri samkvæmt kröfu gerðarbeiðanda.
Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 4. janúar 2017, í máli nr. G-[...], var bú D tekið til gjaldþrotaskipta, samkvæmt kröfu skiptabeiðanda, fyrrgreindrar E, dagsettri 16. júní 2016. F lögmaður var skipaður skiptastjóri. Við töku bús D til gjaldþrotaskipta fékk hún stöðu þrotamanns samkvæmt lögum nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti. Frestdagur við skiptin var 16. júní 2016, sbr. dagsetningu á kröfu skiptabeiðanda um gjaldþrotaskipti. Auglýsing um innköllun kröfuhafa birtist í Lögbirtingablaði í fyrra sinn [...] 2017 og lauk kröfulýsingarfresti 13. mars sama ár. Heildarfjárhæð lýstra krafna nam 6.438.017 krónum.
Við athugun skiptastjóra á ráðstöfun þrotamanns, sbr. XX. kafla laga nr. 21/1991, kom í ljós að þrotamaður hafði ráðstafað til stefndu, barna sinna, tilteknum eignum. Þannig hafði þrotamaður gefið út tryggingarbréf 4. mars 2016, nánar tiltekið allsherjarveð með 2. veðrétti í fasteign sinni að X, til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á öllum skuldum og fjárskuldbindingum við bæði stefndu, allt að 8.000.000 króna. Einnig hafði þrotamaður afsalað fasteigninni að X til stefndu B 1. júní 2016.
Við aðalmeðferð gaf aðilaskýrslu F, lögmaður og
skiptastjóri þrotabúsins, og vitnið G, vinur þrotamanns. Vísað verður til
framburða þeirra eftir því sem þurfa þykir í niðurstöðukafla dómsins.
III.
Helstu málsástæður og
lagarök stefnanda:
Varðandi 1. dómkröfu um riftun á tryggingarbréfi þá vísar stefnandi til þess að tryggingarbréf hafi verið gefið út 4. mars 2016 og móttekið til þinglýsingar 7. sama mánaðar. Þá hafi bréfið verið innfært í fasteignabók 10. sama mánaðar. Bréfið veiti stefndu allsherjarveð á 2. veðrétti í fasteigninni að X, Reykjavík, með uppfærslurétti, næst á eftir veðskuldabréfi til Íbúðalánasjóðs að höfuðstólsfjárhæð 11.920.000 krónur, en staða lánsins 1. júní 2016 hafi verið 12.467.109 krónur. Tryggingarbréfið standi til tryggingar öllum skuldum og fjárskuldbindingum þrotamanns við stefndu en þau teljist bæði vera nákomin þrotamanni í skilningi 2. mgr. 137. gr., sbr. 2. tölul. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 21/1991. Fasteignamat fasteignarinnar að X, [...], árið 2016, hafi verið 17.900.000 krónur en sé nú 20.850.000 krónur. Stefnandi byggir á því að stefndu hafi hvorki lagt þrotamanni til fjármuni né verðmæti og þrotamaður hafi ekki stofnað til skuldar við stefndu á þessum tíma. Tryggingarbréfið hafi verið gefið út um það bil tveimur vikum fyrir frestdag og því sé þegar mætt skilyrðum samkvæmt 1. mgr. 137. gr. laga nr. 20/1991.
Varðandi 2. dómkröfu um riftun á
ráðstöfun þrotamanns 6. júní 2016 að andvirði 5.432.891 króna með útgáfu afsals
o.fl. þá byggir stefnandi dómkröfuna aðallega á 131. gr. laga nr. 20/1991. Með
afsali dagsettu 1. júní 2016, sem móttekið hafi verið til þinglýsingar 6.
sama mánaðar og innfært í fasteignabók 20. sama mánaðar, hafi þrotamaður
framselt til dóttur sinnar, stefndu B, 100% eignarhlut sinn í fyrrgreindri
fasteign að X. Um sé að ræða 73,2 fermetra íbúð en við framsalið hafi
stefnda B orðið eini eigandi fasteignarinnar.
Enginn kaupsamningur hafi verið gerður en í afsali komi fram að kaupverð hafi að fullu verið greitt við útgáfu afsals og að áhvílandi skuldir hafi verið yfirteknar. Stefnandi telur að það liggi fyrir að skuldskeyting hafi ekki fengist um lán Íbúðalánasjóðs á 1. veðrétti eignarinnar fyrr en 7. október 2016. Þá hafi ekki verið getið um hverjar hafi verið skuldir að baki tryggingarbréfi sem yfirteknar hafi verið, en ekki hafi verið greitt með skuldajöfnun.
Stefnandi byggir á því að stefnda B hafi í raun aðeins yfirtekið áhvílandi skuld við Íbúðalánasjóð og hún þar með fengið íbúðina selda sér gegn óeðlilega lágu verði þannig að allur eignarhlutur þrotamanns í fasteigninni hafi verið afhentur henni. Stefnandi telur að um sé að ræða gjöf þrotamanns til nákomins aðila. Stefnandi vísar til þess að riftunarregla samkvæmt 131. gr. laga nr. 20/1991 byggi á hlutlægum grundvelli. Stefnandi byggir á því að með framsali fasteignarinnar að X hafi þrotamaður gefið stefndu B allan eignarhlut sinn í fasteigninni án þess að raunverulegt eða eðlilegt endurgjald hafi komið fyrir eignarhlutinn.
Þá vísar stefnandi til 140. gr. laga nr. 21/1991 og byggir á því að miða skuli framsalið við 6. júní 2016, sem sé það tímamark þegar afsalið hafi verið afhent til þinglýsingar hjá sýslumanni, en ekki eigi að miða við dagsetningu á afsalinu 1. sama mánaðar.
Varðandi 3. dómkröfu um endurgreiðslu þá byggir stefnandi á því að stefndu beri að greiða bætur sem nemi að minnsta kosti verðmæti hinnar framseldu eignar. Stefnandi vísar til 1. og 3. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991. Í 1. mgr. þeirrar lagagreinar sé kveðið á um að eigi riftun sér stoð í 131.–138. gr. laganna þá skuli sá sem hag hafi af riftanlegri ráðstöfun greiða þrotabúinu fé sem svari til þess sem greiðslan hafi orðið honum að notum. Stefnandi byggir á því að verðmæti eignarhlutarins sé að lágmarki 5.432.891 króna, sem sé verðmæti samkvæmt fasteignamati, að frádreginni áhvílandi skuld við Íbúðalánasjóð.
Í máli þessu byggir stefnandi jafnframt á 141. gr. laga nr. 21/1991 varðandi 1. dómkröfu um riftun tryggingarbréfs nái riftun þess ekki fram að ganga á grundvelli 137. gr. laganna. Þá byggir stefnandi 2. dómkröfu um riftun á ráðstöfun þrotamanns 6. júní 2016 að andvirði 5.432.891 króna með útgáfu afsals o.fl. á 1. og 2. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 nái riftun ekki fram að ganga á grundvelli 131. gr. sömu laga. Enn fremur byggir stefnandi á 141. gr. laga nr. 21/1991 til stuðnings þeirri dómkröfu ef riftun nær hvorki fram að ganga á grundvelli 131. eða 134. gr. sömu laga. Stefnandi byggir einnig 3. dómkröfu um endurgreiðslu á 3. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991 taki dómurinn mið af 141. gr. sömu laga við staðfestingu riftunar samkvæmt 2. dómkröfu. Með hliðsjón af úrlausn málsins þykja ekki efni til að greina nánar frá málsástæðum og lagarökum stefnanda að þessu leyti, sbr. e-lið 1. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 10. gr. laga nr. 78/2015.
Um lagarök að öðru leyti tekur stefnandi fram að málið sé höfðað í þeirri þinghá þar sem fasteignin að X sé staðsett, sbr. 1. mgr. 34. gr. laga nr. 91/1991. Þá reki stefnandi málið á hendur stefndu saman, sbr. 18. gr. sömu laga, enda eigi þau óskiptan rétt og skyldu samkvæmt tryggingarráðstöfun þeirri sem krafist er riftunar á, auk 19. gr. laganna að öðru leyti. Krafa um riftun afsalsgjörnings sé rekin á grundvelli 27. gr. sömu laga enda eigi krafan rætur sínar í sama atviki, aðstöðu eða löggerningi. Stefnandi tekur fram að krafa um vexti byggi á 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu og að sú krafa miðist við það að hin bótaskyldu atvik hafi átt sér stað við færslu afsals í dagbók sýslumanns, sbr. 140. gr. laga nr. 21/1991. Þá byggir dráttarvaxtakrafa á 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr., laga nr. 38/2001 og miðist hún við þingfestingardag málsins. Krafa um málskostnað byggir á XXI. kafla laga nr. 91/1991. Þá tekur stefnandi fram að málið sé höfðað innan frests samkvæmt 1. mgr. 148. gr. laga nr. 21/1991 en kröfulýsingarfresti hafi lokið 13. mars 2017.
Helstu málsástæður og
lagarök stefndu:
Varðandi greiðsluhæfi þrotamanns þá benda stefndu á að þeim hafi við afsal fasteignarinnar á árinu 2016 verið með öllu óljóst að þrotamaður hefði verið ógjaldfær í skilningi laga nr. 20/1991. Stefndu benda á að helsti kröfuhafi þrotabúsins hafi enga tilraun gert til að fá kröfu sína greidda frá þrotamanni öðruvísi en með því að knýja fram gjaldþrot, sem að mati stefndu verði að teljast nokkuð harkalega aðgerð gagnvart háaldraðri konu með takmarkaðar tekjur. Stefndu telja ljóst að þrotamaður hefði getað greitt viðkomandi kröfu hefði hún fengið til þess tækifæri. Á árinu 2016 hefði verið ljóst að þrotamaður hefði verið tekjulítil árum saman og í raun eignalítil. Þá verði að mati stefndu ekki séð að umrædd ráðstöfun hafi skert greiðsluhæfi þrotamanns sem nokkru hafi numið.
Varðandi 1. dómkröfu stefnanda um riftun á tryggingarbréfi þá byggja stefndu á því að lítill hluti bréfsins hafi komið til uppgjörs við sölu eignarinnar og það hafi í raun ekki rýrt greiðslugetu búsins. Um sé að ræða fjárhæð sem nemi 643.542 krónum að því gefnu að fallist sé á það með stefnanda að söluverð fasteignarinnar hafi verið 17.900.000 krónur, sbr. kaupsamning og greiðslur sem hafi farið á milli.
Varðandi 2. dómkröfu stefnanda um riftun á ráðstöfun þrotamanns 6. júní 2016 að andvirði 5.432.891 krónur með útgáfu afsals o.fl. á grundvelli 131. gr. laga nr. 21/1991, þá byggir sýknukrafa stefndu B á því að greitt hafi verið fullt verð fyrir eignina, 17.256.458 krónur, án þess að tekið sé tillit til tryggingarbréfsins. Stefnda geri ekki athugasemd við verðmat stefnanda á fasteigninni, 17.900.000 krónur, sem hún telji um það bil rétt verðmæti eignarinnar með um 10 til 20% vikmörkum vegna ráðstöfunarréttar þrotamanns. Stefnda byggir á því að full greiðsla hafi komið fyrir eignina, 17.256.458 krónur, með svofelldri sundurliðun:
Með yfirtöku áhvílandi skuldar frá Íbúðalánasjóði |
12.540.578 krónur |
Með yfirtöku á þegar ákveðnum framkvæmdum |
850.000
krónur |
Með fyrirframgreiddum leigusamningi til 12 mánaða |
1.200.000
krónur |
Með greiðslu á peningum |
2.000.000
króna |
Með yfirtöku á kostnaði vegna kaupsamnings |
665.880
krónur |
Samtals: |
17.256.458 krónur |
Stefnda byggir á því að framangreind upphæð sé í raun kaupverð sem sé verulega nálægt matsvirði. Að mati stefndu sé því ekki grundvöllur fyrir riftun þar sem mismunurinn á kaupverði og matsvirði geti engu máli skipt fyrir greiðsluhæfi búsins. Að því virtu beri að sýkna stefndu enda hafi verið greitt fullt verð fyrir eignina. Stefnda byggir á því að vikmörk megi vera allt að 20% án þess að skilyrði riftunar sé fullnægt. Miðað við matsverð sé heimilt að miða kaupverð við 14.320.000 krónur, verði einhverjir af framangreindum liðum samþykktir sem hluti af kaupverði.
Ef ekki verður fallist á að miða við fyrrgreint kaupverð, 17.256.458 krónur, sem hafi verið greitt miðað við framangreinda sundurliðun, þá byggir stefnda á því að niðurfelling á tryggingarbréfi hafi til viðbótar skilað greiðslu fyrir mismun, 643.542 krónum. Að mati stefndu sé sú fjárhæð svo lág að hún hafi ekki haft áhrif á greiðslugetu svo nokkru nemi og hún hafi verið innan eðlilegra marka varðandi ráðstöfunarrétt yfir eignum.
Að mati stefndu bendir ekkert til þess að um hafi verið að ræða gjafagerning. Stefnda byggir á því að um hafi verið að ræða raunveruleg viðskipti þar sem greiðsla hafi komið fyrir verðmæti. Umræddur samningur, sem riftunarkrafa taki til, hafi verið greiðsla í viðskiptum sem standist fullkomlega skoðun og geti ekki talist til gjafar í skilningi 131. gr. laga nr. 21/1991. Að mati stefndu verði ekki betur séð en að með málatilbúnaði stefnanda sé leitast við að ýja að því að engin viðskipti hafi átt sér stað milli þrotamanns og stefndu, sbr. 2. mgr. 131. gr. fyrrgreindra laga. Stefnda mótmæli þessu sem röngu, ósönnuðu og vanreifuðu.
Stefnda telur að það leiði af skýringu 131. gr. laga nr. 21/1991, að því er varðar gjafatilgang, að viðskiptalegar ráðstafanir falli utan gildis ákvæðisins. Greiðsla sú sem innt hafi verið af hendi hafi verið á viðskiptalegum forsendum. Að því virtu falli meint riftanleg greiðsla utan ákvæðisins. Einungis hafi verið um að ræða greiðslu á skuld sem til hafi verið stofnað í viðskiptalegum tilgangi.
Varðandi þriðju dómkröfu stefnanda um endurgreiðslu samkvæmt 1. og 3. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991 þá mótmælir stefnda B því að þau lagaskilyrði séu uppfyllt og vísar hún til þess sem áður greinir um að skilyrði riftunar séu ekki uppfyllt. Um frekari röksemdir í því sambandi vísar stefnda til framangreindrar umfjöllunar.
Þessu til viðbótar taka stefndu til varna að því er varðar dómkröfu stefnanda um það hvort riftun á tryggingarbréfi verði reist á 141. gr. laga nr. 21/1991 nái riftun bréfsins ekki fram að ganga á grundvelli 137. gr. sömu laga. Stefnda B tekur auk þess til varna varðandi málatilbúnað stefnanda um það hvort 2. dómkrafa um riftun á ráðstöfun þrotamanns 6. júní 2016 að andvirði 5.432.891 króna með útgáfu afsals o.fl. fari fram á grundvelli 1. og 2. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 verði riftun ekki reist á 131. gr. sömu laga. Þá tekur hún einnig til varna varðandi málatilbúnað stefnanda um það hvort 141. gr. laganna geti átt við til stuðnings þeirri sömu dómkröfu nái riftun á grundvelli 131. eða 134. gr. ekki fram að ganga. Hið sama eigi við um málatilbúnað stefnanda varðandi 3. dómkröfu um það hvort endurgreiðsla fari fram á grundvelli 3. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991 taki dómurinn mið af 141. gr. sömu laga varðandi riftun samkvæmt 2. dómkröfu. Með hliðsjón af úrlausn málsins þykja ekki efni til að greina nánar frá málsástæðum og lagarökum stefndu að þessu leyti, sbr. e-lið 1. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 10. gr. laga nr. 78/2015.
Að öllu framangreindu virtu þá telja stefndu að sýkna beri þau af öllum kröfum en stefnda B byggir á sömu málsástæðum til stuðnings varakröfu um lækkun á stefnufjárhæð. Um lagarök að öðru leyti vísa stefndu til framangreindra ákvæða í lögum nr. 21/1991, auk 148. og 155. gr. þeirra laga. Þá vísa stefndu til meginreglna kröfu- og samningaréttar um skuldbindingargildi samninga og efndir fjárskuldbindinga. Varðandi kröfu um málskostnað vísa stefndu til XXI. kafla laga nr. 91/1991.
IV.
Niðurstaða varðandi
dómkröfu um riftun tryggingarbréfs:
Fyrir liggur að umrætt tryggingarbréf var gefið út af þrotamanni 4. mars 2016. Tryggingarbréfið var móttekið til þinglýsingar 7. mars sama ár og innfært í fasteignabók 10. sama mánaðar með 2. veðrétti í umræddri fasteign með uppfærslurétti. Frestdagur við skiptin er 16. júní 2016 og liggur þannig fyrir að tryggingarbréfið var gefið út rúmum þremur mánuðum fyrir frestdag. Þegar af þeirri ástæðu eru uppfyllt skilyrði riftunar samkvæmt 1. málsl. 1. mgr. 137. gr. laga nr. 21/1991. Huglæg vitneskja stefndu um fjárhag þrotamanns hefur ekki þýðingu í þessu sambandi. Að þessu virtu verður fallist á dómkröfu stefnanda um að rift verði með dómi þeirri ráðstöfun þrotamanns að gefa út og veita veðheimild í umræddri fasteign með framangreindu tryggingarbréfi mótteknu til þinglýsingar 7. mars 2016, til handa stefndu, að fjárhæð 8.000.000 króna á 2. veðrétti fasteignarinnar með uppfærslurétti.
Niðurstaða varðandi
dómkröfu um riftun ráðstöfunar þrotamanns 6. júní 2016 að andvirði 5.432.891
króna með útgáfu afsals o.fl.:
Stefnandi byggir á því að um hafi verið að ræða gjöf í skilningi 131. gr. laga nr. 21/1991. Fyrir liggur að stefnda B er niðji þrotamanns og þær því nákomnar í skilningi 2. tölul. 1. mgr. 3. gr. sömu laga. Við skýringu á hugtakinu gjöf í gjaldþrotarétti er meðal annars lagt til grundvallar að um geti verið að ræða gjöf þótt fyrir liggi að móttakandinn hafi innt af hendi eitthvert endurgjald. Undir reglu 131. gr. laga nr. 21/1991 geta því fallið ýmsir gagnkvæmir samningar, þar sem sannarlega er um eitthvert endurgjald að ræða af hálfu móttakanda, en skilyrði riftunar geta þó engu að síður verið fyrir hendi. Er almennt litið til þess hversu mikill munur er á verðmæti endurgjalds og verðmæti gjafar miðað við þann tíma þegar ráðstöfunin kom til framkvæmda. Þá geta einnig geta skipt máli tengsl gjafþega og þrotamanns en þegar svona háttar til eru almennt taldar meiri líkur á því að um gjafagerninga sé að ræða ef um er að ræða ráðstafanir til nákominna, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar Íslands 30. apríl 1998, í máli nr. 309/1997, sem birtur er í dómasafni 1998, bls. 1602. Tilætlun þrotamanns þarf að hafa verið sú að auðga gjafþegann án þess að hann fengi nokkurt verulegt endurgjald fyrir. Heiti ráðstöfunar eða ytri umgjörð hefur ekki þýðingu í þessu sambandi ef ráðstöfun verðmæta er raunveruleg gjöf eða örlætisgerningur. Við undanfara gjaldþrots er sú hætta almennt fyrir hendi að skuldari, sem er farinn að óttast um að fjárhagur hans stefni í þrot, grípi til þess að ráðstafa eignum með gjafa- eða örlætisgerningum, sérstaklega til þeirra sem eru honum nákomnir, þannig að hann eigi þess mögulega kost að njóta þessara eigna eftir að hugsanlegum gjaldþrotaskiptum á búi hans lýkur. Þá er sú sönnunarregla almennt lögð til grundvallar í þessu sambandi að það sé móttakandi greiðslu, það er sá sem riftunarkrafa beinist gegn, sem verði að sanna svo ótvírætt sé, að ekki sé um gjafa- eða örlætisgerning að ræða. Riftunarregla samkvæmt 131. gr. laga nr. 21/1991 byggir á hlutlægum forsendum gagngert til þess að auðvelda þrotabúi riftun. Sönnunarbyrði fyrir því að aðilum hafi ekki verið ljóst að um gjöf væri að ræða hvílir því almennt á gjafþega.
Að mati dómsins verður málatilbúnaður stefndu B ekki skilinn með öðrum hætti en svo að ekki sé ágreiningur um verðmat stefnanda á fasteigninni, 17.900.000 krónur, samkvæmt fasteignamati Þjóðskrár Íslands, við útgáfu afsals 1. júní 2016, en að stefnda byggi hins vegar á því að það rúmist innan ráðstöfunarréttar þrotamanns á fasteigninni að vikmörk megi vera allt að 20% til lækkunar án þess að skilyrðum riftunar sé fullnægt samkvæmt gjaldþrotarétti. Miðað við slíka lækkun hafi eðlilegt söluverð fasteignarinnar getað verið allt að 14.320.000 krónur sé gengið út frá allt 20% lækkun á verðmæti eignarinnar samkvæmt framangreindu fasteignamati, og til þess verði að líta við mat á kaupverðinu og hvernig það var greitt. Stefnda B hefur ekki fært fram viðhlítandi rök fyrir málsástæðu þessari með vísan til laga eða annarra réttarheimilda og er hún því haldlaus og verður ekki lögð til grundvallar í máli þessu.
Fyrir liggur og er óumdeilt að stefnda B yfirtók lán þrotmanns hjá Íbúðalánasjóði, áhvílandi með fyrsta veðrétt á umræddri fasteign að X. Stefnandi leggur til grundvallar að fjárhæðin miðist við eftirstöðvar lánsins 1. júní 2016 með verðbótum, 12.467.109 krónur, en stefnda leggur hins vegar til grundvallar fjárhæð miðaða við uppgreiðsluverðmæti lánsins án þóknunar, 12.540.578 krónur. Meðal gagna er yfirlýsing þrotamanns og stefndu til Íbúðalánasjóðs, dagsett 7. október 2016, um yfirtöku hinar síðarnefndu á umræddu láni. Að því virtu liggur fyrir að lánið var ekki greitt upp og verður því fallist á það með stefnanda að leggja til grundvallar fjárhæð lánsins miðað við eftirstöðvar þess 1. júní 2016 með verðbótum, það er 12.467.109 krónur.
Meðal gagna er skýrsla þrotamanns hjá skiptastjóra 19. janúar 2017 á grundvelli 2. mgr. 81. gr. laga nr. 21/1991. F, lögmaður og skiptastjóri, kom fyrir dóminn og gerði grein fyrir framkvæmd skýrslutökunnar og upplýsti í meginatriðum um það sem fram kom við skýrslutökuna og staðfesti efni skýrslunnar. Bar skiptastjórinn meðal annars um að skýrslutakan hefði verið framkvæmd með almennum hætti og hún hefði í meginatriðum gengið vel. Þrotamaður hefði ekki treyst sér til að rita nafn sitt undir skýrsluna vegna tiltekins sjúkdóms og hefði hún því notað stimpil með nafni sínu í stað undirritunar. Þrotamaður hefði komið vel fyrir, svarað spurningum greiðlega og skilið það sem fram fór. Vitnið G, sem var viðstatt skýrslutökuna, kom fyrir dóminn og gerði grein fyrir tengslum sínum við þrotamann og aðkomu sinni að skýrslutökunni. Vitnið bar meðal annars um að þrotamaður hefði í umrætt skipti hjá skiptastjóra ekki haft getu til að mæta þangað ein vegna líkamlegra og andlegra veikinda. [...]. Vitnið hefði bent skiptastjóra á veikindi þrotamanns og skiptastjóri virst sýna því skilning. Þá taldi vitnið ekki víst að þrotamaður hefði komið upplýsingum varðandi stöðu þrotabúsins á réttan hátt frá sér en tók fram að með aðstoð vitnisins hefði skiptastjóri með spurningum sínum náð fram réttri mynd af stöðu búsins. Vitnið og skiptastjórinn hefðu rætt það stuttlega í hléi eða við lok skýrslutökunnar að óvíst væri um fullkominn áreiðanleika skýrslu þrotamannsins og skiptastjórinn hafi virst vera meðvitaður um það. Þá tók vitnið fram að þrotamaður hefði vegna veikinda sinna engan skilning á því hvað væri eða hefði verið áhvílandi á fasteigninni eða hver ætti fasteignina. Fyrir liggur að vitnið G er vinur þrotamanns og ber að líta til þess við mat á sönnunargildi framburðarins, sbr. 59. gr. laga nr. 91/1991. Skýrsla þrotamanns hjá skiptastjóra er undirrituð af þrotamanni, skiptastjóra og framangreindu vitni án athugasemda. Skýrsla skiptastjóra telst vera opinbert skjal í skilningi einkamálaréttarfars og telst efni skjalsins vera rétt þar til annað er sannað, sbr. 71. gr. laga nr. 91/1991. Að framangreindu virtu, og þar sem annarra gagna nýtur ekki við, þá er það mat dómsins að efni skýrslunnar hafi ekki verið hnekkt.
Í málinu er ágreiningur uppi um það hvort stefnda B hafi tekið á sig kostnaðarhlut þrotamanns í framkvæmdum á vegum húsfélags, 850.000 krónur, sem búið hafi verið að ákveða að ráðast í á vettvangi húsfélagsins fyrir eigandaskipti fasteignarinnar. Stefnandi vísar meðal annars til þess að í afsali hafi ekki verið getið skuldar vegna þessara framkvæmda né heldur í tryggingarbréfi eða skýrslu þrotamanns hjá skiptastjóra. Þá byggir stefnandi á því að ákvörðun um framkvæmdirnar hafi verið tekin á vettvangi húsfélagsins eftir að stefnda tók við fasteigninni sem þinglýstur eigandi. Fyrir liggur að afsal vegna umræddrar fasteignar var gefið út 1. júní 2016, það var móttekið til þinglýsingar 6. sama mánaðar og innfært í fasteignabók 20. sama mánaðar. Stefnda hefur lagt fram ljósrit af fundarboði H húsfélagaþjónustu vegna húsfundar hjá húsfélaginu Y, dagsett 8. september 2016, vegna húsfundar 28. sama mánaðar. Í fundarboðinu greinir meðal annars að taka hafi átt ákvörðun um að veita stjórn húsfélagsins heimild til að semja við tiltekið verktakafyrirtæki sem hefði verið lægstbjóðandi á grundvelli tilboðs byggt á útboðsgögnum. Þá hafa auk þess verið lögð fram ljósrit af sex reikningum frá sömu húsfélagaþjónustu, útgefnum 1. febrúar 2017, 1. mars 2017, 1. apríl 2017, 1. maí 2017, 1. júní 2017 og 20. júní 2017, og allir með sömu skýringu [f]ramkvæmdir utanhúss – gluggar 2017, samtals að fjárhæð 843.834 krónur, þar sem stefnda er tilgreind sem greiðandi. Miðað við dagsetningu fyrrgreinds fundarboðs og dagsetningu umrædds húsfundar og framlögð gögn um eignarhald fasteignarinnar þá liggur fyrir að stefnda B var þinglýstur eigandi fasteignarinnar á þeim tíma þegar ákvörðun var tekin á vettvangi húsfélagsins um framkvæmdir á vegum þess. Þinglýstur eigandi fasteignar í fjöleignarhúsi er almennt ábyrgur fyrir hlutdeild í sameiginlegum kostnaði húsfélags viðkomandi eignar, sbr. 3. mgr. 47. gr. laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús. Einnig liggur fyrir að kostnaðar vegna framkvæmdarinnar var ekki getið við umrædda afsalsgerð né heldur í tryggingarbréfi og þá var þessa kostnaðar heldur ekki getið í skýrslu þrotamanns hjá skiptastjóra 19. janúar 2017. Þá styðja útgáfudagsetningar og gjalddagar, auk fyrrgreindar skýringar á tilefni greiðslu, það enn fremur að umræddar framkvæmdir hafi verið ákveðnar eftir að stefnda B tók við eigninni sem þinglýstur eigandi. Að öllu framangreindu virtu, og þar sem annarra gagna nýtur ekki við, þá er ósannað að stefnda B hafi tekið yfir kostnaðarhlut þrotamanns vegna framkvæmda á vegum húsfélags að fjárhæð 850.000 krónur sem búið hafi verið að ákveða að ráðast í fyrir eigandaskipti fasteignarinnar.
Í málinu er uppi ágreiningur um það hvort leggja beri til grundvallar fyrirframgreidda húsaleigu þrotamanns til stefndu, 100.000 krónur á mánuði til tólf mánaða, samtals 1.200.000 krónur, samkvæmt leigusamningi þeirra á milli, dagsettum 1. júní 2016, vegna leigu hinnar fyrrnefndu á húsnæðinu. Stefnandi byggir á því að samningurinn hafi verið gerður til málamynda. Hann hafi fyrst komið fram með framlagningu skjalsins við meðferð máls þessa fyrir dómi 27. febrúar 2018. Stefnandi vísar til þess að samningsins hafi ekki verið getið við afsalsgerð 1. júní 2016 og hans hafi ekki verið getið við skýrslugjöf þrotamanns hjá skiptastjóra 19. júní 2017. Þá hafi samningnum ekki verið þinglýst og því telji stefnandi að engin sönnun liggi fyrir því að hann hafi verið gerður á þeim tíma sem getið er í samningnum eða á tímabili nálægt þeim degi. Að mati stefnanda ber samningurinn öll merki þess að vera málamyndagerningur og er honum mótmælt. Við mat á gildi samningsins verður að mati dómsins að líta til þess að um er að ræða samning milli nákominna og til hagsbóta fyrir þrotamann sem gert var kleift að búa áfram í húsnæðinu án röskunar á persónulegum högum. Samningnum var ekki þinglýst, sem er óvenjulegt í almennu tilliti. Samningsins er ekki getið í skýrslu þrotamanns hjá skiptastjóra 19. janúar 2017. Þá var samningurinn ekki lagður fram með greinargerð stefndu við meðferð máls þessa fyrir dómi 19. desember sama ár, þó að byggt væri á því í greinargerðinni að húsaleigusamningur stefndu og þrotamanns væri fyrir hendi með ákvæði um fyrirframgreiðslu. Er það því mat dómsins að meiri líkur en minni séu á því að samningurinn hafi verið gerður eftir á til málamynda. Að framangreindu virtu er það mat dómsins að ósannað sé að við það hafi verið miðað að þrotamaður greiddi stefndu B fyrirfram húsaleigu að fjárhæð 1.200.000 krónur fyrir afnot af húsnæðinu.
Stefnda B byggir á því að hún hafi greitt þrotamanni 2.000.000 króna vegna kaupa á fasteigninni. Í því sambandi hefur stefnda lagt fram millifærslukvittun frá Landsbankanum, dagsetta 13. júní 2016, klukkan 11:30, að fjárhæð 2.000.000 króna, þar sem greiðandi er maki stefndu og viðtakandi greiðslu er þrotamaður. Þá er á kvittuninni tekið fram til skýringar að um sé að ræða greiðslu samkvæmt kaupsamningi. Stefnandi telur að umrædd greiðsla samrýmist ekki því sem fram komi í afsali 1. júní 2016, að umsamið kaupverð hafi verið að fullu greitt við útgáfu afsalsins. Þá telur stefnandi að greiðslan samrýmist hvorki því sem fram hafi komið í skýrslu þrotamanns hjá skiptastjóra né upplýsingum í skattframtali þrotamanns 2017. Enn fremur byggir stefnandi á því að millifærslukvittunin gefi ekki rétta mynd af framangreindum gjörningi og hefur hann lagt fram hreyfingalista bankareikningsins máli sínu til stuðnings. Við mat á greiðslu þessari er að mati dómsins til þess að líta að við skýrslugjöf þrotamanns hjá skiptastjóra 19. janúar 2017 var meðal annars tekið fram að engin greiðsla hefði komið til vegna afsals íbúðarinnar, einungis eftirgjöf á skuldum. Þá samrýmist greiðslan ekki því sem fram kemur í fyrrgreindu afsali, að fasteignin hafi verið að fullu greidd 1. júní 2016. Að þessu virtu er að mati dómsins ósannað að stefnda B hafi í raun greitt þrotamanni 2.000.000 króna vegna kaupa á fasteigninni.
Stefnda B byggir á því að hún hafi tekið á sig kostnað vegna kaupsamnings á umræddri fasteign, 665.880 krónur. Stefnda hefur lagt fram ljósrit af reikningi frá lögmannsstofu, dagsettan 1. júní 2016, með gjalddaga sama dag og eindaga 15. sama mánaðar, sem nemur framangreindri fjárhæð að viðbættum virðisaukaskatti. Á reikningnum er tilgreind sú skýring að um sé að ræða reikning vegna lögfræðiþjónustu og þóknun vegna sölu fasteignar að X. Stefnandi hefur mótmælt því að reikningurinn eigi rétt á sér þar sem hann sé málamyndagerningur. Telur stefnandi að reikningurinn hafi enga haldbæra tengingu við eignaryfirfærsluna og að fjárhæð reikningsins sé óhófleg miðað við að um sé að ræða einfalda afsalsgerð vegna ráðstöfunar á fasteign innan fjölskyldu. Þá telur stefnandi að ekki hafi verið sýnt fram á að reikningurinn hafi verið greiddur. Að mati dómsins þykir rétt við úrlausn þessa atriðis að leggja til grundvallar að stefnda B hefur ekki lagt fram nein gögn sem sýna fram á það að reikningurinn hafi í raun verið greiddur og þegar af þeirri ástæðu verður talið ósannað að hún hafi tekið á sig kostnað vegna kaupsamnings á umræddri fasteign.
Þá byggir stefnda B á því að þrotamaður hafi verið í skuld við hana, til þeirrar skuldar hafi verið stofnað fyrir útgáfu tryggingarbréfsins en lítill hluti skuldar sem lá til grundvallar tryggingarbréfinu, 643.542 krónur af samtals 8.000.000 króna, hafi komið til uppgjörs við sölu fasteignarinnar. Stefnandi hefur mótmælt því að slík skuld hafi verið til staðar samkvæmt tryggingarbréfinu. Meðal gagna sem stefnda og meðstefndi C hafa lagt fram er millifærslukvittun frá Arion banka, dagsett 12. nóvember 2013, um innborgun meðstefnda C inn á bankareikning þrotamanns, að fjárhæð 3.538.056 krónur. Á millifærslukvittuninni kemur fram sú skýring að um hafi verið að ræða [i]nnborgun á reikning án frekari tilgreiningar. Stefnandi hefur mótmælt því að millifærslukvittunin hafi nokkra þýðingu í málinu þar sem ekki verði séð að hún tengist stefndu B með neinum hætti. Þá verði ekki með nokkru móti séð að greiðslan tengist afsalsgerðinni 1. júní 2016. Hvað varðar tryggingarbréfið og gildi þess þá ber að mati dómsins að líta til þess að útgáfa þess og þinglýsing átti sér stað stuttu áður en dómur í fyrrgreindu máli nr. E-[...] var kveðinn upp varðandi lögskipti skiptabeiðanda og þrotamanns. Dregur það eitt og sér úr áreiðanleika skjalsins. Þá er í skýrslu þrotamanns hjá skiptastjóra 19. janúar 2017 ekki getið um skuld þrotamanns við stefndu. Slík skuld er ekki heldur gefin upp í skattframtölum vegna áranna 2016 og 2017. Af hálfu stefndu B hafa engin önnur gögn verið lögð fram til skýringar á því hvaða skuldir þrotamanns liggja til grundvallar tryggingarbréfinu, hvaða fjárhæðir um er að ræða eða hvenær eða af hvaða tilefni stofnað hafi verið til skulda. Fyrir liggur að stefnda B hefur ekki lýst neinum kröfum í bú þrotamanns. Hvað varðar framangreinda millifærslukvittun þá ber efni skjalsins það með sér að það tengist fjármunalegri ráðstöfun milli meðstefnda C og þrotamanns á árinu 2013 en ekki milli þrotamanns og stefndu B og hafa engin gögn verið lögð fram af hálfu stefndu sem skýra það hvernig greiðsla þessi tengist henni eða umræddri ráðstöfun á fasteign þrotamanns til stefndu í júní 2016. Að öllu framangreindu virtu er ósannað að meint skuld þrotamanns við stefndu B, að fjárhæð 643.542 krónur, hafi komið til frádráttar kaupverði fasteignarinnar.
Með vísan til alls framangreinds þá er það mat dómsins að ekki hafi verið sýnt fram á það að stefnda B hafi greitt fyrir íbúð þrotamanns með öðrum hætti en með því að yfirtaka áhvílandi lán Íbúðalánasjóðs á íbúðinni, að fjárhæð 12.467.109 krónur, miðað við eftirstöðvar lánsins 1. júní 2016 með verðbótum. Munar miklu á því verði og verðmæti fasteignarinnar samkvæmt framangreindu fasteignamati Þjóðskrár Íslands á árinu 2016. Stefnda B og þrotamaður eru nákomin í skilningi 3. gr. laga nr. 21/1991 en þegar svo háttar til standa líkindi til þess að um gjafagerning hafi verið að ræða. Stefnda B byggir á því að henni hafi verið ókunnugt um það hvort þrotamaður hefði verið gjaldfær eða ógjaldfær við ráðstöfun fasteignarinnar í júní 2016. Ráðstöfun fasteignarinnar átti sér stað á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag, sem var 16. júní 2016. Við mat á skilyrðum riftunar samkvæmt 1. mgr. 131. gr. laga nr. 21/1991 hefur ógjaldfærni þrotamanns ekki þýðingu fyrir úrlausn málsins. Ráðstöfun fasteignarinnar átti sér stað í framhaldi af því að framangreindur dómur Héraðsdóms Reykjavíkur í máli nr. E-[...] var kveðinn upp [...] 2016 og nokkrum dögum áður en fyrrgreind aðfararbeiðni E var tekin fyrir hjá sýslumanni 8. júní sama ár. Eins og atvikum málsins er háttað að þessu leyti þá bendir allt til þess að með ráðstöfun fasteignarinnar til stefndu hafi verið um að ræða ráðstöfun á eign skuldara með gjafagerningi þegar eignamissir blasti við. Stefnda hefur ekki hnekkt þeim líkum að ráðstöfun fasteignarinnar með framangreindum hætti hafi ekki verið gjafagerningur. Að öllu þessu virtu verður lagt til grundvallar að mismunurinn á eftirstöðvum lánsins 1. júní 2016 með verðbótum, 12.467.109 krónur, og virði fasteignarinnar á árinu 2016 samkvæmt fasteignamati Þjóðskrár Íslands, 17.900.000 krónur, nánar tiltekið eignarhlutinn í fasteigninni að andvirði 5.432.891 króna, sem rann til stefndu B við afhendingu afsals til þinglýsingar 6. júní 2016, sbr. 140. gr. laga nr. 21/1991, nokkrum dögum fyrir fyrrgreindan frestdag, hafi verið án endurgjalds og því gjafagerningur þrotamanns til stefndu. Gjafagerningurinn sé því riftanlegur samkvæmt 1. mgr. 131. gr. laga nr. 21/1991. Þá hefur stefnandi samkvæmt framansögðu jafnframt gert líklegt að umrædd fjárhæð hefði ella runnið til þrotabúsins. Verður því fallist á þá dómkröfu stefnanda að rift verði með dómi ráðstöfun þrotamanns til handa stefndu að andvirði 5.432.891 króna sem fram fór 6. júní 2016 með afsali og afhendingu þrotamanns til stefndu á 100% eignarhlut þrotamanns í fasteigninni að X, fnr. [...], Reykjavík.
Niðurstaða varðandi 3.
dómkröfu um endurgreiðslu:
Stefnandi byggir á því að stefndu B beri að greiða bætur sem nemi að minnsta kosti verðmæti hinnar framseldu eignar. Miðar stefnandi andlag bóta við verðmæti eignarhlutarins, að lágmarki 5.432.891 krónu, sem nemur verðmæti fasteignarinnar á árinu 2016 samkvæmt fasteignamati Þjóðskrár Íslands að frádreginni áhvílandi skuld við Íbúðalánasjóð miðað við eftirstöðvar lánsins 1. júní 2016 með verðbótum. Með vísan til þess sem að framan greinir um framangreindar fjárhæðir og að um hafi verið að ræða riftanlegan gjafagerning þrotamanns til stefndu samkvæmt 1. mgr. 131. gr. laga nr. 21/1991, sem samanlagt hafi numið 5.432.891 krónu, þá verður lagt til grundvallar að stefnda hafi með ráðstöfuninni auðgast um þá fjárhæð og stefnandi orðið fyrir samsvarandi skerðingu á eign sinni. Að þessu virtu, og með vísan til 1. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991, verður stefndu B gert að greiða stefnanda bætur sem nema þeirri fjárhæð.
Niðurstaða varðandi
vexti og málskostnað:
Fyrir liggur að afsal fyrir umræddri fasteign var móttekið til þinglýsingar 6. júní 2016. Þá var mál þetta þingfest 14. september 2017. Skaðabótakröfur skulu almennt bera dráttarvexti samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 að liðnum mánuði frá þeim degi er kröfuhafi sannanlega lagði fram þær upplýsingar sem þörf var á til að meta tjónsatvik og fjárhæð bóta. Gögn hafa ekki verið lögð fram sem upplýsa um aðdraganda málshöfðunar þessarar en að mati dómsins þykir rétt að leggja til grundvallar þingfestingardag málsins, 14. september 2017, sem það tímamark þegar sannanlega voru lagðar fram upplýsingar varðandi tjónsatvik og fjárhæð bóta. Stefnandi hefur ekki fært fram sérstök rök fyrir því að miða skuli upphafstímamark dráttarvaxta við þingfestingardag og verður því hin almenna eins mánaðar regla samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 lögð til grundvallar um þetta atriði. Að öllu framangreindu virtu, og með vísan til 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001, sbr. 140. gr. laga nr. 21/1991, þá verður lagt til grundvallar að fjárhæð framangreindra bóta beri almenna vexti frá 6. júní 2016 til 14. október 2017, en fjárhæðin beri dráttarvexti samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 1. mgr. 9. gr., sömu laga, frá þeim degi til greiðsludags.
Eftir niðurstöðum málsins og í samræmi við 1. mgr. 130. gr., sbr. 1. og 2. mgr. 132. gr. laga nr. 91/1991 verður stefndu gert að greiða stefnanda óskipt málskostnað sem telst hæfilega ákveðinn 1.500.000 krónur. Hefur þá verið tekið tillit til virðisaukaskatts.
Daði Kristjánsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan.
D Ó M S O R Ð:
Rift er þeirri ráðstöfun þrotamanns, D, að gefa út og veita veðheimild í fasteigninni að X, [...], Reykjavík, með tryggingarbréfi, mótteknu til þinglýsingar 7. mars 2016, til handa stefndu, B og C, að fjárhæð 8.000.000 króna á 2. veðrétt fasteignarinnar, með uppfærslurétti.
Rift er ráðstöfun þrotamanns, D, til handa stefndu B, að andvirði 5.432.891 króna, sem fram fór 6. júní 2016 með afsali og afhendingu þrotamanns til stefndu á 100% eignarhlut þrotamanns í fasteigninni að X, fnr. [...], Reykjavík.
Stefnda, B, greiði stefnanda, þrotabúi A, 5.432.891 krónu með vöxtum samkvæmt 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 6. júní 2016 til 14. október 2017, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr., sömu laga, frá þeim degi til greiðsludags.
Stefndu, B og C, greiði stefnanda óskipt 1.500.000 krónur í málskostnað að meðtöldum virðisaukaskatti.
Daði Kristjánsson